Dynastia Windsorów. Jak zdobyła władzę w Wielkiej Brytanii?

Na początku XVIII w. władzę w Anglii utraciła dynastia Stuartów, której ostatni władca został pozbawiony tronu wolą parlamentu. Kolejne lata to okres różnych i często dramatycznych okoliczności, które w efekcie do władzy wyniosły dynastię Windsorów. Ta dynastia panuje w Wielkiej Brytanii nadal.

Koniec dynastii Stuartów

Jakub II Stuart

Parlament angielski niezadowolony z absolutystycznego stylu rządów dynastii Stuartów postanowił usunąć z tronu Jakuba II Stuarta. Jednocześnie do Anglii zaproszono Wilhelma Orańskiego wraz z żoną Marią Stuart (była najstarszą córką Jakuba II) i ofiarowano im obu koronę angielską. Z tym, że Wilhelmowi wyłącznie na czas jego życia. Następczynią tronu miała zostać Anna Stuart (młodsza córka Jakuba II). Okres rządów małżonków wiąże się z początkiem monarchii parlamentarnej w Anglii, czyli wzrostem uprawnień parlamentu kosztem władzy królewskiej.

Po śmierci Marii w 1694 r. i Wilhelma w 1702 r. tron zgodnie z ustaleniami objęła Anna. Rok przed śmiercią parlament ustanowił Akt o następstwie tronu (Act of Settlement). Potwierdzał, że wobec bezdzietności Wilhelma i Marii tron obejmie Anna. Natomiast w przypadku jej bezdzietności tron miał przejść na dynastię Hanowerską, będącą boczną linią Stuartów. Akt przewidywał również, że królem Anglii mogą zostać wyłącznie członkowie kościoła anglikańskiego. Król nie mógł także opuszczać Anglii bez zgody parlamentu. Dodatkowo akt ustanawiał primogeniturę z preferencją mężczyzn. Co oznacza, że pierwszeństwo w objęciu tronu mają najstarsi synowie monarchy, dopiero z braku męskich potomków tron mogą objąć kobiety.

Wstępująca w 1702 r. na tron angielski Anna była już żoną Jerzego Oldenburga, księcia Danii i Norwegii. Dziecko pary stałoby się kolejnym władcą Anglii. Mimo wielu starań o następcę losy wszystkich dzieci Anny były tragiczne. Małżonkowie mieli 18 dzieci, z których 12 królowa poroniła. Pozostałe zmarły albo zaraz po porodzie albo w ciągu kilku lat od narodzin. Najdłużej żyła Willhelma, która zmarła w wieku 11 lat. Z panowaniem Anny związane jest także wydanie Aktu o unii w 1707 r. Na jego mocy z integracji Anglii i Szkocji powstała Wielka Brytania. Tym samym Anna stała się jej pierwszą monarchinią.

Dynastia Hanowerska

Jerzy I Hanowerski

Często problemy jednych są szansą dla drugich. Tak było w przypadku bocznej linii Stuartów, której udało się dojść do władzy w Anglii. Po śmierci Anny w 1714 r. zgodnie z Aktem o następstwie tronu do władzy w Anglii doszła dynastia Hanowerska. Nowym władcą został Jerzy I, elektor Hanoweru i książę Saksonii-Lauenburga.

Skąd wywodzi się dynasta Hanowerska? Jest związana z córką Jakuba I Stuarta, Elżbietą. W 1613 r. poślubiła Fryderyka V, elektora Palatynatu Reńskiego. Jedna z ich córek, Zofia Dorota Wittelsbach w 1658 wyszła za mąż za Ernesta Augusta Hanowerskiego, księcia Hanoweru (1679-1692), a następnie elektora Hanoweru (1692-1698). Ich pierworodnym dzieckiem był Jerzy Ludwik Hanowerski, który wobec bezdzietnej śmierci Anny został w 1714 r. królem Anglii. Stąd w angielskiej rodzinie królewskiej duża domieszka niemieckiej krwi. Nowy król nawet nie znał języka angielskiego i pierwszoplanową kwestią dla niego pozostawało księstwo Hanoweru.

