„Cmentarze ewangelickie na Ziemi Lubuskiej” - sprawozdanie z otwarcia wystawy

4 lutego 2011 roku w Muzeum w Międzyrzeczu odbyło się uroczyste otwarcie wystawy „Cmentarze ewangelickie na Ziemi Lubuskiej„.  Oprócz fotografii autorstwa Łukasza Małkiewicza, wykład ”Miejsca niepamięci – cmentarze ewangelickie w Polsce po 1945” wygłosiła doktoranta z Wydziału Nauk Historycznych UMK w Toruniu Anna Zglińska.

Prezentowana do kwietnia dzięki uprzejmości Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze wystawa  „Cmentarze ewangelickie na Ziemi Lubuskiej„ to zbiór kilkudziesięciu zdjęć przedstawiających zniszczony i zapomniany świat tych nekropoli. Jej autorem jest Łukasz Małkiewicz, laureat konkursów fotograficznych:  „Discovery Europe„,   „Dolina Kreatywna”  oraz  ”Wola Walki” organizowanego przez Przegląd Sportowy. Cenne uzupełnienie wystawy stanowią również fotografie z cmentarza ewangelickiego w Międzyrzeczu, znajdujące się w posiadaniu Muzeum.

Na otwarcie wystawy, które odbyło się w piątek 4 lutego przybyło kilkadziesiąt osób, które w całości zapełniły salę konferencyjną Muzeum w Międzyrzeczu. Jako pierwszy głos zabrał dyrektor placówki Andrzej Kirmiel, który po przywitaniu gości, mówił o znaczeniu tego typu przedsięwzięć w muzeach regionalnych,  a także przedstawił harmonogram spotkania. Następnie odbyło się uroczyste otwarcie wystawy.  Niestety zabrakło na nim autora fotografii, który nie mógł z przyczyn losowych przyjechać do Międzyrzecza. Zebrani goście podziwili m.in. zdjęcia z dawnych cmentarzy ewangelickich w: Obłoku (pow. świebodziński), Wschowie, Osowie Sieni (powiat wschowski), Gubinie (powiat krośnieński), Pszczewie (powiat międzyrzecki)  i wielu innych miejscowości regionu. Fotografie, jak zauważyło wielu z uczestników otwarcia wystawy, oprócz walorów estetycznych przywoływały również nostalgię i zadumę nad nieistniejącym już dziś światem wielokulturowości województwa lubuskiego i Ziemi Międzyrzeckiej. Wielokrotnie przywoływali w aspekcie zniszczonych cmentarzy ewangelickich, również los jaki spotkał kirkuty.

Następnym etapem spotkania był wykład Anny Zglińskiej, doktorantki w Zakładzie Historii XIX wieku Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika zatytułowany „Miejsca niepamięci – cmentarze ewangelickie w Polsce po 1945 r.„  Młoda historyk omówiła m.in. problem dewastacji cmentarzy przed II wojną światową oraz rolę państwa w tym procederze po 1945 r. W swoim wystąpieniu zwróciła również uwagę na stereotypizację pojęcia cmentarzy ewangelickich jako miejsca pochówku wyłącznie Niemców, co po II wojnie światowej miało w znacznym stopniu przyczynić się do ich zniszczenia i zapomnienia. Ważnym fragmentem wystąpienia mgr Anny Zglińskiej było omówienie współczesnych projektów, które za cel stawiają rewitalizacje cmentarzy ewangelickich. Referentka skupiła się przede wszystkim na  projektach renowacji nekropolii  mennonickich na Żuławach przez gminy Cedry Wielkie i Nowy Dwór Gdański oraz projekcie ”Tak trzeba”, którego jest pomysłodawczynią i głównym koordynatorem. Szczególnie ta druga akcja, jak pokazały późniejsze rozmowy,  wzbudziła zainteresowanie ze strony słuchaczy.

Po wykładzie Anny Zglińskiej nastąpiła dyskusja, która podzielona została na dwie części. W pierwszej kierowano pytania do doktorantki z Torunia. W głównej mierze były to słowa podziękowania za wystąpienie. Oceny merytorycznej wystąpienia Pani Anny podjęły się dwie osoby dr Lech Malinowski z Żar oraz dr Marceli Tureczek z Zakładu Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego, jednakże w obu przypadkach chodziło o pewne uściślenie wypowiedzi. W drugiej części dyskutowano nad losem kilkudziesięciu tablic z dawnego cmentarza ewangelickiego, które znajdują się obecnie w Muzeum w Międzyrzeczu  oraz formą upamiętnienia tejże nekropolii. Jak pokazała dyskusja mieszkańcom Międzyrzecza nie jest obojętna przeszłość ich miasta. W toku trwającej blisko półtoragodzinnej dyskusji dr Marceli Tureczek zobowiązał się, iż przeprowadzi z władzami miasta rozmowę na temat formy upamiętnienia dawnych mieszkańców miasta, którzy spoczywali na cmentarzu ewangelickim.

Otwarcie wystawy „Cmentarze ewangelickie na Ziemi Lubuskiej„ w Muzeum w Międzyrzeczu trzeba uznać za duży sukces zarówno dyrektora tej placówki Andrzeja Kirmiela oraz jej pracowników, którzy czuwali nad przebiegiem całego przedsięwzięcia. Duża liczba uczestników pokazała, że w niewielkich miastach istnieje zapotrzebowanie na tego rodzaju atrakcje, a ich mieszkańcy żywo biorą udział w dyskusjach na temat przeszłości swojej ”małej ojczyzny”. Osobiście mam nadzieje, że jeszcze nie raz będzie mi dane wybrać się do Muzeum w Międzyrzeczu. Szczególnie, że posiada on bardzo wiele interesujących zbiorów m.in. jedną z największych w Polsce kolekcję portretów trumiennych z okresu staropolskiego. Zaś zamek na wyspie nadaje muzeum  niepowtarzalny klimat.