„Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu” - M. Miśkiewicz - recenzja

W tym roku czytelnicy doczekali się kolejnej już książki Marii Miśkiewicz pt. Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu. Wcześniej Autorka znana była, m.in. z takich pozycji jak: Zarys kultury i archeologii Europy w okresie wczesnego średniowiecza (2002) czy Wczesnośredniowieczni sąsiedzi Słowian (2005). Recenzowana pozycja pojawiła się dzięki współfinansowaniu ze środków Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Książkę została wydana nakładem Wydawnictwa Trio.

Na książkę składa się kilkustronicowy wstęp, w którym mamy wprowadzenie do problemu poruszanego w publikacji. Znajdziemy tam zarys chronologiczny pracy, podstawowe zagadnienia jakie zostaną poruszone na łamach książki, a także zapatrywania Autorki na moment pojawienia się Słowian na terenach ziem polskich. M. Miśkiewicz reprezentuje szkołę allochtoniczną względem pochodzenia Słowian zapoczątkowana na przełomie lat 70. i 80. minionego stulecia przez prof. Kazimierza Godłowskiego. Książka podzielona jest na 15 rozdziałów, dodatkowo podzielonych na podrozdziały. Całość zamyka słownik terminologiczny, bibliografia oraz indeksy. Pozycja składa się łącznie z 248 stron zamkniętych w twardą, efektowną wizualnie oprawę przedstawiającą miniaturę pochodzącą z „Kodeksu Matyldy”, a także fotografię tzw. pogańskiej baby kamiennej z Podlasia, przerobioną na krzyż chrześcijański. Budowa książki jest klarowana i przemyślana.

Książka napisana jest okiem archeologa i głównie, jak można się domyśleć, to archeologia będzie wiodącą dziedziną. Cechą charakterystyczną pozycji M. Miśkiewicz jest jej język, który może sprawiać pewne trudności, zważywszy na fakt częstego używania hermetycznie naukowych terminów. Dlatego też książka wydaje się być przeznaczona głównie dla studentów archeologii. Jest to też pozycja przeznaczona dla tej grupy czytelników, którzy często sięgają po tego typu literaturę. Powinna ona trafić do gustów również czytelnikom, którzy w ramach swojego hobby zajmują się rekonstrukcją historyczną.

Niezwykle przydatną rzeczą w książce jest słownik terminologiczny, który ułatwia zrozumienie podstawowych zwrotów archeologicznych, ale też i historycznych, tudzież odnoszących się do etnografii. Nie często spotyka się takie udogodnienie dla czytelników, dlatego też jest to kolejny powód, dla którego warto nabyć  i przeczytać książkę M. Miśkiewicz.

Zakres chronologiczny pracy obejmuje okres od VI do połowy XIII w., czyli czas kiedy na terenie ziem polskich rozwijało się wczesne średniowiecze. Celem wprowadzenia, Autorka umieściła w pierwszym rozdziale informacje na temat środowiska naturalnego, geograficznego oraz podstawowe informacje dotyczące gospodarki ludności omawianych terytoriów. Następny rozdział poświęcony jest stricte kwestii życia codziennego, czyli zdobywanie pożywienia (zarówno roślinnego, jak i mięsnego), a także poruszony został niezwykle interesujący problem higieny i zdrowia. Rozdział trzeci w całości poświęcony jest budownictwu ludności słowiańskiej z terenów ziem polskich. Czytelnik otrzymuje dokładne informacje na temat typów obiektów mieszkalnych z najwcześniejszymi i najbardziej charakterystycznymi półziemiankami o prostokątnym kształcie z paleniskiem w środku. M. Miśkiewicz podjęła się też omówienia budownictwa sakralnego, zarówno pogańskiego jaki i chrześcijańskiego. Kolejny rozdział przybliża do kwestii wsi, grodów i miast we wczesnym średniowieczu na terenie Polski. Omówiona została też interesująca sprawa związana z założeniami urbanistycznymi oraz siecią osadniczą doby wczesnego średniowiecza. Następny rozdział traktuje o wojnach, taktyce i uzbrojeni ludności wczesnośredniowiecznej Polski. Czytelnik będzie miał też możliwość pogłębiania wiedzy z życia religijnego, zarówno sprzed jak i po chrzcie w 966 roku. Autorka skupiła swoją uwagę na omówieniu problemu ludnościowych na przykładzie takich pojęć jak: rodzina, plemię, ród, relacje między możnymi a ludem, a także sprawa duchowieństwa. Bardzo ciekawy, acz niestety krótki, jest rozdział dziesiąty poświęcony wykształceniu ludności, rzecz jasna, wywodzącej się z klas wyższych oraz duchowieństwa. M. Miśkiewicz podjęła się też przedstawienia ziem polskich na tle sąsiadów i tych terenów, z którymi bezpośrednio prowadzono kontakty w szerokim tego słowa znaczeniu. Ciekawe są również rozdziały dotyczące Polski wczesnośredniowiecznej na tle państw Europy feudalnej, a także świadomości Polaków ich państwowości i narodowości. Książkę zamykają dwa rozdziały; pierwszy poświęcony testamentowi Bolesława Krzywoustego, drugi zaś obejmuje swym zasięgiem tematycznym rozrywki i przyjemności społeczeństwa Polski wczesnośredniowiecznej. W tej części pracy, Autorka powołuje się m.in. na jednego z najznakomitszych mediewistów europejskich, Johana Huizingę, który w książce Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury (1967) podjął tę kwestię w szerszym aspekcie.