Kolejnymi władcami zostawali najstarsi żyjący synowie kolejnych Jerzych. W 1727 r. władcą został Jerzy II, w 1760 r. Jerzy III, a od 1820 r. Jerzy IV. Sytuacja dynastyczna skomplikowała się podczas panowania Jerzego IV, który z małżeństwa z Karoliną Brunszwicką (była córką Karola Wilhelma, księcia Brunszwiku-Lüneburga-Wolfenbüttel) miał jedną córkę, Charlottę. Nota bene to małżeństwo było bardzo niezgodne i małżonkowie de facto przebywali w separacji. Z tego względu poza Charlottą nie było szans na kolejnego potomka Jerzego IV.

Charlotta Hanowerska i Leopold

Ambicją króla było to, aby córka poślubiła najstarszego syna króla Niderlandów, Wilhelma II. Natomiast Charlotta nie chciała o tym słyszeć, wystrzegając się błędu ojca, który poślubił swoją żonę, by przypodobać się ojcu. Po czym jego małżeństwo okazało się katastrofą. Charlotta postawiła na swoim i 2 maja 1816 r. wyszła za mąż za Leopolda Jerzego Krystiana Fryderyka, księcia Saksonii-Koburgu-Saalfeld. Charlotta rzeczywiście bardzo kochała swojego męża, co często podkreślała.

Kolejnego roku następczyni tronu była już w ciąży. Ale przy porodzie doszło do tragedii, która kolejny raz w historii Wielkiej Brytanii wywróciła kwestię sukcesji. Księżniczka 5 listopada 1817 r. urodziła martwego syna, a dzień później zmarła. Tym samym Jerzy IV został bez potomków.

Wilhelm IV

Tron po śmierci króla w 1830 r. objął jego młodszy brat, Wilhelm IV Hanowerski. Miał wówczas 65 lat i żadnego żyjącego potomka z małżeństwa z Adelajdą z Saksonii-Meiningen. Miał co prawda nieślubne dzieci, ale te nie mogły dziedziczyć po nim tronu.

Stało się wówczas jasne, że najprawdopodobniej następną królową Wielkiej Brytanii zostanie Wiktoria. Była córką Edwarda Augusta, czwartego syna Jerzego III. Była zatem bratanicą króla. Wilhelm IV próbował jeszcze za życia nawiązać bliższe relacje ze swoją następczynią, ale kontakty blokowała jej matka, Wiktoria z Saksonii-Coburga-Saalfeld. Król nota bene obawiał się, że jeśli umrze przed ukończeniem 18 roku życia przez bratanicę, to jej matka zostanie regentką. Udało mu się jednak dożyć 18 urodzin Wiktorii, ale zmarł już w miesiąc po nich. Tym samym w 1837 r. młodziutka Wiktora została nową królową Wielkiej Brytanii.

Książę Albert (stoi), królowa Wiktoria (siedzi) i ich dziewięcioro dzieci

Zaczął się okres jej 64-letnich rządów, zwany epoką wiktoriańską. Dłużej w Wielkiej Brytanii panowała tylko Elżbieta II (1952-2022). Przyszła królowa, gdy miała 16 lat poznała Alberta, syna księcia Saksonii-Coburg-Gotha. Nie był on ani dziedzicem najbardziej znaczącego ani najbardziej zamożnego księstwa niemieckiego. Dodatkowo podczas pierwszego spotkania nie zwrócił szczególnej uwagi Wiktorii. Sytuacja odmieniła się w 1839 r., a więc gdy Wiktoria była już królową Anglii. Wówczas zrobił na niej ogromne wrażenie i może nie od pierwszego, ale od drugiego wrażenia z miejsca się w nim zakochała. Była to na tyle duża miłość, że Wiktora wiedząc, że jej wybranek nie ma takiej pozycji, by prosić ją o rękę, sama zaproponowała mu małżeństwo. Ich związek był bardzo udany i zgodny, a sam Albert miał duży wpływ na decyzje polityczne żony.

Małżonkowie doczekali się dziewięciorga dzieci. Każdy z porodów był dla królowej bardzo ciężki i bolesny. Toteż, gdy dowiedziała się o działaniu chloroformu podczas porodu Leopolda w 1853 r. i Beatrycze w 1857 r. zażądała jego podania wbrew opinii wielu lekarzy. Chloroform spełnił wszystkie oczekiwania królowej, także mogła stwierdzić, że  był on „zachwycający ponad miarę”. Wdzięczna królowa obdarowała położnika, która podał jej ten środek, tytułem szlacheckim.

