„Aleksander Jagiellończyk” – F. Papee – recenzja

Dlaczego przedstawiano Aleksandra Jagiellończyka w złym świetle? Co decyduje o słabości tego monarchy? Jeśli szukasz odpowiedzi na te pytania to nie uzyskasz ich w tej książce. Fryderyk Papee  odbrązawia mity niedołęstwa czwartego syna Kazimierza Jagiellończyka.

Wydawnictwo Universitas wznowiło ostatnio biografię Aleksandra Jagiellończyka pióra Fryderyka Papee. Warto więc przypomnieć pokrótce postać autora książki. Papee był mediewistą oraz bibliotekarzem w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, gdzie przeszedł wszystkie stopnie kariery zawodowej ‒ od skryptora do dyrektora. Doktoryzował się w 1878 roku na podstawie pracy pt. Polityka polska w czasie upadku Jerzego z Podiebradu wobec kwestii następstwa w Czechach, 1466-1471 obronionej na Uniwersytecie Wiedeńskim. Papee klarownie nakreślił program badawczy, a później konsekwentnie go realizował. Swój cel opisywał następująco:

„rzucenie pomostu pomiędzy rokiem 1480 a 1506, między Kroniką Długosza a Acta Tomiciana”.

Pierwszym krokiem na drodze do spisania biografii syna Kazimierza IV było wydanie źródeł zebranych z archiwów europejskich, które dotyczyły Aleksandrowych rządów , pt. Acta Alexandri regis Poloniae.

Książka zaczęła powstawać w latach 40. i miała stanowić dla 80-letniego autora odskocznię od okupacyjnej rzeczywistości. Niestety przedwczesna śmierć Papee’go nie pozwoliła mu ukończyć pracy, a wojna utrudniła publikację. Doszła ona do skutku dopiero dziewięć lat po śmierci autora. Redaktorzy dwóch kolejnych edycji (1949, 2006) zdecydowali się nie interweniować w treść rękopisu. Żaden z redaktorów nie podjął się próby rekonstrukcji przypisów, by nie ryzykować możliwych omyłek.

Aleksander Jagiellończyk to książka, która w zamyśle autora miała składać się z jedenastu rozdziałów. Niestety ostatni z nich: Ostatnie przebłyski: pokucie i kleck nie został nigdy ukończony. Nie wiadomo też, czy Papee miał zamiar zająć się kwestiami gospodarczymi. Niemniej gotowe części stanowią dobrze zbilansowaną oś kompozycyjną książki. Narracja rozpoczyna się od osadzenia Aleksandra Jagiellończyka na Litwie, kończy zaś ustępem dotyczącym śmierci króla.

Mimo upływu lat publikacja reprezentuje wysokie walory merytoryczne oraz metodologiczne. Jest to skutek wybitnej znajomości źródeł z epoki, literatury przedmiotu oraz jasności i przejrzystości języka. Wydanie jej zaowocowało szeregiem przewartościowań w ocenie rządów Aleksandra Jagiellończyka. Autor jako pierwszy podjął tematykę polityki wewnętrznej króla na Litwie. Uwypuklił sprawę fundowania oraz doposażenia kościołów litewskich. W toku narracji podjęto również kwestię rozwoju urbanistycznego Litwy – w szczególności Wilna . Równie istotnym zagadnieniem pozostaje próba określenia daty ad quem reformy monetarnej. Ciekawym pomysłem  Papee’go jest zrozumienie roli królowej Heleny oraz jej matki Zofii w negocjacjach pokojowych z Iwanem III.

Autor odnosi się do krzywdzącej opinii, jakoby wzrost liczby rozbojów w kraju miał być spowodowany brakiem talentów wojskowych króla. Mit ten obala spostrzeżeniem, że to w okresie dwuletnich rządów magnackich w Koronie doszło do eskalacji napadów. Działania króla zaś ‒ przede wszystkim konstytucja sejmu radomskiego ‒ dążyły do zatrzymania tego procederu.

Książka w moim odczuciu ma dwa mankamenty – cenę oraz szatę graficzną. Brakuje w niej jakichkolwiek ilustracji i grafiki. Treść zyskałaby, gdyby dołączono do niej szkice sytuacyjne oraz portrety Aleksandra Jagiellończyka, ewentualnie jego żony. Druga sprawa to stosunkowo wysoka cena – koszt wydruku strony jest wyższy niż w druku detalicznym.

Podsumowując, uważam, że mimo upływu ponad 60 lat od pierwszego wydania, publikacja nie straciła nic z aktualności. Stanowi również obecnie być może najlepszą, kompletną biografię Aleksandra Jagiellończyka.

Plus minus:
Na plus
+ solidna baza źródłowa
+ jasność i prostota narracji
+ indeks osobowy
Na minus:
– nieciekawa szata graficzna
– brak treści dotyczących kwestii gospodarczych
– relacja ceny i ilości stron

Tytuł: Aleksander Jagiellończyk
Autor: Fryderyk Papee
Wydawca: Universitas
Data wydania: 2006 (na podstawie wyd. z 1946 r.)
ISBN: 8324204873
Liczba stron: 122
Oprawa: miękka
Cena: 18 zł
Ocena recenzenta: 7/10