XXII Letnie Igrzyska Olimpijskie (Moskwa 1980). Zimna wojna kradnie olimpijskie ideały

Gospodarza Igrzysk XXII Olimpiady 1980 r. wyłonić miała 75. sesja MKOl, która swoje obrady rozpoczęła 21 października 1974 r. w wiedeńskim ratuszu. O zaszczytne miano goszczenia sportowców, którym nie były obce olimpijskie ideały, rywalizowały dwa miasta: Los Angeles oraz Moskwa. Decyzja o wyborze zapadła 22 października, a jej ogłoszenie nastąpiło punktualnie o 9.30 w sali balowej dostojnego wiedeńskiego ratusza. Długo oczekiwaną wiadomość obwieścił prezydent MKOl lord Killanin, który ubrał ją w następujące słowa: „Miastem, które zostało wybrane dla przyjęcia Igrzysk XXII Olimpiady, jest Moskwa”. Prezydent Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wyraził równocześnie nadzieję, że dokonany wybór jest słuszny.

Znaczek pocztowy z XXII Letnich Igrzysk Olimpijskich 1980 w Moskwie

Decyzja o powierzeniu organizacji igrzysk olimpijskich stolicy Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich była odważnym krokiem ze strony MKOl. W zamyśle kierownictwa tejże organizacji sportowa rywalizacja miała być świętem, którego esencją jest walka na stadionie, torze przeszkód czy w hali sportowej. Pomimo napiętej sytuacji międzynarodowej tak rzeczywiście mogło być, lecz wszystko zburzyła decyzja najwyższych władz ZSRS o inwazji na Afganistan w nocy z 25 na 26 grudnia 1979 r. Jej motywów upatrywano w chęci podtrzymania władzy słabnących z każdym dniem afgańskich komunistów oraz odparcia realnego zagrożenia rozprzestrzenienia się irańskiej rewolucji. Sowiecka inwazja  na Afganistan spotkała się z ostrą reakcją państw zachodnich. Już 5 stycznia 1980 r. Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Jimmy Carter zapowiedział nałożenie sankcji gospodarczych i politycznych na ZSRS. Agresja potępiona została również przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Za sankcjami poszły nawoływania ze strony Cartera o zbojkotowanie Igrzysk XXII Olimpiady. Po otwarciu XIII Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Lake Placid,  w napiętej atmosferze rozpoczęły się obrady 82. sesji MKOl, w trakcie których doszło do emocjonalnego wystąpienia lorda Killanina. Oświadczył on, że MKOl będzie przestrzegał wcześniejszych zobowiązań oraz zaapelował, aby nie wykorzystywać igrzysk do dzielenia, lecz łączenia świata i nie wplątywać sportowców w rozwiązywanie problemów politycznych.

Z takim postępowaniem  nie zgadzał się amerykański prezydent, który do otwarcia sesji w Lake Placid wyznaczył sekretarza stanu Cyrusa Vanceʼa. Był to prawdziwy policzek dla władz Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, gdyż nigdy wcześniej nie zdarzyło się, aby sesja  była otwierana przez tak niskiego rangą przedstawiciela. Prawdziwy szok miał jednak dopiero nadejść. Podczas ceremonii Vance wygłosił w imieniu Cartera przemówienie daleko odbiegające od olimpijskich ideałów. W historii ruchu olimpijskiego było to wystąpienie bez precedensu, całkowicie zdominowane przez kwestie polityczne. Zaapelowano o odwołanie, odroczenie bądź też przeniesienie Igrzysk XXII Olimpiady do innego kraju. Było to tak emocjonalne przemówienie, że przedstawiciel waszyngtońskiej dyplomacji zapomniał o głównym celu swojej wizyty, jakim było otwarcie sesji MKOL.