Saso-Koburgowie

Edward VII z żoną Aleksandrą w dniu ślubu, 1863 r.

Po śmierci Wiktorii na tron wstąpił jej najstarszy syn Edward VII Koburg, gdyż na mocy aktu z 1701 r. miał pierwszeństwo przed swoją starszą siostrą. Z panowaniem Edwarda wiąże się początek dynastii sasko-koburskiej w Wielkiej Brytanii.

Co prawda Wiktora poślubiła męża z księstwa Saksonia-Coburg-Gotha, ale królowa nie uzyskiwała członkostwa w dynastii męża. Toteż pierwszym władcą z nowej dynastii, który do dzisiaj panuje w Wielkiej Brytanii był właśnie Edward VIII. Zwano go wujem Europy, gdyż w momencie panowania był spokrewniony z wieloma władcami europejskich królestw. Był wujem dla niemieckiego cesarza Wilhelma II i carycy rosyjskiej Aleksandry, jego siostrzenica była żoną króla Hiszpanii Alfonsa XIII, a kuzyn Leopold II panował w Belgii. Natomiast w Danii zasiadał ojciec jego żony Chrystian IX, a w Grecji panował jej brat Jerzy I, a carem Rosji był jej siostrzeniec Mikołaj II.

Edward VII poślubił  Aleksandrę Duńską, księżniczkę Danii. Z małżeństwa mieli trójkę synów. Pierwszy, a zarazem następca, miał niskie zdolności intelektualne. Zmarł w wieku 28 lat. Toteż następcą został kolejny syn, późniejszy król Jerzy V. Para miała także trzeciego, najmłodszego syna, który zmarł wkrótce po narodzinach.

Windsorowie

Od lewej do prawej: syn Edwarda VII – Jerzy, książę Walii, wnukowie – książę Edward (z tyłu) i książę Albert (z przodu) oraz Edward VII

Obecnie panująca dynastia w Wielkiej Brytanii to faktycznie dynastia Sasko-Koburska. Skąd zatem znani dzisiaj Windsorowie? Czy do władzy po Edwardzie VII doszła nowa dynastia Wielkiej Brytanii?

Historia pojawienia się Windsorów związana jest z królem Jerzy V. Podczas jego panowania wybuchła I wojna światowa. Po dwóch stronach barykady stanęła Wielka Brytania i Niemcy. Natomiast władcy Wielkiej Brytanii nie byli w stanie wyrzec się swojego pochodzenia ani nazwiska „Saxe-Coburg-Gotha”. Część poddanych uważała wobec tego, że król ma proniemieckie nastawienie. Był to groźny moment dla monarchii. Jerzy V wybrnął z tego przybierając angielsko brzmiące nazwisko „Windsor”. Miało to dwa uzasadnienia. Pierwsze to nawiązanie do panującego w średniowieczu Edwarda III, który często przedstawiał się jako Edward Windsor.

Zamek w Windsorze ok. 1700 r.

W miejscowości o tej nazwie mieści się także zamek, który jest siedzibą aktualnej panującej w Wielkiej Brytanii dynastii. Te dwa fakty połączył Jerzy V i przybrał nazwisko Windsor. W taki sposób od 1917 r. brytyjska dynastia jest dynastią Windsorów.

Po Jerzym V na tronie w 1936 t. zasiadł Edward VIII Windsor, ale abdykował tego samego roku ze względu na swój związek z amerykańską aktorką Wallis Simpson. Nie był on akceptowalny przez premiera, Kościół Anglikański, a także dużą część społeczeństwa. W ten sposób nowym władcą został młodszy brat Edwarda, Jerzy VI Windsor, co otworzyło drogę do tronu dla jego najstarszej córki Elżbiety w 1952 r. Po jej śmierci w 2022 r. na tronie zasiadł kolejny Windsor. Został nim najstarszy syn królowej Karol, który będzie panował jako Karol III.

Bibliografia:

1. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
2. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
3. A. Kersten, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
4. G. M. Trevelyan, Historia Anglii, Warszawa 1967.
5. Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1991.
6. H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2001.
7. M. Żywczyński, Historia powszechna. 1789-1870, Warszwa 2021.

Więcej o historii Anglii przeczytasz klikając na poniższą grafikę: