Anna Habsburżanka – pierwsza żona Zygmunta III Wazy

Postać Anny Habsburżanki nie jest zbytnio eksponowana w polskiej historii. Wynika to zapewne z faktu, iż królowa nie angażowała się w życie polityczne Rzeczpospolitej. Warto jednak bliżej przyjrzeć się kobiecie, która wydała na świat późniejszego następcę tronu – Władysław IV Wazę.

Dzieciństwo

Anna przyszła na świat 16 sierpnia 1573 r. w Grazu. Jej rodzicami byli arcyksiążę Karol1 oraz księżniczka bawarska, Anna Maria2. Anna była bardzo dobrze wykształcona. Bardzo wcześnie zaczęto uczyć ją czytać. Znała łacinę, język hiszpański, włoski oraz niemiecki3. Wychowano ją w duchu religijnym. Jej nauczycielami byli zakonnicy: benedyktyni, franciszkanie oraz jezuici.

Pertraktacje

Plan poślubienia Anny przez Zygmunta Wazę pojawił się bardzo wcześnie. Mówiono już o nim, gdy Anna miała 13 lat. Wówczas w imieniu swego siostrzeńca o rękę księżniczki występowała Anna Jagiellonka. W 1585 wysłała w tej sprawie do Grazu za pośrednictwem Rzymu propozycję zawarcia małżeństwa. Jednak ówczesna sytuacja Zygmunta sprawiła, iż dwór habsburski nie zajął zdecydowanego stanowiska. Nie było pewności, iż to właśnie Zygmuntowi przypadnie tron szwedzki po śmierci Jana III Wazy. Szanse na objęcie przez niego władzy w Rzeczpospolitej również były oceniane nisko. Z tego powodu rozważano, aby zaproponować mu rękę Marii Krystyny, siostry Anny. Natomiast ona miała zostać wydana za księcia Lotaryngii, Henryka I4. Sytuacja zmieniła się jednak po śmierci Stefana Batorego w 1586 r. i późniejszym przejęciu władzy w państwie przez Zygmunta Wazę. Od 1590 r. rozmowy nabrały tempa. Nastąpiła także wzajemna wymiana portretów między przyszłymi małżonkami.

Królowa Anna

Anna Habsburżanka

Poselstwo do cesarza Rudolfa II wyruszyło w 1592 r.5. Na jego czele stali: marszałek wielki litewski Albrecht Stanisław Radziwiłł oraz jego brat, Jerzy, biskup krakowski. 3 maja 1592 r. odbył się ślub per procura6, podczas którego Albrecht Radziwiłł zastępował władcę. Pod koniec maja królowa wyruszyła ze swym orszakiem ku granicom Rzeczpospolitej. Ślub pary królewskiej wraz z koronacją Anny odbył się 31 maja 1592 r.7.

Anna była niewysoką, blondynką o ciemnoniebieskim kolorze oczu. Miała jasną cerę oraz wysuniętą dolną szczękę. Jej usposobienie określano jako melancholijne, co z pewnością podkreślały czarne stroje, które lubiła nosić. Nowa królowa była skromna, cicha i pobożna. Na modlitwie i nabożeństwach spędzała długie godziny. Byłą osobą życzliwą, która wspierała ubogich i chorych. Nie lubiła przepychu i drogich strojów. Dość szybko rozpoczęła naukę języka polskiego, dzięki czemu z czasem mogła swobodnie się w nim porozumiewać. Jej małżeństwo z Zygmuntem było szczęśliwe i udane. Król darzył uczuciem swoją żonę, z którą lubił spędzać czas. Oboje mieli podobne upodobania artystyczne. Porozumienie znaleźli także na płaszczyźnie religijnej, ponieważ Zygmunt także odznaczał się dużą pobożnością.

Anna wydała na świat pięcioro dzieci - Annę Marię (1593), Katarzynę ( 1594), Władysława Zygmunta ( 1595), Katarzynę ( 1596), królewicza Krzysztofa ( 1598). Niestety wiek dojrzały osiągnął tylko Władysław Zygmunt późniejszy następca tronu znany jako Władysław IV Waza8.

W dalekiej Szwecji

W 1592 r. zmarł Jan III Waza, władca Szwecji. Zygmunt stał się więc jego następcą. W tym celu wyruszył do Szwecji aby przejąć koronę. W podróży towarzyszyła mu Anna, która była w drugiej ciąży. Wyruszyli latem 1593 r. Sama podróż była dla polskiej królowej dość ciężkim przeżyciem ze względu na stan, w jakim się znajdowała. Także sam pobyt był wyzwaniem. Szwecja była bowiem protestanckim krajem, w którym z obawami spoglądano na Zygmunta - gorliwego katolika. Dochodziło także do sporów ewangelickich hierarchów z jezuitami, którzy towarzyszyli parze królewskiej. Podczas pobytu Anna szczególnie obawiała się o przyszłość swego nienarodzonego dziecka. Bała się, iż dziecko po porodzie zostanie jej odebrane i wychowane w luterańskiej wierze9. Jednak pomimo tych przeszkód starała się pozyskać sympatię tamtejszych poddanych. Włączyła się do akcji nawracania heretyków oraz wspomagała ubogich.

