„Niewiadomski, zabić prezydenta” - P. Pleskot - recenzja

Co chciał osiągnąć Niewiadomski zabijając Narutowicza? Czy bronił Polski przed spiskiem Żydów i wspierających ich Piłsudczyków? Pragnął przemówić do narodu, nauczać go, wskazać właściwą drogę? A może była to forma usunięcia się ze społeczeństwa (wiedział że skażą go na śmierć), połączona z pragnieniem zdobycia sławy męczennika za idee? Te i inne pytania porusza Patryk Pleskot w książce Niewiadomski, zabić prezydenta.

Książka składa się z prologu, zakończenia oraz 3 głównych części, noszących kolejno tytuły: „Zbrodnia” , „Dlaczego?” oraz „Kara”. Każda z tych części podzielona jest dodatkowo na kilka podrozdziałów. Pierwsza i ostatnia część mają charakter raczej beletrystyczny niż naukowy i a swoimi tytułami nawiązują zauważalnie do klasycznej powieści Dostojewskiego. Odniesienie jest tym wyraźniejsze, że Eligiusz, podobnie jak Raskolnikow, uważał się za wybitną jednostkę (również obaj studiowali w Petersburgu, choć ma to drugorzędne znaczenie). Być może zabójstwo prezydenta było próbą udowodnienia własnej wielkości?

Tego konkretnego pytania autor akurat nie zadaje, stawia jednak wiele innych. Zwłaszcza w części drugiej stara się odpowiedzieć na jej tytułowe pytanie „DLACZEGO Narutowicz musiał zginąć?”. Odpowiedzi szuka przede wszystkim w analizie życia Niewiadomskiego, które bada niezwykle dokładnie. Analizie poddane jest zarówno życie osobiste, jak i zawodowe (artystyczno-naukowe) sprawcy, a także jego poglądy polityczne i idee. Przytaczane są bardzo różne źródła - od słów samego Niewiadomskiego, poprzez wypowiedzi jego znajomych i notatki prasowe do opinii psychiatrów i psychologów.

Ciekawym dodatkiem jest kilka kolorowych reprodukcji obrazów Niewiadomskiego, które są z resztą całkiem przyzwoite (do najsłynniejszych należy portret Stefana Żeromskiego). Uświadamia to czytelnikowi, że Niewiadomski był przede wszystkim malarzem, o czym często zapomina się patrząc na niego głównie jako na fanatyka i zamachowca. Patryk Pleskot podaje wiele informacji o Niewiadomskim, stawia także mnóstwo znaków zapytania. Nie udziela za to jasnych i ostatecznych odpowiedzi. Stara się raczej skłonić czytelnika do refleksji nad postacią zamachowca z Zachęty, aby ten mógł wyrobić sobie własne zdanie na temat Niewiadomskiego i przyczyn jego czynu.

Czasami jednak analiza staje się zbyt dogłębna. Dobre kilka stron poświęcone jest opisowi odtwarzania państwa polskiego czy rewolucji w Rosji lub innych podobnych tematów, które każdy interesujący się historią nawet w najmniejszym stopniu (a raczej takie osoby sięgną po książkę o niezbyt zresztą znanej postaci) powinien znać z liceum. Niepotrzebnie zwiększa to objętość książki, a nie wnosi wiele do tematu. Czasem wręcz zbija odbiorcę z tropu i sprawia, że zapomina na chwilę o czym naprawdę jest ta książka. Razi to tym bardziej, iż autor we wstępie sam nadmienia, że nie będzie rozwodził się nad tematami powszechnie znanymi.

Ciężko również przebrnąć przez pierwszą część. Co prawda autor umiejętnie prowadzi narrację starając się stopniowo zwiększać napięcie, ale i tak wiadomo jak ta historia ma się skończyć, gdzie Narutowicz zginie i z czyjej ręki. Zaletą tego rozdziału jest natomiast to, że dobrze wprowadza w klimat epoki. Dużo ciekawsza jest część trzecia, przede wszystkim dlatego, że historia procesu i stracenia samego Niewiadomskiego jest mniej znana niż historia zamachu i śmierci Narutowicza. Ponadto autor przytacza wiele cytatów z ówczesnej prasy (zarówno lewicowej, jak i prawicowej) co jeszcze lepiej oddaje ducha wczesnych lat 20.

Patryk Pleskot rozprawia się też z mitem budowanym przez samego Eligiusza, który zaowocował kultem wśród niektórych środowisk nacjonalistycznych. Gloryfikacja zaczęła się tuż po egzekucji skazańca i trwa w pewnych kręgach do dnia dzisiejszego. Autor burzy legendę szlachetnego człowieka poświęcającego własne życie dla idei. Nie stara się udowodnić niepoczytalności Niewiadomskiego, ale pokazuje pokrętność jego rozumowania i problemy w relacjach z innymi ludźmi.

Plus minus:
Na plus:
+ opis mało znanej postaci
+ duża ilość informacji o Eligiuszu Niewiadomskim
+ reprodukcje obrazów w kolorze
+ przedstawienie klimatu opisywanej epoki
+ brak jednoznacznych odpowiedzi i narzucania czytelnikowi własnej tezy
+ obszerna, różnorodna bibliografia
Na minus:
- poruszanie tematów znanych lub mało istotnych
- zbytnie zagłębianie się w wątki poboczne
- częste powtarzanie niektórych informacji
- zbyt duża objętość książki

Tytuł: Niewiadomski, zabić prezydenta
Autor: Patyk Pleskot
Wydanie: 2012
Wydawca: Wydawnictwo Demart
ISBN: 978-83-7427-740-2
Stron: 440
Oprawa: twarda
Cena: ok. 33 zł
Ocena recenzenta: 6/10