Amerykańska propozycja spotkała się ze stanowczą odmową Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, wobec czego amerykański rząd podtrzymał decyzję o bojkocie, licząc jednocześnie, że takie stanowisko będą reprezentować wszystkie państwa członkowskie Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). W odpowiedzi na te działania lord Killanin udzielił wywiadu  francuskiemu dziennikowi „LʼHumanite”, w którym wyraził nadzieję, że ostatecznym zwycięzcą konfrontacji dwóch światów, tj. politycznego i sportowego, zostanie ten drugi. Do rezygnacji ze startu w igrzyskach olimpijskich nie kwapiły się też państwa afrykańskie i azjatyckie, dla których rywalizacja na olimpijskich arenach stanowiła najlepszą okazję do zamanifestowania swojego istnienia.

Naciski amerykańskich władz na rodzimy komitet olimpijski doprowadziły do bezprecedensowej w dziejach nowożytnego ruchu olimpijskiego sytuacji, którą była uchwała NKOl USA z 13 kwietnia 1980 r. o nieuczestniczeniu ekipy amerykańskiej w igrzyskach w Moskwie. W ślad za tym poszły kolejne decyzje o bojkocie. Ostatecznie na 145 członków MKOl stawiło się 81 reprezentacji. Była to podobna liczba uczestników jak na olimpiadzie w Melbourne w 1956 r, tylko że wówczas MKOl liczył mniej członków. Państwa, które nie zdecydowały się na start, oficjalnie  zbojkotowały igrzyska bądź nie przyjęły zaproszenia. Część  reprezentacji, które przyjechały do Moskwy, jak np. Belgia, Holandia, Francja, Włochy, nie wzięły udziału w ceremonii otwarcia,  inne z kolei wystąpiły pod olimpijską flagą, jak Hiszpania czy Australia.

Zanim rozpoczęły się zmagania olimpijskie w Moskwie, odbyła się 83. sesja MKOl, podczas której dokonano wyboru nowego sternika międzynarodowego ruchu olimpijskiego, którym został Juan Antonio Samaranch. Na stanowisko wiceprezydenta wybrano pochodzącego z Wybrzeża Kości Słoniowej Louisa Girandou NʼDiaye. 19 lipca 1980 r. o godzinie 16.00 oficjalnego otwarcia Igrzysk XXII Olimpiady na stadionie im. Lenina dokonał Leonid Breżniew reprezentujący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS. Ustępujący Prezydent MKOl lord Killanin zwrócił się z kolei z apelem, aby sportowa rywalizacja toczyła się w duchu olimpijskim. Tego ducha nie było jednak czuć w samej Moskwie. Ulice stolicy Kraju Rad były spokojne i puste. Jedynie sklepowe półki uginały się pod towarami jakich mieszkańcy Moskwy nigdy wcześniej nie widzieli. Do dziś krążą też legendy, jakoby milicja w miastach olimpijskich przeprowadzała obławy na tzw. osoby psujące widok. Czy to tylko legenda, czy może autentyczna historia trudno potwierdzić, jak i też zaprzeczyć.

Po uroczystym otwarciu przyszedł czas na rywalizację sportową, która wobec nieobecności wielu czołowych reprezentacji, nie oddawała w pełni rzeczywistości. Sam poziom sportowy jednak nie ucierpiał, gdyż zmagania w wielu konkurencjach były bardzo zacięte i wyrównane. W trakcie igrzysk pobito 36 rekordów świata, a w wielu konkurencjach notowano rezultaty ocierające się o najlepszy globalny rezultat. Multimedalistą został sowiecki gimnastyk Aleksandr Ditiatin, zdobywając w sumie 8 medali (3 złote, 4 srebrne i 1 brązowy). Królem olimpijskiej pływalni został również reprezentant gospodarzy Władimir Salnikow, który okazał się najlepszy na 400 i 1500 m oraz w sztafecie 4x200 m.

