„Początki ideologii faszystowskiej (1918-1925)” - E. Gentile - recenzja (1)

No i doczekaliśmy się świetnej książki o ideologicznych aspektach faszyzmu włoskiego w pierwszych latach od jego powstania. Co jednak dziwne, czekać musieliśmy w Polsce prawie... czterdzieści lat. Pierwsze wydanie publikacji profesora Gentile ukazało się bowiem w Bari w 1975 roku.

Mamy tu do czynienia z badaniami naukowymi, które uciekają od emocjonalnej oceny, od spłycania, od formułowania sądów stereotypowych. Jak pisze wydawca:

„Lektura ta będzie szczególnie użyteczna w Polsce, gdzie brak wiedzy o tym fenomenie historycznym sprawia, że nadal jego nazwę próbuje się użytkować politycznie, według archaicznych szablonów kominternowskich”.

Za zapowiedzią idzie wiedza. Olbrzymia, dokładna, uporządkowana. Stoi za nią bowiem nie byle pisarz, ale badacz prawdziwy, nie cofający się przed ostrością sądu, ani polemiką. To Emilio Gentile – profesor Uniwersytetu Rzymskiego La Sapienza, specjalizujący się w historii najnowszej, a głównie w totalitaryzmach. Jest jednym z najlepszych w świecie znawców faszyzmu włoskiego. Swoją pracą Le origini dell’ideologia fascista 1918-1925, która weszła do kanonu dzieł naukowych i właśnie została udostępniona w polskim przekładzie, złamał schematyczne myślenie o bezideowości faszyzmu, który miałby się opierać jednie na sile. Książka, którą mam przed sobą, jest dzieła wydaniem drugim, jednak nie zmienionym pod względem zawartości, bo sądy Gentile pozostały trafne i niezmienione. We Włoszech to wydanie pokazało się w roku 2001, w Polsce dekadę później.

Celowo opisuję przedział czasowy, który zaświadcza o niezwykłej aktualności i świetnej pracy autora. W porównaniu z pierwszym wydaniem, w kolejnym uzupełniono pozycję o dwie nowości. Pierwszą jest wprowadzenie, mające być jednocześnie uzupełnieniem do wiedzy, która w wyniku dyskusji nie zmieniła się, ale zmieniła punkt widzenia na włoskie doświadczenie z faszyzmem, a szczególnie z czasem jego tworzenia. Drugą jest próba ułatwienia życia czytającemu – modyfikacja języka piszącego tak, by zapisy stały się szerzej zrozumiałe. Tu, mimo zmian, łatwo nie będzie. Nie jest to książka do czytania bez gruntownej wiedzy z zakresu historii idei, politologii, socjologii. Nie sięgajcie po nią bez zapoznania się z filozofią Nietzschego, psychologią Le Bona, socjologią Parety. Krąg zainteresowanych z pewnością będzie się przez to zawężał, ale uprzedzam przed czytaniem bez przygotowania, bo nie warto ruszać niezrozumiałego. Kto jednak podejmie się czytania – z zapasem wiedzy o europejskim kryzysie idei końca Wielkiej Wojny – ten otrzyma w nagrodę wytłumaczenie, jak powstawały i umacniały się podstawy ideologiczne faszyzmu, który w kilka lat uwiódł Włochów tak, że oddali się w reżim państwa, rządzonego przez Duce.

W książce wielość wątków miesza się z upływającym czasem. Raz rozpatrujemy je personalnie, kiedy mowa o ewolucji Mussoliniego od radykalnego socjalizmu do leboniańskiego przywództwa. Innym razem dokonujemy przeglądu prądów, na których wyrósł faszyzm: kombatanctwa, ardytów czy futurystów. Po drodze trafiamy na tych, którzy wyryli swe znaki na rosnącej fali „trzeciej drogi” – poznajemy idee D’Anunzio, Farinacciego, Bottaiego. Ostatecznie docieramy do twórców idei faszystowskiego państwa, Gentilego i Rokki. Całość biegnie przez ewolucję społecznej organizacji faszystów, w ujęciu kolejno - ruchu, partii, państwa.

Widoku książki dopełniają sensownie, bogato i ciekawie ułożone przypisy, jak też indeks osobowy. W spojrzeniu techniczno-edytorskim pamiętać trzeba, że to książka naukowa, wydana przez uniwersytet. Wówczas nie przeszkadza nam miękka oprawa i klejony grzbiet. Nie szukamy ilustracji, ani też map, bo ich tu nie ma. Za to urzeka elegancją okładkowa grafika Jakuba Rakusa-Suszczewskiego. Znak, że naukowe książki mogą być nie tylko mądre wnętrzem, ale też praktyczne czcionką, ułożeniem stron i rozdziałów, a w dodatku – najzwyczajniej w świecie – ładne swą stroną graficzną.

Plus minus:
Na plus:
+ oryginalność badań i wniosków, które przez lata nie ulegly dezaktualizacji
+ sprawna, choć dość trudna narracja
+ pomagający w identyfikowaniu ważności sformułowań system wytłuszczania słów i zwrotów
+ bardzo dobrze opracowane przypisy i indeks osobowy
+ wydanie eleganckie jakościowo i technicznie
Na minus:
- można było pokusić się o przetłumaczenie również kilku (zaledwie) cytatów z języka angielskiego czy francuskiego

Tytuł: Początki ideologii faszystowskiej (1918-1925)
Autor: Emilio Gentile
Przekład i redakcja naukowa: Tomasz Wituch
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2011
Oprawa: miękka
ISBN/EAN: 978-83-235-0653-9
Liczba stron: 436
Cena: ok. 60 zł
Ocena recenzenta: 9/10