„Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł” - red. J. J. Milewski, A. Pyżewska - recenzja

W roku 2010 Instytut Pamięci Narodowej wydał cały szereg niezwykle wartościowych publikacji. Jedną z takich książek jest Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł, opublikowana przez IPN-owski Oddział w Białymstoku, przypominająca - być może nieznane ogółowi rodaków - wydarzenie jakie miało miejsce latem 1945 roku w rejonie Augustowa.

Tło historyczne 

Już po zakończeniu II wojny światowej, w lipcu 1945 r. na terenie Puszczy Augustowskiej oraz w jej okolicach, miała miejsce wielka akcja pacyfikacyjna. Jedni wiążą tą akcję z zabezpieczeniem przejazdu Stalina przez obszar Polski pociągiem specjalnym na trasie Moskwa-Berlin na konferencję w Poczdamie (trwała od 17 lipca). Inni bardziej próbują skojarzyć to wydarzenie z radzieckim odwetem na polskim podziemiu niepodległościowym, które w tym czasie wykonywało akcje na tym terenie na posterunki MO, na sowieckie oddziały NKWD i Armii Czerwonej, a nawet na sowieckich poganiaczy bydła zdobytego na terenach byłej III Rzeszy. Regularne sowiecki oddziały frontowe należące do 3 Frontu Białoruskiego, wspomagane przez NKWD oraz nieliczne zastępy polskich komunistów (UB i pododdziały 1 DP) przeczesywały lasy i zajmowały wsie, aresztując kilka tysięcy Polaków. Po krótkotrwałym przetrzymywaniu, większą część zatrzymanych zwolniono do domów. Niestety około 500-600 Polaków (IPN podaje dane personalne 490 osób) zaginęło i do dziś nie są znane ich losy. Wiadomo tylko, że ludzi tych nie zwolniono z tymczasowych obozów jak pozostałych, lecz wywieziono ciężarówkami w stronę nowej granicy polsko-radzieckiej. Osoby te najprawdopodobniej zostali zamordowani przez Rosjan (rozstrzelani), ale do dziś dnia nie znaleziono ich grobów i ciał. Według jednej z hipotez zostali oni zamordowani i pochowani w okolicach Grodna, już na terenie ZSRR. Inne głoszą, że stało się to w rejonie jeziora Gołdap lub w Puszczy Romnickiej na terenie obwodu kaliningradzkiego. Istnieje również wersja, że Polacy ci mogli trafić do jakiegoś tajnego obozu, gdzie przeprowadzano na nich doświadczenia z bronią chemiczną lub biologiczną. Już jesienią 1945 r. mieszkańcy gminy Giby wysłali delegację do Bieruta, aby spróbować znaleźć swych ponad stu zaginionych mieszkańców. Potem sprawa ta przez kilkadziesiąt lat komunistycznych rządów była tematem tabu. „Bomba„ wybuchła i temat zaginionych w obławie odżył dopiero w 1987 r., kiedy to w rejonie Gib odnaleziono masowe groby. Po ekshumacji okazało się, że są to pochowani żołnierze niemieccy (znaleziono nieśmiertelniki), a rzecznik komunistycznego rządu J. Urban mógł dalej kłamliwie negować nawet wtedy fakt zaginienia kilkuset Polaków. W roku 2011 jeden z rosyjskich historyków opublikował dokument mówiący o dokonanej na rozkaz Stalina ”likwidacji zatrzymanych w lasach augustowskich bandytów”. Liczba osób wymienianych w tym dokumencie to 592 Polaków.

Książka

Redaktorzy recenzowanej książki podjęli wielki trud i z czeluści archiwów, z mroków zapomnienia, wydobyli i przedstawili ponad 100 dokumentów. Książkę otwiera przedmowa napisana przez dyrektora Oddziału IPN w Białymstoku – Cezarego Kuklę. W kolejnej odsłonie, we wstępie, Jan Jerzy Milewski na 18 stronach w bardzo przejrzysty sposób zapoznaje nas z faktami dotyczącymi obławy augustowskiej. Dzięki temu, czytelnik może poznać całe tło i kulisy tego wydarzenia historycznego. W swej zasadniczej części będącej już przedstawieniem źródeł, publikacja została podzielona na dwa główne rozdziały. W pierwszym zaprezentowano dokumenty, natomiast w drugim przedstawiono relacje i wspomnienia. Wśród dokumentów możemy poznać meldunki miejscowej Armii Krajowej Obywatelskiej (AKO), raporty WUBP z Augustowa, meldunki z 1 praskiego pułku piechoty (z 1 DP), protokoły posiedzeń Gminnej Rady Narodowej w Gibach. Bardzo wartościowe jest przedstawienie imiennych list zatrzymanych z terenu powiatu augustowskiego. Interesująca jest również konfrontacja jakiej możemy dokonać czytając stenogramy konferencji prasowych J. Urbana, oraz dokumenty wytworzone przez Obywatelski Komitet Poszukiwań Mieszkańców Suwalszczyzny Zaginionych w Lipcu 1945 roku. Wstrząsające są wspomnienia, relacje świadków, najczęściej rodzin pojmanych i zaginionych, oraz AK-owców którym udało się wymknąć obławie.

Pesymistycznie brzmi jeden z ostatnich zaprezentowanych dokumentów – odpowiedź Głównej Prokuratury Wojskowej Rosji na prośbę Ministerstwa Sprawiedliwości RP, z maja 2006 roku. W dokumencie tym czytamy, że zgodnie z prawem rosyjskim przedawniła się karalność tego przestępstwa. Ale akapit dalej może odczytać:

„W kodeksie karnym z 1926 r. nie przewidziano okresów przedawnienia dla żadnej kategorii przestępstw. Jednak ta zasada nie dotyczy oficerów, żołnierzy i członków nazistowskiej partii Niemiec i jej sojuszników, którzy dopuścili się przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości bądź przestępstw wojennych”1

A więc w dalszym ciągu polska AK to „sojusznicy Hitlera”, jak za starych niedobrych stalinowskich czasów…

Publikację Obława Augustowka charakteryzuje bardzo staranne wydanie, kartki są szyte, a książka w twardej białej oprawie. Bardzo wysoko należy ocenić prace redakcyjne. Liczne przypisy i wyjaśnienia w nich, pozwalają czytelnie prześledzić każdy zaprezentowany dokument i wspomnienie.  

Podsumowanie

Prezentowana książka ucieszy z pewnością historyków, zainteresowanych wojennymi i powojennymi dziejami naszego kraju. Również osoby bezpośrednio dotknięte tym komunistycznym mordem (rodziny ofiar), powinny zapoznać się z przedstawionymi dokumentami.

Czy to jest książka dla wszystkich? Raczej nie. Ale ci, którzy po nią sięgną, nie powinni być zawiedzeni. Polecam.

Plus minus:
Na plus:
+ pomysł na wydanie takiej książki
+ źródło historyczne
+ wartość merytoryczna
+ próba przypomnienia i odkłamanie tego wydarzenia
+ ładne wydanie
Na minus:
- brak

Tytuł: Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł
Autorzy: redakcja naukowa: Jan Jerzy Milewski, Anna Pyżewska, współpraca: T. Danilecki, M. Filipowicz, D. i Z. Kaszlejowie, M. Kietliński, P. Łapiński, T. Radziwonowicz, J. Snopko.
Wydawca: IPN Oddział w Białymstoku
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-62357-08-6
Strony: 384
Oprawa: twarda
Cena: ok. 25,00 zł
Ocena recenzenta: 7/10

1. Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł, s. 315. [↩]