Główną postacią bokserskiego ringu był reprezentant Kuby Teófilo Stevenson, który z  łatwością po raz trzeci został mistrzem wagi ciężkiej. Jak to zazwyczaj bywało w przeszłości, swojego jedynego bohatera nie miał stadion lekkoatletyczny, na którym królów było kilku. Faworytami biegów na 800 i 1500 m byli dwaj Brytyjczycy. Pewnym kandydatem do złota na tym drugim dystansie był Steve Ovett, a na 800 m zwyciężyć miał Sebastian Coe. Los bywa jednak przewrotny. I tak było tym razem. Obaj faworyci zdobyli złote medale  z tą tylko różnicą, że Coe okazał się najlepszy na 1500 m, a Ovett na 800 m. W biegu maratońskim zwyciężył reprezentant NRD Waldemar Cierpiński, który tym samym obronił złoto wywalczone cztery lata wcześniej. Sukcesu zawodnika ze wschodnich Niemiec i jego siły upatrywano w małej liczbie startów oraz skupieniu na przygotowaniu optymalnej formy na najważniejszy start czterolecia. Złotego medalu z Montrealu nie obronił z kolei Jacek Wszoła, który przegrał o 1 cm z reprezentantem NRD Gerdem Wessigiem. Ten drugi z wynikiem 2,36 m ustanowił nowy rekord świata w skoku wzwyż.

Gry zespołowe, poza hokejem na trawie, w praktyce zostały zdominowane przez ekipy z krajów tzw. demokracji ludowej. Jedyny wyjątek stanowiło srebro reprezentacji Włoch w koszykówce. W olimpijskim turnieju piłki nożnej zwyciężyła reprezentacja Czechosłowacji, która w decydującym meczu okazała się lepsza od mistrzów z Montrealu reprezentacji NRD. Ekipie gospodarzy przypadł zaledwie brąz. Niepowodzenie piłkarskie  powetowali sobie w turnieju piłki siatkowej, gdzie ich reprezentacja okazała się najlepsza zarówno w męskiej, jak i żeńskiej rywalizacji. W piłce ręcznej złoto zdobyły piłkarki ZSRS, pozostawiając w pokonanym polu Jugosławię oraz NRD. Wśród mężczyzn wygrali piłkarze ze wschodnich Niemiec. Srebro przypadło gospodarzom, a brąz Rumunom. W turnieju koszykówki zwyciężyła ekipa Jugosławii, srebro, jak już wspominano, przypadło Włochom, a brąz ZSRS. Wśród kobiet najlepsze okazały się gospodynie. W piłce wodnej bezkonkurencyjna okazała się drużyna gospodarzy.

W sumie w Moskwie do zdobycia było 632 medale, lecz w ich podziale, o czym było już wcześniej, nie mogli partycypować reprezentanci krajów, które zbojkotowały olimpiadę. Gdyby nie bojkot, kto wie, czy ostateczne wyniki, a tym samym cała klasyfikacja medalowa nie byłaby diametralnie różna od tej oficjalnej. W tych warunkach w podziale medali brało udział 36 reprezentacji. 81,3% wszystkich krążków zdobyli przedstawiciele krajów socjalistycznych. Tak więc nie bez powodu mówi się, że igrzyska w Moskwie były igrzyskami krajów socjalistycznych, znajdujących się w sowieckiej strefie wpływów. Zwycięzcą klasyfikacji medalowej okazała się reprezentacja gospodarzy, której zawodnicy zdobyli w sumie 195 medali (80 złotych, 69 srebrnych, 46 brązowych). Drugie miejsce zajęło NRD ze 126 medalami. Na podium znalazła się jeszcze reprezentacja Bułgarii z dorobkiem 41 krążków.

