„Historia polityczna Polski (1944-1991)” - A.L. Sowa - recenzja

Po wielu latach oczekiwania (zapowiadano już 2003 roku) wreszcie ukazała się praca krakowskiego profesora na temat historii politycznej PRL-u. Czy warto było tak długo czekać?

Andrzej Leon Sowa jest znanym i cenionym przez środowisko naukowe oraz krakowskich studentów wykładowcą. Przez wiele lat prowadził pasjonujące zajęcia w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, obecnie wykłada na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Po autorze licznych publikacji dotyczących dziejów najnowszych od wielu lat spodziewano się kontynuacji dzieła krakowskich kolegów z UJ. Dotychczas w serii podręczników akademickich Wydawnictwa Literackiego ukazały się (obejmujące materiał od średniowiecza do 1945 r.) znakomite i cenione na wielu uczelniach prace profesorów Stanisława Szczura, Mariusza Markiewicza, Andrzeja Chwalby, Czesława Brzozy (wraz z Andrzejem Sową).

Jak wspomina sam autor, napisał nie podręcznik stricte akademicki, lecz raczej syntezę, polityczne kompendium, gęsto okraszone danymi statystycznymi, cytatami źródeł, różnorakimi szczegółowymi informacjami dotyczącymi okresu. W typowym akademickim podręczniku zamieszczane są wyłącznie informacje o stanowiskach i opiniach różnych historyków (tj. aktualny stan badań). W Historii politycznej Polski Sowa prezentuje też własne poglądy i oceny, zmuszając do refleksji, a często wywołując dyskusję, z których słyną krakowskie mury.

Wielokrotnie porusza pomijane przez emigracyjnych historyków kwestie, np. pisząc o monopolu informacyjnym, a może właśnie jego braku. Ukazuje szczegółowo rolę RWE i BBC słuchanych przez znaczną część polskiego społeczeństwa. Dowodzi, że od lat 70. oddziaływały na ten quasi-monopol także faktyczne otwarcie na świat (odmowa paszportów dotykała tylko ok. 5% starających się) i rozwój stosunków gospodarczych z Zachodem. Kształciło się tam przecież liczne grono naukowców, studentów, fachowców. Masowe były wyjazdy kadry technicznej i robotników do pracy w Libii, Iraku, Iranie. A w samej Polsce istniała znaczna swoboda działalności kulturalnej (filmowej, literackiej, kabaretowej, piosenkarskiej). W kinach i TVP dominowały zachodnie filmy. Widoczny był wzrost swobody działalności Kościoła. Prywatna własność ziemi (80%) i rozwój prywatnych usług (50%) zapewniły znacznej grupie ludzi względną niezależność od władz. Po wydarzeniach z lat 1980-1981 partyjny monopol informacyjny został praktycznie złamany.

A. Sowa słusznie podkreśla, że przez cały okres swojego istnienia Polska Ludowa była państwem policyjnym. Jednak w sporach o charakter ustrojowy autor zalicza się do tych historyków, którzy uważają, że było to państwo polskie, wpisujące się w ciąg takich form ustrojowych, jak Księstwo Warszawskie czy Królestwo Polskie w latach 1815-1831. Pozbawione niepodległości w sprawach międzynarodowych oraz zależne od presji sił zewnętrznych w kwestiach stosunków wewnętrznych, jednakże jego konstrukcja oparta była też na wzorach rodzimych. Poza okresem 1944-1956 w całości kierowana była przez obywateli polskich, z których większość przywódców starała się uzyskać jak najszerszy zakres niezależności od ZSRR.

Autor w znacznym stopniu pomija historię emigracji politycznej, dowodząc, że jej życie toczyło się w całkowitym oderwaniu od procesów dokonujących się na terenie kraju. Twierdzi, że życie w kraju i na emigracji to dwie całkowicie odrębne rzeczywistości, a to, co działo się na emigracji, nie miało najmniejszego wpływu na rozwój wydarzeń politycznych w Polsce. Praca, z uwagi na rozmiar, nie stanowi pełnego bilansu Polski Ludowej, ponieważ autor musiałby uwzględniać także zagadnienia gospodarcze, społeczne czy kulturowe. Zgodnie z tytułem pracy (Historia polityczna…) ograniczył tematykę do kwestii dziejów politycznych.

Jak trafnie zauważył recenzent, prof. A. Chwalba, autor odszedł od tradycyjnego pisania historii półwiecza według polskich miesięcy: Czerwca, Października, Marca, Grudnia. Odszedł też od maniery pisania według epok związanych z nazwiskami przywódców Polski Ludowej. Stanowi to swoiste novum i przełamanie rutyny wśród prac dotyczących PRL-u. Wykorzystana baza materiałowa imponuje, a materiał prezentowany jest szczegółowo, rozważnie i ostrożnie. Mimo ogromnych rozmiarów i konwencji historiografii tradycyjnej dzieło A. Sowy czyta się jednym tchem.

Plus minus
Na plus:
+ wysoka wartość naukowa
+ ogrom wykorzystanego materiału źródłowego
+ erudycja, styl
+ wyważone oceny
+ bardzo staranne, bogate wydanie
+ profesjonalny skład i łamanie
+ przejrzysty układ tekstu
+ dobrane ilustracje
+ bardzo obszerna bibliografia
Na minus:
- ciężkie, nieporęczne wydanie

Tytuł: Historia polityczna Polski (1944-1991)
Autor: Andrzej Leon Sowa
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
ISBN: 978-83-08-04769-9
Stron: 772
Oprawa: twarda
Cena: ok. 60-80 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10