Konspekt wypracowania - matura z historii 2008: Trudne sąsiedztwo. Scharakteryzuj wpływ zagrożenia tureckiego na politykę Polski i Węgier w XVI i XVII wieku

Temat I: Trudne sąsiedztwo. Scharakteryzuj wpływ zagrożenia tureckiego na politykę Polski i Węgier w XVI i XVII wieku.

1. Umiejscowienie tematu w miejscu i czasie.

a. Stosunki Polski i Węgier w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Mianowicie Drugi zjazd w Wyszechradzie z 1338 r. Potwierdzenie prawa Andegawenów do tronu polskiego, w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza, w zamian za uznanie przez Węgry praw polskich do Rusi Halicko-Włodzimierskiej.
b. Ludwik Węgierski królem Polski. Szczyt potęgi Węgier w Europie. Węgry obejmowały teren od Adriatyku po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie.
c. Wzrost potęgi Turcji . Bitwa na Kosowym Polu z 1389 r., po której Serbia stała się wasalem imperium Osmańskiego, co umożliwiło Osmanom podbój Półwyspu Bałkańskiego.
d. Władysław Warneńczyk królem Węgier. Bitwa pod Warną w 1444 r. ostatecznie umożliwiła Turkom zdobycie Konstantynopola.

2. Panowanie Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech. 

a. Władysław Jagiellończyk wybrany królem Węgier w 1490 r.
b. Ludwik Jagiellończyk król Czech i Węgier od 1516 roku.
c. Traktat Wiedeński z 1515 r. i jego przyczyny, postanowienia i skutki. Wskazana własna ocena tego traktatu.
d. Bitwa pod Mochaczem 1526 r. utrata panowania Jagiellonów na Węgrzech i załamanie się potęgi tego kraju.
e. Rozbiór Węgier na część Habsburgów, Imperium Osmańskiego i na Siedmiogród. Panowanie Turków na Węgrzech przez kolejne 150 lat, aż do czasów Jana III Sobieskiego.

3. Rzeczpospolita Węgry po bitwie pod Mochaczem. 

a. Zbliżenie się Turków do płd. granic Rzeczpospolitej doprowadziło do wieczystego pokoju z Turcją, który podpisał w 1533 r. Zygmunt I Stary. Pokój rzeczywiście przetrwał kilkadziesiąt lat.
b. Stefan Batory, władca Siedmiogrodu królem Polski. Niezrealizowane marzenia wyzwolenia Węgier spod władzy Turcji.
c. Konflikt dt. Mołdawii. Wzajemnie najazdy Turków i Kozaków Zaporoskich.
d. Powstanie Gábor Bethlena na Węgrzech. Przeciwnik Habsburgów. W 1619 r. Bethlen zawarł przymierze z Czechami, zgromadził armię i ruszył na Wiedeń. Oblężenie musiał przerwać, gdyż do wycofania się zmusił go atak polskich lisowczyków siejących zamęt w północnym Siedmiogrodzie. Tutaj wskazana własna ocena tego faktu. (Pokój w Nikolsburgu w 1622r.)

4. Wazowie, a sprawa Turecka. 

a. Po spaleniu Warny przez Kozaków w 1620 r. wojska Tureckie wkraczają na teren Rzeczpospolitej. Bitwa pod Cecorą 1620 r. i śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Wyprawa Polaków na Mołdawię i obrona Chocimia 1621 r.
b. 9 października 1621r. podpisano honorowy pokój w momencie, gdy została Polakom ostatnia beczka prochu. Polacy zobowiązali się powstrzymać Kozaków przed najazdami na Turków, a Turcy Tatarów przed najazdami na Polskę.
c. Najazd Turków na Polskę podczas panowania Władysława IV. Hetman Koniecpolski udanie broni Kamieńca Podolskiego. W kolejnym roku sułtan znowu gotował się do wojny z Polską, ale udana mobilizacja polskiej armii i niemalże demonstracja siły doprowadziły do rozejmu. Turcja uznała polskie granice, obiecała również powstrzymać najazdy tatarskie.
d. Niezrealizowane plany Jerzego Rakoczego rozbioru Polski podczas wojny Polski ze Szwecją.

