„Tragizm i sens Powstania Warszawskiego” – praca zbiorowa - recenzja

Książka Tragizm i sens Powstania Warszawskiego Wydawnictwa Akademickiego Dialog, to bardzo interesująca pozycja. Książka ukazała się jako pierwszy tom cyklu Uniwersalność polskości w roku 2006 pod honorowym patronatem Związku Powstańców Warszawy i nie bez racji (jak zapowiedział wydawca) „Każdy czytelnik, nawet specjalista, historyk, znajdzie w tym tomie coś nowego1.”

Autorzy 

Autorami tekstów zamieszczonych w recenzowanej książce są głównie naoczni świadkowie sierpniowych i wrześniowych dni roku 1944 (powstańcy i cywile), ale nie tylko. Dla porządku poniżej wymienię autorów, którymi są m. in.: Stefan „Starba” Bałuk, Władysław Bartoszewski, Wiesław Chrzanowski, Aleksander Gieysztor, Andrzej Grzegorczyk, Aleksander Kamiński, Ignacy Matuszewski, Stanisław Nałęcz-Komornicki, Jan Nowak-Jeziorański, Jerzy Stefan Stawiński, Andrzej Stelmachowski, Józef Szajna, Zbigniew Ścibor-Rylski, Tadeusz Targoński, Andrzej Targowski, Wieńczysław J. Wagner, ks. Józef Warszawski SJ, i inni. 

Książka 

Tragizm i sens Powstania Warszawskiego to (jak podała redakcja) wybór i podsumowanie z anglojęzycznych tomów Dialogue and Universalism (No. 5/1994, 3-4/2003, 5-6/2004, 7-9/2004 oraz 7-9/2006), poświęconych Powstaniu Warszawskiemu. Książka na 340 stronach zawiera wspomnienia uczestników wydarzeń, oceny sensu podjęcia walki, wywiady. Materiał podzielony został przez redaktorów na sześć ogólnych części, mianowicie:

1) Wspomnienia batalistyczne.
2) Służba państwu, czy dzielność i honor jako forma służby?
3) Echa Powstania Warszawskiego.
4) Wspomnienia i refleksje niebatalistyczne.
5) Elementy myśli filozoficzno-społecznej doby Powstania Warszawskiego.
6) Posłowia. Uniwersalność polskości.

Po wstępie od Redakcji Czytelnik otrzymuje jeszcze bardzo interesujący tekst Władysława Bartoszewskiego „Teofila” oraz wywiad z Janem Nowakiem-Jeziorańskim przeprowadzony w roku 1994 przez Andrzeja Wajdę. W książce znajdują się również wywiady z Wiesławem Chrzanowskim oraz Jerzym Stanisławem Stawińskim – autorem powstańczych opowiadań np.: Kanał, Godzina „W”, Węgrzy.

Bardzo ciekawymi materiałami są wspomnienia zgromadzone w pierwszej części. Tutaj otrzymujemy m. in. relację Tadeusza Targońskiego (żołnierza 3 DP 1 Armii WP gen. Berlinga), który przeprawił się przez Wisłę i walczył na Przyczółku Czerniakowskim. Z pewnością nie można ująć bohaterstwa „berlingowcom„ na przyczółku, choć sam autor wspomnień podkreśla nieprzygotowanie żołnierzy do walk w mieście i pewnego rodzaju zagubienie wśród piwnic, suteren, podziemnych przejść… Samą przeprawę, źle przygotowaną i przeprowadzoną, raczej słusznie ocenił inny autor – Zbigniew Klejn „Zbigniew”: ”Wyprawa beznadziejna, bo pozbawiona ochrony radzieckiej artylerii i lotnictwa, robiła wrażenie sowieckiego listka figowego dla światowej opinii2.”

