Napoleon w Egipcie

Pod koniec XVIII wieku młody i ambitny dowódca, Napoleon Bonaparte, pojechał do Egiptu zwracając w jego stronę oczy świata. Nasuwa się tu wspomnienie Aleksandra Wielkiego, który także odwiedził ten kraj, obwołując się w Oazie Siwa bogiem. 

Napoleon w Egipcie, mal. Jean-Léon Gérôme

Pomysł przyjazdu Napoleona do Egiptu nie narodził się przypadkiem i nie była to wycieczka turystyczna. Bonaparte doszedł do wniosku, iż zdobywając Egipt, zaszkodzi wrogiej Anglii zagrażając jej interesom w Indiach. Chciał też czegoś więcej, co można przeczytać w jednej z jego notatek: „widziałem siebie w roli założyciela nowej religii, maszerującego w głąb Azji na grzbiecie słonia z turbanem na głowie i nowym Koranem w ręce, który ułożyłbym tak, by pasował do moich potrzeb”.

Marzenia Napoleona jednak się nie spełniły. Jego armia wylądowała w pobliżu Aleksandrii w 1798 r. lecz została odcięta od Francji przez eskadrę angielską pod dowództwem admirała Horatio Nelsona. Zniszczyła ona flotę francuską w bitwie pod Abukirem. Francuzom udało się pokonać Mameluków, którzy znów przejęli władzę, w znanej bitwie pod piramidami, przed którą Napoleon wypowiedział słynne słowa: „40 wieków patrzy na was ze szczytu tych piramid”. Mimo tego zwycięstwa całe społeczeństwo Egiptu było wrogo nastawione do Francuzów. Napoleon podjął próbę zyskania przychylności kairskich duchownych, lecz gdy mu się to nie udało, polecił armii zdobywać meczety i zmusić miasto do posłuszeństwa. Ślady tłumienia powstania Egipcjan widać do dziś m. in. na fasadzie Meczetu sułtana Hasana.

Ważniejszy, przynajmniej dla mnie (autora), był drugi cel wyprawy do Egiptu- naukowy.

Wraz z oddziałami Napoleona do Egiptu przybyła również w 1798 r. duża grupa badaczy. Stworzyli oni ogólny obraz tego kraju a zebrane informacje opublikowali we wspaniałym 12- tomowym dziele pt. „Description de l‚ Egypte” w latach 1809- 1822. Duży wkład w rozszerzenie powszechnej wiedzy miał Dominik Vivant Denon. Był on artystą, dyplomatą, pisał sztuki teatralne, zajmował się archeologią i dekorowaniem wnętrz.. Kiedy wybuchła rewolucja francuska słynny malarz francuskiego klasycyzmu, Davidem, który był jego przyjacielem, ocalił Denona od gilotyny. Niedługo potem, uchroniony od śmierci, zaprzyjaźnił się z Napoleonem i jego żoną Józefiną. Wykorzystując znajomości i uzdolnienia artystyczne zaprojektował niektóre mundury armii rewolucyjnej. W wieku 51 lat Denon wyjechał z Bonapartym, w roku 1789, do Egiptu i stał się przedstawicielem, założonego przez naukowców wyprawy napoleońskiej, Instytutu d‚Egypte. Po bitwie pod piramidami dokonał pierwszego rozpoznania nekropolii w Gizie. Zbadał też komorę grobową w piramidzie Cheopsa i opisał głowę Sfinksa. Pod jego kierunkiem odkopano kilkaset mumii ibisów w Sakkarze. Wielkie były również zasługi Denona w studiowaniu sztuki egipskiej. Przybył do Dandery, Luksoru, Karnaku, Doliny Królów, Kom Ombo, Esna, Edfu, widział też Kolosy Memnona w Tebach Zachodnich. Praca Vivanta Denona zatytułowana” Voyage dans la Basse et Haute Egypte” (Podróż po dolnym i Górnym Egipcie) ukazała się w roku 1802, wcześniej nawet od Description de l‚Egypte. Sztuka Starożytnego Egiptu w tej oficjalnej publikacji Instytutu Francuskiego była skromnym fragmentem pracy poświęconej także geografii, hydrografii, zoologii i innym zagadnieniom ówczesnego Egiptu. Wielkie korzyści w dziedzinie archeologii przyniosło odkrycie, podczas wyprawy napoleońskiej, Kamienia z Rosetty, który posłużył Jean‚owi Francois Champollionowi do odczytania hieroglifów. Warto również wspomnieć, iż w owej wyprawie uczestniczył Polak, adiutant Napoleona, Józef Sułkowki, który wspomnienia z ekspedycji zapisał w „Notes l‚expedition d‚Egyte”. Po podpisaniu pokoju z Anglią w 1815 r. część zabytków przywiezionych do Francji z Egiptu przekazano British Museum do Londynu (w tym też Kamień z Rosetty).

Wielkie budowle starożytnego Egiptu wywierały na Napoleonie duże wrażenie. Śmiały, młody generał spędził samotnie noc w Wielkiej Piramidzie i podobno był to dla niego duży wstrząs, o którym nigdy nie mówił. Bonaparte obliczył też, że z kamienia użytego do budowy trzech piramid w Gizie mógłby otoczyć całą Francję murem wysokości 3m i 30cm.

Dzięki wyprawie z 1798 r. Europa zainteresowała się kulturą kraju nad Nilem. Rozpoczęły się pierwsze wykopaliska, rysowanie i opisywanie znalezisk. Jednak oprócz pozytywnych stron tego rozkwitu były też te złe. Zaczęto masowo wywozić zabytki i rozwinął się handel starożytnościami. Na rynku antykwariatycznym pojawiały się coraz częściej cenne znaleziska. Prywatne kolekcje się powiększały.

Zasługi poznawcze na terenie Egiptu wyprawy francuskiej zapoczątkowały napływ ekspedycji archeologicznych różnych krajów, w tym także Polski.

Więcej o historii Francji przeczytasz klikając na poniższą grafikę: