„Historie przecenione” - L. Stomma - recenzja

Historię piszą zwycięzcy, mawiał Anonim. Ludwik Stomma w swojej najnowszej książce udowadnia, że jest w tym powiedzeniu wiele prawdy. Przedstawia Historie przecenione [sic!].

Bitwa pod Maratonem, wielkie zwycięstwo Aten, posłaniec Filippides, bohaterscy hoplici, punkt zwrotny wojen perskich! Czy na pewno? Otóż autor, bezceremonialnie, choć z poczuciem humoru, polotem i erudycją rozprawia się z tą bitwą.

„Dla Persów wszakże Maraton był porażką bez znaczenia. Znikoma z ich punktu widzenia strata około trzech tysięcy ludzi (przypominajmy, że rannych zdążyła perska flota przyjąć na pokłady) i odwrót z maratońskiego przyczółka postrzegane były co najwyżej jako swoisty wypadek przy pracy”.

Politycznie i historycznie, summa summarum, nie miał Maraton żadnego znaczenia. Król Królów tak czy siak najedzie Grecję za parę lat. Ale pozostał olimpijski, choć całkiem ładny, mit.

Podobnie autor obchodzi się z innymi sławami - z Wercyngentoryksem (odkrytym dopiero w XIX wieku na rzecz imperialnej, antypruskiej polityki Cesarstwa Francji), Arminiusem, Atyllą, Czyngis-chanem, Timorem Kulawym czy prześwietnym generałem Blücherem, pogromcą Napoleona.

„Marszałek Gerhard Leberecht von Blücher był postacią, łagodnie mówiąc, oryginalną. ‚Trapił się myślą - pisze Geoffrey Regan (Błędy Militarne, Warszawa 1992) - że urodzi słoniątko i był święcie przekonany, że zaszedł w ciążę z jakimś francuskim żołnierzem. Blücher miał również częste napady starczej melancholii. Twierdził ponadto, że Francuzi specjalnie podgrzewali podłogę pod jego pokojem i to tak mocno, że mógł chodzić jedynie na czubkach palców’”.

Jak Wellington (i spóźniony Blücher) rozgromił Napoleona pod Waterloo, tak Stomma rozgramia mit samej bitwy. Bo czy Napoleon mógł ją wygrać? Otóż tylko przy racjonalnym założeniu, że Blücher akurat rodzić będzie słoniątko, co opóźni jego działania i da czas na starcie Anglików. W żadnym innym wypadku nie mógł wygrać wojny, o czym bardzo wielu (nie tylko historyków!) zapomina. Waterloo, pod które nie zdążył Blücher było kiedyś popularnym powiedzeniem, jak również znakomitym dowodem, że o wszystkim decyduje ślepy los.

Stomma zgrabnie żongluje „punktami zwrotnymi”, podchodząc do nich z dystansem i lekkim uśmiechem. Co nie znaczy, że brak tu faktografii. Wprost przeciwnie, autor, niczym współczesny Tukidydes, dokładnie i metodycznie poddaje krytyce źródła i relacje o danym wydarzenia. Zmusza jednak do refleksji i zastanowienia nad sensem „przełomowych” wydarzeń, rolą najsłynniejszych postaci, tak bardzo lubianych przez nauczycieli szkół wszelkiego szczebla.

Sens wojny trzydziestoletniej (w skrócie: wojna dla wojny i kropka), rok 476 (dla ówczesnych niezauważony, no bo jak? „Od dziś mamy średniowiecze, sąsiedzie?”), upadek Konstantynopola (który nastąpił c. 300 lat wcześniej) dają do myślenia. Historię piszą zwycięzcy. Któż inny miałby pisać?

Tekst ukazał się na stronie internetowej Literatki.com.

Plus minus:
Na plus:
+ oryginalność, „świeże” podejście do wielu mitów historycznych
+ styl i narracja autora, „lekkie pióro”
+ poczucie humoru
+ zmusza do myślenia
Na minus:
- drobne literówki

Tytuł: Historie przecenione
Autor: Ludwik Stomma
Wydanie: 2011
Wydawca: Iskry
ISBN: 978-83-244-0154-3
Stron: 256
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 8/10