Na Igrzyska XXII Olimpiady Polska wystawiła  liczną reprezentację 321 zawodników. Pod względem liczby medali start można ocenić pozytywnie, gdyż Polacy zdobyli  32 medale i  uplasowali się na 10. miejscu w końcowej klasyfikacji igrzysk. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę liczbę medali z najcenniejszego kruszcu, to wówczas można śmiało powiedzieć, że  igrzyska te dla naszych reprezentantów nie były udane. Złote medali dla Polski zdobyli: Bronisław Malinowski w biegu na 3000 m, Władysław Kozakiewicz w skoku wzwyż oraz Jan Kowalczyk w jeździeckim konkursie skoków. Kibicom w pamięci zapadły przede wszystkim starty dwóch pierwszych zawodników. Malinowski jeszcze w połowie dystansu biegł za swoim głównym rywalem Filibertem Bayią z Tanzanii. Zachował jednak zimną krew i biegnąc swoim tempem wyprzedził rywala, wygrywając ze znakomitym czasem 8:09,7. Złoto Kozakiewicza zostało zapamiętane nie z powodu tego, co działo się w sportowej rywalizacji, lecz z powodu słynnego gestu, jaki wykonał polski zawodnik schodząc z zeskoku. Gwoli sprawiedliwości trzeba oddać Kozakiewiczowi, że pomimo rozmaitych sztuczek gospodarzy – zamykanie stadionu, aby zmienić kierunek wiatru, buczenie i gwizdy – wygrał swą konkurencję, bijąc rekord świata. Srebro w tym konkursie zdobył Tadeusz Ślusarski.  Reprezentanci Polski oprócz trzech złotych zdobyli jeszcze 14 srebrnych i 15 brązowych medali.

Zamknięcie Igrzysk XXII Olimpiady nastąpiło 3 sierpnia 1980 r. W czasie wciągania flag na maszt zerwano z kolejną tradycją, gdyż zamiast flagi USA wciągnięto flagę Los Angeles, miasta gospodarza następnych zmagań olimpijskich. Zamiast amerykańskiego hymnu  odegrano hymn olimpijski. Wszystko to działo się za przyzwoleniem MKOl, a dezaprobatą Departamentu Stanu USA.

Po raz ostatni jako Prezydent MKOl głos zabrał lord Killanin, który podzielił swoje wystąpienie na dwie części. W pierwszej nieprotokołowanej zwrócił uwagę na fakt mieszania sportu z polityką, a także zaapelował do sportowców całego świata o zjednoczenie się w pokoju. Druga część wystąpienia była już w pełni zgodna z protokołem i zakończyła się zaproszeniem sportowców na następne igrzyska w Los Angeles. Po przemówieniu ze stadionu została wyniesiona flaga olimpijska i tym samym Igrzyska XXII Olimpiady zostałyzakończone.

XXII Olimpiada ery nowożytnej przeszła do historii jako olimpiada przełomowa, jeśli chodzi o skumulowanie negatywnych czynników ruchu olimpijskiego, zarówno wewnętrznych, jak  i zewnętrznych, głównie politycznych. Pomimo tego co zaszło na  igrzyskach w Moskwie i dalszymi reperkusjami związanymi z kolejną olimpiadą w Los Angeles, ruchowi olimpijskiemu udało się wyjść zwycięsko z dramatycznej konfrontacji z ponurą rzeczywistością świata lat osiemdziesiątych.

Bibliografia:

1. 100 lat Igrzysk Olimpijskich. Kronika 1896–1996, przeł. Z. Dutkowski, G. Krzemiński, J. Zmarzlik, Warszawa 1996.
2. Falewicz R., Historia Igrzysk Olimpijskich, Poznań 2004.
3. Gmur M., Bojkot Igrzysk Olimpijskich w Moskwie i Los Angeles w świetle tygodnika „Sportowiec”, „Acta Universitatis Lodziensis” 58/2010.
4. Józefczyk M., Upolitycznienie nowożytnych igrzysk olimpijskich [w:] Sport w stosunkach międzynarodowych, red. A. Polus, Toruń 2009.
5. Młodzikowski G., Olimpiady ery nowożytnej, Warszawa 1984.
6. http://www.olimpijski.pl/pl/241,moskwa-1980.html.
7. http://wyborcza.pl/alehistoria/1,133660,14559320,Olimpiada_po_sowiecku.html.