Dość istotną, może nawet najważniejszą częścią recenzowanej książki jest próba oceny sensu wybuchu Powstania i walk w Warszawie w sierpniu i wrześniu 1944 r. Pośród autorów dominuje pogląd, że Powstanie powinno i musiało wybuchnąć, gdyż jak napisał Aleksander Gieysztor „Bogurodzica„: ”Stawką były (…) wyzwolenie i niepodległość3.” Ocena krytyczna, przedstawiona na przykład przez Andrzeja Targowskiego zawierająca się w krótkim „Powstanie to było niepotrzebne4”, mimo wszystko kończy się następującą konkluzją: „Bowiem taki kraj, który cierpi, a nawet jest przyzwyczajony do tego, troszczy się o lepsze jutro wszystkich5.” Józef Szajna, więzień Auschwitz, ocenia: „Moralny sens Powstania Warszawskiego pozostał ten sam, jak przed laty. Odwaga i heroizm, aby żyć godnie. Opór przeciw zniewoleniu i terrorowi był nakazem czasu mimo poniesionych strat. Bo za losy świata wszyscy jesteśmy odpowiedzialni!6”

Warto wymienić jeszcze następujące, oryginalne teksty zawarte w książce: Marian Marek Pawłowski Ludność żydowska świata wobec Powstania Warszawskiego, Adam Suchański Powstanie Warszawskie w zagranicznych podręcznikach do nauczania historii, Andrzej Grzegorczyk Filozofia tamtego czasu – filozofia bezinteresowności.

Oprócz znakomitych w większości tekstów, w książce znajdują się archiwalne zdjęcia czarno-białe (24 zdjęcia) na dodatkowej wklejce z papieru kredowego. Wydanie książki jest bardzo ładne, choć oprawa jest miękka, a kartki klejone, estetyka i trwałość wydania wydają się zagwarantowane. Wiadomo, że dla książki bardzo ważna jest okładka. W tym przypadku zdjęcie dobrane na okładkę znakomicie odzwierciedla temat podany w książce. Upadła figura Jezusa Chrystusa sprzed Kościoła św. Krzyża z ręką wzniesioną ku niebu może budować skojarzenia z upadkiem Powstania. Ja tylko przypomnę, że rzeczona figura Chrystusa przetrwała Powstanie stojąc na swoim miejscu, a jej upadek był wynikiem barbarzyńskiego niemieckiego niszczenia i burzenia miasta już po zakończeniu walk powstańczych.

Książkę czyta się bardzo szybko, wspomnienia bezpośrednich świadków wciągają, a zupełnie nie nużą rozważania na temat: „Czy warto było się bić?” Wysoko należy ocenić pracę redakcji – ja nie znalazłem błędów podczas czytania. 

Uwagi 

Brak jest w książce zdjęć kolorowych, choć we wstępie są one zapowiedziane słowami: „Zdjęcia współczesne – kolorowe – są autorstwa Anny Sztandery (…)7”

Jednocześnie, straty niemieckie w walkach przeciw polskiemu Powstaniu, podawane przez autorów tekstów, za liczbami przekazanymi przez von dem Bacha w roku 1947 (26 tys. zabitych, zaginionych i rannych), wydają się dziś z pewnością zbyt wygórowane. 

Podsumowanie 

Recenzowaną książkę polecam wszystkim osobom zainteresowanym Powstaniem Warszawskim i ogólnie niuansami historii Polski. Być może po lekturze tej książki Czytelnicy znajdą odpowiedź na pytania: czy Powstanie Warszawskie miało sens i jak walki roku 1944 widzą bezpośredni uczestnicy – świadkowie wydarzeń. Polecam. 

Plus minus:
Na plus:
+ temat książki – Powstanie Warszawskie
+ różnorodne spojrzenie na zagadnienie
+ próba oceny sensu insurekcji roku 1944
+ dobry styl autorów tekstów
+ biogramy autorów
Na minus:
- brak kolorowych zdjęć, awizowanych we wstępie
- nieprawidłowe wyliczenia niemieckich strat

Tytuł: Tragizm i sens Powstania Warszawskiego. Uniwersalność polskości tom I
Autor:  praca zbiorowa pod redakcją Janusza Kuczyńskiego oraz Józefa L. Krakowiaka
Wydawca: Wydawnictwo Akademickie Dialog
Data wydania: 2006
ISBN: 978-83-89899-64-4
Strony: 340
Oprawa: miękka
Cena: ok. 34 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Tragizm i sens Powstania warszawskiego, ostatnia strona okładki. [↩]
2. Tamże, s.91. [↩]
3. Tamże, s. 177. [↩]
4. Tamże, s.212. [↩]
5. Tamże, s.227. [↩]
6. Tamże, s.204. [↩]
7. Tamże, s.8. [↩]