„Celtowie. Dzieje” - D. Ó Hógain - recenzja

W 2009 roku nakładem Wydawnictwa Akademickiego „Dialog” ukazała się najnowsza na naszym rynku wydawniczym monografia Celtów. Celtowie. Dzieje to próba przedstawienia historii tego (jakże ważnego w dziejach  świata) ludu od początków jego istnienia do wczesnego średniowiecza. To dzieło wybitnego irlandzkiego badacza historii i kultury celtyckiej, ukazujące całokształt zjawisk i przemian zachodzących w czasie istnienia tej starożytnej kultury, powinno znaleźć się w biblioteczce każdego badacza dziejów starożytnej Europy.

Dáithí Ó Hógáin (poprawna będzie także forma O’Hogain), wykładowca University College w Dublinie to uznany celtolog i znawca kultury i historii Irlandii. W książce swej prezentuje nam całość kultury i historii ludu, którego poznawanie stało się jego życiową pasją. Jest to książka zupełnie inna od wcześniej dostępnych na naszym rynku wydawniczym, bo mimo, że nie wszystkich zachwyci małą ilością fotografii i grafik, pomija, lub wprowadza tylko kwestie związane z kulturą i religią Celtów, jednak najdokładniej opisuje same ich dzieje.

Autor rozpoczyna swój wywód od opisania powstania i rozprzestrzenienia się kultury pól popielnicowych, jako pierwszej fali ludów indoeuropejskich docierających do Europy. Wśród nich szuka prawdopodobnych pierwszych pierwiastków protoceltyckich, które ostatecznie odnajdujemy w kulturze zachodnio-halsztackiej, później zaś już ich kulturze właściwej - lateńskiej. O’Hogain ukazuje nam ich przy tym z punktu widzenia historyka i socjologa. Większą rolę przykłada on to zmian lingwistycznych i społecznych, niż tych zachodzących w kulturze „kopalnej”, co różni jego książkę od wcześniejszej publikacji, m.in. Jerzego Gąssowskiego. Nie poświęca on dużo uwagi na opisanie religii, budownictwa, czy innych przejawów kultury materialnej, koncentrując się na samej historii tego ludu. W sposób barwny, acz ściśle naukowy, opisuje on proces rozprzestrzenienia się Celtów po całej Europie Zachodniej, ich rozbicie na poszczególne grupy plemienne, uświęcone migracje na południe i wschód, okres walk i ostatecznego upadku ich cywilizacji. Cały ten opis tworzy w oparciu o źródła pisane, tak greckie i rzymskie kroniki, jak i celtyckie legendy pamiętające czasy ich pierwszych wędrówek.

Autor stara się ich dzieje opisać z jak największą precyzją, stosując daty roczne, czy nawet dzienne, prezentując siły armii celtyckich, jak i ich przeciwników, zagłębiając się w sylwetki przywódców, zwyczaje bojowe, taktykę i dyplomację stron konfliktów. Od porządku chronologicznego odbiega jedynie opisując poszczególne geograficzne regiony „imperium Celtów”, stara się bowiem historię każdego odłamu tego ludu opisać oddzielnie, ale w kontekście do historii całości. Najbardziej są mu przy tym pomocne źródła rzymskie, opisowi walk z Rzymem poświęca on wszak większość swojej publikacji. To oni umożliwili rozwój, wymusili migracje, a ostatecznie podbili i stali się początkiem końca państw celtyckich.

