Wojna secesyjna

Wybór na prezydenta Stanów Zjednoczonych republikanina Abrahama Lincolna był dla najbardziej wojowniczo nastawionych stanów nie do zaakceptowania. Lincoln obiecał, że zapobiegnie rozszerzaniu niewolnictwa, ale nie będzie interweniował tam gdzie było już ono legalne. Mimo to jednka, siedem stanów ogłosiło secesję z Unii. Secesja odbyła się w okresie pomiędzy wyborem Lincolna w listopadzie 1860 r., a objęciem przez niego urzędu w marcu 1861 roku.

Stany, które stworzyły unię w roku 1776, traktowane były jako suwerenne państwa, przekazujące część swych kompetencji urzędowi federalnemu, mającemu siedzibę w stolicy. Przedstawiciele stanów południowych twierdzili, że ich stany mają prawo odzyskać pełną suwerenność i po ogłoszeniu secesji w lutym 1861 roku, założyli swój własny związek - Konfederację. Lincoln utrzymywał, że Unia była „nierozerwalna”, że żaden stan nie miał prawa z niej wystąpić i że Konfederaci stali się wobec tego rebeliantami. Formalnie to właśnie, a nie niewolnictwo stało się przyzyną wybuchu wojny domowej.

Lincoln powszechnie uważany był za bezpośredniego, szczerego idealistę, lecz był on także zręcznym politykiem. Jego polityka w pierwszych tygodniach sporu może być postrzegana dwojako - jako podporządkowania pragnieniu utrzymania pokoju albo też jako zdtereminowana przez chęć postawienia Południa w roli winowajcy. Lincoln nie podjał żadnej akcji agresywnej, ale stał za próbą podesłania posiłków do Fortu Sumter, bazy wojsk federalnych w zatoce Charleston - w południowej Karolinie. W odpowiedzi na ten gest Karolińczycy ostrzelali fort, zmuszając go do kapitulacji, co wywołało wojnę. Wirgina, Arkansas, Tenesse i Karolina Północna ogłosiły secesję i przyłączyły się do Konfederacji, choć pięć granicznych stanów niewolniczych pozostało Unii.

Walka była bardzo nierówna. 23 stany północne liczyły prawie 23 miliony mieszkańców; na Południu mieszkało tylko 5 milionów białych. Północ posiadała potężny przemysł, dobrą infrastrukturę transportową, rozwijającą się gospodarkę i silna flotę. Gospodarka Południa zdominowana była przez rolnictwo i w dodatku uzależniona od możliwości eksportowania bawełny i importowania towarów z zza ganicy. Południe znajdowało się więc w bardzo niedogodnej sytuacji i narażone było na skutki blokady morskiej.

Żadna ze stron nie spodziewała się, że wojna potrwa długo i Lincoln początkowo ogłosił niewielki zaciąg 75000 ochotników. Jednak w lipcu 1861 roku armia Unii została okrążona w czasie pierwszej bitwy pod Bull run i Północ została zmuszona do rozpoczęcia bardziej starannych przygotowań. Pod koniec wojny armie Unii liczyły około miliona żołnierzy, a szeregi Konfederatów 500 000. Można dowodzić, że wojna secesyjna była pierwszą nowoczesną wojną, w której ścierały się naprawdę ogromne armie i która pociągnęła za sobą bezprecedensową liczbę ofiar.

Głównym teatrem konfliktu był obszar Wirginii, Marylandu i południowej Pensylwanii, region szczególnie istotny, bo obejmujący obydwie stolice Waszyngton w dystrykcie federalnym i Richmond w Wirginii. W roku 1862 żadna ze stron konflikut nie potrafiła odnieść w tym rejonie decydującego zwycięstwa: ofensywa Unii w Wirginii została odparta, a we wrześniu długo przeciągająca się bitwa pod Antietam zakończyła ofensywę Konfederatów pod wodzą naczelnego dowódcy sił Południa, generała Roberta Edwarda Lee.

W innych rejonach Północ szybko odniosła sukcesy. Po historycznym pierwszym pojedynku między opancerzonymi okrętami wojennymi marynarka Unii rozpoczęła zajmowanie ważnych punktów na wybrzeżu i blokadę Południa. W maju 1862 r. po brawurowym wypadzie zdobyto Nowy Orlean, leżący u ujścia Missisippi. siły marynarki współpracowały z armią lądową Unii w kampaniach na terenie Kentucky i Tennesee, gdzie sławę zdobył generał Ulysses Simpson Grant. Kulminacyjnym punktem tych kampanii był upadek Vickburga (lipiec 1863 r.). Po tym zwycięstwie Północ miała zapewnioną kontrolę nad Missisippi, a Araknsas, Luizjana i Teksas odcięte zostały od reszty terytorium Konfederacji.

1853 był rokime decydującym dla losów wojny. Wyzwolenie wszystkich niewolników w stanach południowych, ogłoszone przez Lincolna we wrześniu roku 1862, nabierało mocy prawnej od 1 stycznia 1863. W lipcu ofensywa generała Lee na Północ zakończyła się klęską pod Gettysburgiem, po której nie mogło już być mowy o bezwzględnym zwycięstwie militarnym Konfedracji. Na zachodzie triumf genrałą Granta pod Chattanoogą zapewnił armii Unii kontrolę nad Tenessee i otwrozył możliwość wkroczenia do Georgii.

W 1864 roku Ulysses Grant został wodzem naczelnym sił unii i objął osobiście dowodzenie nad sektorem wschodnim. W maju stoczył on kilka krawaych bitew z armią Lee. coć nierozstrzygnięte, starcia te znacznie osłabiły Konfederację. Tymczasem generał William T. Sherman, który zastąpił ranta na zachodzie, przedarł się przez Georgie i obległ Atlantę; miasto upadło we wrześniu 1864 roku. Następnie podjął swój słynny marsz w kierunku morza, niszcząc wszystko, co spotkał na swej drodze i praktycznie przepoławiając terytorium Konfederacji.

W roku 1865 Konfederacjia załamała się. Siły genrałą Lee zostały uwięzione pomiędzy wojskami Granta i Shermana. 3 kwietnia upadło Richmond. Wreszcie 9 kwietnia, w obliczu przygniatającej przewagi liczebnej i okrążenia przez siły nieprzyjacielskie, Lee skapitulował w gmachu sądu w Appomattox, a pozostałe armie konfederackie wkrótce poszły za jego przykładem. Wojna ssecesyjna kosztowała życie ponad 600 000 ludzi, a Południe zostało w znacznym stopniu zrujnowane.

Źródło: 

1. „Świat Wiedzy” - kolekcja Marshala Cavendisha.