Królową szwedzką została pod koniec lutego 1594 r. Koronacja miała miejsce w katedrze w Uppsali10. W kwietniu Anna urodziła na zamku sztokholmskim córkę, Katarzynę. Niestety królewna żyła tylko kilka dni. Pogrzeb Katarzyny odbył się dopiero po powrocie pary królewskiej do Rzeczpospolitej. Pochowano ją na Wawelu.

W cieniu wielkiej polityki

Zygmunt III Waza

Anna, choć orientowała się w sprawach polityki nie angażowała się w nie. Wiadomo jednak, że zarówno Habsburgowie jak i papież apelowali do Anny aby skłoniła Zygmunta do większej aktywności w kwestii polityki antytureckiej. Starano się także za jej pośrednictwem wciągnąć Rzeczpospolitą do sojuszu skierowanego przeciwko państwu tureckiemu11.

Większą aktywność królowa wykazywała na polu religijnym. Swym poparciem aktywnie wspierała jezuitów, którzy dzięki temu odgrywali znaczącą rolę na dworze królewskim. Dużą sympatią królowej cieszył się jezuicki kaznodzieja Piotr Skarga, który z czasem stał się ważną osobistością na dworze. Królowa w znacznej mierze przyczyniła się także do zmniejszenia liczby różnowierców przebywających na dworze.

Śmierć królowej

Rok 1597 przyniósł Annie kolejną ciążę. Królowa jednak źle znosiła jej przebieg i przeczuwała zbliżającą się śmierć. Nieszczęśliwie dla niej pod koniec roku na Mazowszu szalała epidemia ciężkiej grypy. Sama także na nią zachorowała. Mimo szybkiego ustąpienia objawów w lutym następnego roku królowa ponownie zaniemogła. Sytuacja, w której się znalazła była tragiczna. Anna zmarła 10 lutego 1598 r. w wieku 25 lat. Śmierć nastąpiła jednak przed rozwiązaniem. Lekarze zdecydowali się na cesarskie cięcie, aby ratować nienarodzone dziecko. Niestety królewicz, któremu nadano imię Krzysztof żył zaledwie kilka minut. Pogrzeb Anny odbył się 16 października 1598 r. Wraz z nią pochowano dziecko. Oboje spoczęli na Wawelu. Na pogrzebie obecna była matka Anny, arcyksiężna Maria a także Piotr Skarga, który wygłosił kazanie podczas ceremonii.

Anna była przykładem królowej, która swą dobrocią oraz życzliwością potrafiła zjednać sobie ludzi. Nie angażowała się politycznie, mimo, iż posiadała do tego odpowiednie przygotowanie. Rodzina była dla niej najważniejsza dlatego to właśnie jej się poświęciła. Była kochającą żoną i matką. W pamięci poddanych zaś zapisała się jako skromna i pobożna królowa, która wspierała chorych i potrzebujących.

Bibliografia :

1. Besala J., Małżeństwa królewskie. Władcy elekcyjni, Warszawa 2007

2. Rudzki E., Polskie królowe, Warszawa 1990.

3. Wisner H., Zygmunt III Waza, Wrocław 1991.

^{Korekta: Diana Walawender}

1. Arcyksiążę Karol miał we władaniu Styrię, Karyntię oraz Krainę. Był bratem cesarza Maksymiliana II. [↩]
2. H. Wisner, Zygmunt III Waza, Wrocław 1991, s. 59. [↩]
3. E. Rudzki, Polskie królowe, Warszawa 1990, t.2, s. 47 – 48. [↩]
4. Tamże, s. 48 – 49. [↩]
5. Arcyksiążę Karol zmarł w lipcu 1590 r. [↩]
6. Ślub per procura – „ w zastępstwie” [↩]
7. E. Rudzki, dz. cyt., s. 46 – 56. [↩]
8. J. Besala., Małżeństwa królewskie. Władcy elekcyjni ” Bellona-Muza, Warszawa 2007, s. 78 – 81. [↩]
9. E. Rudzki, dz. cyt., s. 60. [↩]
10. H. Wisner, dz. cyt., s. 68 – 69. [↩]
11. E. Rudzki, dz. cyt., s. 62. [↩]