„Irredenta ukraińska w relacjach polsko-czechosłowackich...” - M. Jarnecki - recenzja

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej doszło do upadku trzech cesarstw, na których gruzach powstały nowe państwa, a wśród nich m.in. Polska i Czechosłowacja. Kraje te po odzyskaniu niepodległości musiały się zmagać ze swym wielonarodowym charakterem, odziedziczonym po dawnych „ojczyznach”.

Wśród nich pierwszoplanową okazała się kwestia Ukraińców, a konkretniej, wysuwane przez nich hasła irredenty. Zagadnienie to jątrzyło stosunki pomiędzy tymi państwami, stanowiąc jeden z elementów ich gier politycznych. Właśnie tą tematyką zajmuje się w swej książce Michał Jarnecki1.

M. Jarnecki podzielił swoją pracę na pięć rozdziałów. Pierwsze z nich omawiają początki problemu kwestii irredenty od pierwszych dni uzyskania niepodległości przez państwo polskie i czechosłowackie. Następne zaś prezentują tę problematykę poprzez kolejne lata międzywojnia, aż do zajęcia Rusi Zakarpackiej przez Węgrów w marcu 1939 roku.

Przechodząc zaś do omówienia treści opracowania. Na wstępie należy się uznanie dla Autora za poruszoną w pracy tematykę, która znacząco wyróżnia się pośród wielu innych publikacji poświęconym dziejom Ukrainy w okresie międzywojennym skupiającej się w znacznej mierze na osobie Symona Petlury i jego stosunków z Polską. W tym miejscu należy zwrócić czytelnikowi uwagę, że ma do czynienia z publikacją dziwną, a zarazem także wielowątkową. Chodzi głównie o jej tematykę, która skupia się w znacznej mierze na dziejach emigracji ukraińskiej w Czechosłowacji, ale głównym jej obiektem są dzieje Rusi Zakarpackiej. Widać to szczególnie w drugiej partii książki, w której Autor poświęca im najwięcej miejsca. Opisując walki tamtejszych partii, a także starania jej społeczności o wywalczenie obiecanej im w 1919 w dobie traktatów wersalskich autonomii (zakończonej zresztą sukcesem w momencie upadku „gospodarza”).

Otrzymujemy bardzo dobry obraz nie tylko podziałów wśród samych Ukraińców, ale również ich zaangażowania w sprawy swojej społeczności oraz stosunek do ich „opiekuna„ jakim było państwo czechosłowackie. Przede wszystkim dlatego, że na kolejnych kartach widzimy przede wszystkim opis prezentujący czeski punkt widzenia na tę kwestię i stopniową drogę przemian ich stosunku do niej. Od znaczącej pomocy finansowej dla emigracji na jej początku, która z czasem przekształciła się w pewien rodzaj „straszaka„ wobec sąsiedniej Polski, która zmagała się z problemem ukraińskim. Wszelako postępowanie to ”zemściło się”, ponieważ sama Czechosłowacja musiała się później zmagać z podobnym problemem.

Wątki polskie są w zasadzie tylko dodatkiem, ponieważ zostają poruszone jak gdyby przy okazji. Stanowią, podobnie jak kwestie czechosłowackie, przyczynek do zaprezentowania czytelnikowi fragmentu dziejów Rusi Zakarpackiej. Jest to jeden z nielicznych zgrzytów w tej publikacji, który jednak paradoksalnie w ostatecznym rozrachunku należy uznać za jej najmocniejszą stronę. Recenzent proponowałby Autorowi opracowania, aby w następnym wydaniu zmienił tytuł publikacji na bardziej adekwatny do prezentowanej treści.

Swoją pracę M. Jarnecki oparł na licznych materiałach źródłowych i archiwalnych zebranych przede wszystkim w archiwach polskich, czeskich i ukraińskich, których fragmenty zostały umieszczone w tekście głównym stanowiących kolejny plus tej publikacji. Pomagają one bowiem poczuć chociaż po części klimat opisywanych wydarzeń. Jeżeli chodzi o styl prezentowany przez Autora, to mamy do czynienia ze stylem przypominającym po trosze wykład połączony z formą gawędy. Autor przedstawia wydarzenia w sposób jasny i przejrzysty, przyjazny dla każdego czytelnika. Jedyne co może w nim irytować, to używane przez niego kolokwializmy, ale na szczęście nie ma ich zbyt wiele. Dlatego nie psują one całokształtu pracy i przyjemności z lektury.

Bibliografia zajmuje się czternaście stron. Składają się na nią zarówno źródła archiwalne i drukowane, czasopisma, wspomnienia i opracowania w języku polskim, czeskim, ukraińskim, słowackim, rosyjskim, angielskim i niemieckim. Wśród których przeważają pierwsze trzy, stanowiąc doskonała bazę materiałową do poznania tego zagadnienia.

Jeżeli chodzi o szatę edytorską opracowania, to zostało ono wydane w miękkiej oprawie ze skromną, ale ciekawie się prezentującą okładką. Czytelnik ma do dyspozycji 50 zdjęć zebranych z wykorzystanych publikacji jak i samodzielnie wykonanych przez Autora. Prezentują one zarówno postacie jak i miejsca przedstawione w książce, stanowiąc interesujące uzupełnienie słowa pisanego. Pracę wzbogacono również o sześć map. Zastrzeżenia można mieć jedynie do jakości niektórych z nich, ponieważ są niezbyt wyraźne. Najprawdopodobniej jest to efekt złego skanowania

Podsumowując. Prace jest na pewno warta uwagi. Ponieważ ukazuje czytelnikowi nieznany fragment naszej historii, a w głównej mierze naszego południowego i wschodniego sąsiada. Przede wszystkim jednak dlatego że przedstawia nam dzieje małego i raczej nieznanego (bądź mało) u nas regionu jakim jest Ruś Zakarpacka, która stał się areną może i małych, i mało znaczących wydarzeń będących jednak wartym uwagi.

Plus minus:
Na plus:
+ styl Autora
+ wartość merytoryczna
+ ilustracje
+ bibliografia
+ tematyka odmienna od wielu innych publikacji poświęconych kwestii ukraińskiej w okresie międzywojennym
+ bogata baza źródłowa wykorzystana przez Autora
+ indeks osobowy
+ oprawa edytorska (okładka i papier)
+ struktura pracy (podział na rozdziały i podrozdziały)
Na minus:
- nieliczne kolokwializmy
- zawartość różni się znacząco od tytułu
- miękka oprawa

Tytuł: Irredenta ukraińska w relacjach polsko-czechosłowackich w latach 1918-1939
Autor: Michał Jarnecki
Wydawca: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Data wydania: 2009
ISBN/EAN: 978-83-85638-90-2
Liczba stron: 301
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. (Ur. 1960), doktor habilitowany. Obecnie pracuje w Zakładzie Komunikacji Międzykulturowej na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym UAM w Kaliszu oraz III Liceum Ogólnokształcącym w Ostrowie Wklp. Specjalista w dziedzinie historii i geografii polityczno-gospodarczej XIX i XX wieku. Wśród jego zainteresowań znajdują się dzieje Rusi Zakarpackiej w okresie międzywojennym, o których opublikował kilka artykułów. [↩]