Imponująco wygląda spis bibliografii użytych do napisania książki. W jej skład wchodzą najlepsze, ale też najbardziej poczytne pozycje jakie dotąd pojawiły się na polskim rynku wydawniczym, a traktujące o problemie osadnictwa słowiańskiego na terenie ziem polskich we wczesnym średniowieczu. Wśród autorów licznych artykułów i opracowań znajdą się najwybitniejsi polscy, ale też i zagraniczni badacze. Recenzujący jest przekonany, że na podstawie tak bogatego zbioru bibliograficznego, będzie można wykonywać solidną kwerendę, która zaowocuje naprawdę najlepszymi tytułami.

Istnieje jedna rzecz, która rzutuje ujemnie na omawianą bibliografię. Autorka powołuje się na kilka źródeł historycznych, m.in. na Anonima zwanego Gallem, Wincentego Kadłubka, Powieść minionych lat, czy Ibrahima ibn Jakuba. Szkoda, że źródła pisane nie zostały specjalnie oddzielone od opracowań. Śledząc spis widać, że autorzy relacji historycznych, giną pośród masy współczesnych artykułów, opracowań, leksykonów i encyklopedii.

Bardzo trafionym pomysłem jest podział indeksów na indeks osobowy, nazw geograficznych, a nawet nazw etnicznych. Ułatwi to diametralnie szybkie wyszukiwanie interesującej nas kwestii, bez niepotrzebnego wertowania całej książki. Świadczy to też o stronie redaktorskiej pozycji M. Miśkiewicz, niewątpliwie na jej korzyść.

Jak w każdej książce, w której dominującą stroną jest archeologia, znajdziemy dużą ilość map, rycin, rysunków i szkiców, tak stanowisk archeologicznych, jak i odkrytych artefaktów. Czytelnik również będzie miał do swej dyspozycji całą masę rekonstrukcji, co ułatwi mu zweryfikowanie poprzez wizualizację opisywanych w tekście obiektów archeologicznych. W środku książki znaleźć można kilkadziesiąt kolorowych zdjęć i map, które dodatkowo wzbogacają całą książkę, tak pod kątem merytorycznym, jak i wizualnym.

Konkludując, należy stwierdzić z całym przekonaniem, że książka M. Miśkiewicz Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu jest jak najbardziej godną polecenia do nabycia i szybkiego jej przeczytania. Na pewno będzie to doskonały skrypt akademicki, który znajdzie czytelników wśród rzesz studentów, przede wszystkim archeologii, chcących pogłębić wiedzę dotycząca zagadnień życia codziennego mieszkańców dawnych ziem polskich. Recenzujący uważa, że będzie to też doskonałe źródło wiedzy dla studentów historii, zwłaszcza tych, którzy swoje zainteresowania wiążą z najwcześniejszymi dziejami Słowian na naszym terenie oraz czasami dynastii Piastów. Mimo, iż jest tostricte archeologiczna literatura, powinna ona znaleźć się na liście każdego studenta kierunku historii, gdyż na pewno za jej pośrednictwem poszerzy on swe horyzonty naukowe. Książka zalecana jest też pasjonatom omawianego przez nią okresu i problemu. Jak najbardziej mogą z niej korzystać nauczyciele historii szkół średnich, którzy w szerszy niż zwykle sposób, prowadzić będą lekcje dotyczące kształtowania się państwa polskiego. Być może za pośrednictwem recenzowanej pozycji, przybliżą młodemu pokoleniu zainteresowania archeologią i historią, co w szerszym znaczeniu będzie wpływało na wybór przyszłych studiów.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna tekstu
+ bardzo bogata bibliografia
+ mapy, rycin, rekonstrukcje, zdjęcia w kolorze
+ szerokie indeksy
+ słowniczek terminologiczny
+ ładne wydanie
+ twarda oprawa
+ przystępna cena

Na minus:
- źródła historyczne wśród współczesnych opracowań w spisie bibliograficznym

Tytuł: Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu
Autor: Maria Miśkiewicz
Wydawca: Wydawnictwo Trio
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-7436-239-9
Liczna: stron: 248
Oprawa: twarda
Cena: 39 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10