Historyk pokazuje nam jednak także Celtów od ich drugiej strony. Nie czyni ich barbarzyńcami nie zdolnymi do stawienie oporu Rzymowi, czy jakiejkolwiek organizacji. Pokazuje on nam lud silnych, niemalże szalonych wojowników, których religia wyzbyła lęku przed śmiercią stanowiącą kres niedoli, zdobywców ziem od zachodnich krańców Półwyspu Iberyjskiego do wschodnich regionów Azji Mniejszej, oraz od północnych krańców Wielkiej Brytanii do Italii na południu. Poznajemy lud dobrze zorganizowanych społeczności rolniczych, o dużej wiedzy agrarnej i technicznej (wynalazców łożyska kulkowego i żniwiarki), jak też wybitnych astronomów, socjologów, medyków i historiografów w postaci druidów. Wreszcie też dowiadujemy się rzeczy, które historycy starożytnego Rzymu i Grecji tylko wspominają. Celtowie to bowiem jako pierwsi zdobywają Rzym, umożliwiają podboje Aleksandra Macedońskiego zabezpieczając jego posiadłości w Europie, decydują o losach wojen punickich, stając zależnie od własnego interesu, po jednej ze stron. To ich rękoma prowadzona jest przecież także polityka dynastyczna całego Wschodu po upadku imperium Aleksandra, to z nich złożone legiony powoływały cezarów i walczyły za Imperium Romanum w czasie jego rozkładu i wreszcie Celtowie stali się ostatnim przyczółkiem kultury romańskiej, po upadku Miasta, w Zachodniej Europie.

Jedną z najważniejszych cech tej książki jest jednak dokładne opisanie poszczególnych plemion celtyckich Europy. Autor prezentuje nam ich wodzów, zwyczaje bojowe, źródła bogactwa, migracje i religię. Dzięki niemu dowiadujemy się o historii, legendarnym pochodzeniu, jak i tradycyjnym nazewnictwie szczepów. Każda nazwa własna, tak osady, jak i plemienia, zostaje przetłumaczona na polski. Pozwala to bowiem zrozumieć przesłanki, które poszczególnymi grupami, jak też ludźmi kierowały, Celtowie bowiem imiona swe przybierali od swych cech. O’Hogain zwraca przy tym uwagę na widoczne w wymowie różnice między czasem powstawania i migracji poszczególnych plemion. W sposób jasny ukazuje nam lingwistyczne różnice między Celtami halsztackimi, a lateńskimi, jak też poszczególnymi grupami regionalnymi. Umożliwia nam to prześledzić m.in. proces latynizacji Celtów irlandzkich, czy obserwować migracje Belgów z południowych Niemiec nad wybrzeża Atlantyckie, następnie do Brytanii, Irlandii, i ponownie do Bretanii.

Reasumując, książka ta, mimo iż nie nazwałbym jej książką przełomową, jest nowym spojrzeniem na kulturę Celtycką. Nie jest ona ukazana tu jako kultura archeologiczna o enigmatycznych dziejach, ale jako kultura ludu będących jednym  z najważniejszych w polityce starożytnej Europy. Erudycja, ciekawy sposób prowadzenia wywodu oraz skrupulatność autora czynią ją prawdziwym kompendium wiedzy. Mimo skromnej liczby map, prawie minimalnej liczbie niewiele i tak mówiących zdjęć, książka ostatecznie plasuje się bardzo pozytywnie dzięki solidnie wykonanej miękkiej oprawie, oraz ponad 70 stronom przypisów, bibliografii i indeksów.

Plus minus:
Na plus:
+ przyjemny język wypowiedzi autora
+ gruntowne opisanie tematu
+ zachowana chronologia i podział regionalny zjawiska
+ ukazanie nieporuszanej dotąd roli Celtów w starożytnej Europie
+ opis poszczególnych grup i plemion
+ zamieszczenie wszystkich nazw tak w oryginalnej, jak i polskiej i łacińskiej pisowni
+ bardzo obszerna bibliografia
Na minus:
- mała liczba map i zdjęć
- nie najciekawsza, miękka okładka
- mało informacji odnośnie kultury materialnej i duchowej Celtów (skoncentrowanie uwagi autora nad polityką i historią wojskowości)

Tytuł: Celtowie. Dzieje
Autor: Dáití Ó Hógáin
Wydawca: Wydawnictwo Akademickie Dialog
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-61203-44-5
Liczba stron: 338
Oprawa: miękka
Cena: od 27 zł do 31 zł
Ocena recenzenta: 8/10