5. Jan III Sobieski i wojny Polski z Turcją. 

a. Hetman kozacki Piotr Doroszenko ogłosił się lennikiem Turcji. Turecka ekspansja. Wojna Polski z Turcją 1672-1676. Zdobycie przez Turków Kamieńca i nazywany haniebnym dla Polski pokój w Buczaczu, którego postanowienia czyniły z Polski lennika Turcji. Nie weszły jednak one w życie. Szlachta przerażona jego zawarciem uchwaliła na sejmie specjalne podatki na wojnę.
b. 1673 r. zwycięska bitwa Jana III Sobieskiego pod Chocimiem. Dzięki temu odzyskano część ziemi zagarniętych przez Turków rok wcześniej i anulowana płacenie haraczu na rzecz Imperium.
c. Zwycięstwo pod Chocimiem pomogło Janowi Sobieskiemu w uzyskaniu korony polskiej. Został on wybrany królem Rzeczypospolitej Obojga Narodów 19 maja 1674 w Woli.
d. Sobieski odparł Tatarów spod Lwowa w 1675 r., a w 1676 r. nieudana próba zdobycia Żurawna przez Turków. Pokój w Żurawnie postanowienia: Turcja rezygnuje z haraczu ustalonego w Buczaczu. Podole zachowuje Imperium Osmańskie. Większość terytorium Prawobrzeżnej Ukrainy pozostawała terytorium kozackim pod dowództwem Petra Doroszenki. Polski Sejm nie ratyfikował traktatu, co stało się casus beli kolejnej wojny z Turcją.
e. 1683 r. zawarcie sojuszu z Leopoldem. Zerwanie przymierz z Francją. Odsiecz Wiedeńska 12 września 1683 roku. Zwycięstwo Sobieskiego, wielu sukces polityczny i militarny.
f. Warto wspomnieć jeszcze o bitwach pod Parkanami i ogólnie o Sobieskim jako ‚Lwie Lechistanu’, który jako pierwszy pokonał Turków w bitwie na lądzie.
g. Utworzenie Świętej Ligi. sojusz Polski, Wenecji, Austrii i Państwa Kościelnego zawiązany w 1684 roku po bitwie pod Wiedniem przeciw Turcji i Tatarom.
h. Pokój w Karłowicach. 26 stycznia 1699 r. przez Augusta III Mocnego. Turcja zrzekała się: Węgier z Siedmiogrodem rzecz Austrii, Dalmacji i półwyspu Peloponez na rzecz Wenecji, twierdzy-portu Azow nad Morzem Czarnym na rzecz Rosji , Ukrainy prawobrzeżnej i Podola z Kamieńcem Podolskim na rzecz Polski. Traktat ostatecznie złamał politykę ekspansji Imperium Osmańskiego, którego potęga zagrażała Europie od XV wieku, kończył 255 lat wojen polsko - tureckich . Zapoczątkował przyjazne stosunki Polski i Turcji. Turcja nie uznała rozbiorów Polski.

6. Podsumowanie. 

a. Własna opinia, oraz rachunek zysków i strat Polski podczas zmagań z Turcją. Może troszkę historii alternatywnej typu, co by było gdyby np. Polska zamiast walczyć z Turcją z nią współpracowała. Odniesienie do słów ‚Trudne sąsiedztwo’.

7. Inne.

a. W pracy warto odwoływać się do różnych autorytetów z danej epoki. W tym wypracowaniu na pewno dziełami do których śmiało można było się odwołać to: ‚Polska Jagiellonów. Dzieje polityczne.’ - Ludwik Kolankowski, ‚Historia powszechna. XVI-XVII wiek.’ - Wójcik Zbigniew, ‚Jan Sobieski’ - Zbigniew Wójcik, ‚Węgry Historia państw świata’ - Jerzy Kochanowski i inne.

Oczywiście to plan ramowy przygotowany według pewnej subiektywnej wizji tej pracy. Ocena egzaminatorów i klucz mogą być od niej zupełnie odmienne. Również być może nie wszystkie punkty z tego planu muszą być zrealizowane by uzyskać powyżej 15 punktów, być może czegoś brakuje. Jednakże według nas praca napisana w podobny sposób powinna wystarczyć do zdobycia 16-20 punktów. Trzeba jednak pamiętać, że to CKE ustala klucz odpowiedzi i to on będzie obowiązywał podczas oceny prac.

Wszystkim maturzystom piszącym zarówno poziom podstawowy jak i rozszerzony życzymy powodzenia i bardzo dobrych wyników ze wszystkich egzaminów maturalnych.