„Udział Słowacji w agresji na Polskę w 1939 roku” - I. Baka - recenzja

Do niedawna raczej niewiele osób pamiętało o tym, że we wrześniu 1939 r. na Polskę napadły trzy państwa. Zapomnianym przez lata agresorem była Słowacja. Ostatnio jednak ulega to zmianie. Bez wątpienia swój udział ma w tym również książka słowackiego historyka Igora Baki1 pt. Udział Słowacji w agresji na Polskę w 1939 rok., którą w zeszłym roku wydał PISM.

Interesująca nas praca została opublikowana za naszą południową granicą już w 2006 r., wszelako musiały minąć cztery lata, aby również polski czytelnik miał okazję zapoznać się z tym, co o agresji na Polskę w wykonaniu I Republiki Słowackiej, ma do powiedzenia słowacki historyk. Co istotne, książka jest właściwie pierwszym tak kompleksowym omówieniem tego zagadnienia, więc z tym większym zainteresowaniem po nią sięgnąłem. Czy było warto? Przekonajmy się…

Solidna praca naukowa

Na pierwszy rzut oka recenzowany tom robi bardzo pozytywne wrażenie. Solidna i estetyczna twarda oprawa oraz szycie stron dają gwarancję trwałości. Również punktacja użytej czcionki nie przeszkadza w lekturze (no chyba, że akurat czytamy w busie). Jednak w pracy naukowej - a właśnie z taką mamy tutaj do czynienia - to nie strona wizualno-techniczna jest najistotniejsza, a wartość merytoryczna. Czas więc przyjrzeć się temu aspektowi.

Igor Baka podzielił swoją publikację na trzy tematyczno-chronologiczne rozdziały (w skład których wchodzi szereg podrozdziałów). Są to kolejno: Słowacja jako obszar wyjściowy ataku na Polskę (s. 13-104);Armia Słowacja w wojnie przeciwko Polsce (s. 105-185) oraz Wewnętrzne i zewnętrzne skutki udziału Słowacji w wojnie (s. 187-242). Do tego dochodzą Zakończenie, streszczenie w języku angielskim i niemieckim, wykaz skrótów, obszerna bibliografia oraz wkładka z ilustracjami i mapami na kredowym papierze. A gdzie indeksy? Niestety polskie wydanie - podobnie jak słowacki oryginał2 - nie zostało w nie zaopatrzone, a szkoda, bo przy tego typu pracach są one bardzo pomocne.

Jak łatwo zauważyć już po samych tytułach poszczególnych rozdziałów, autor bynajmniej nie skupia się jedynie na samej agresji na Polskę w 1939 r. Naświetla on również cały szereg zagadnień związanych z relacjami polsko-słowackimi (polsko-czechosłowackimi), sięgając nawet do roku 1920 oraz opisuje reperkusje udziału Słowacji w wojnie (chociaż nigdy nie wypowiedzianej) przeciw Polsce. Ma to zarówno dobre, jak i „złe” strony. Osoba zainteresowana kompleksowym omówieniem zagadnienia zapewne doceni takie ujęcie tematu, jednak ci których interesują działania stricte wojskowe mogą czuć pewien niedosyt. Aczkolwiek, z racji charakteru słowackiego wkładu w napaść na Polskę, trudno spodziewać się, że będzie inaczej. Jak wielokrotnie zauważa Igor Baka, między wojskami słowackimi i polskim dochodziło raczej do potyczek niż poważniejszych starać, o czym zresztą świadczy znikoma liczba zabitych i rannych po obu stronach.

Bez wątpienia plusem recenzowanej publikacji jest dążenie jej autora do maksymalnego obiektywizmu. Stara się on unikać wszelkich dywagacji i niedomówień, opierając się tylko na dostępnych materiałach archiwalnych i wspomnieniowych, do tych ostatnich podchodząc z należytą ostrożnością. Przy tym, trzeba przyznać, że praca w archiwach, jaką wykonał słowacki historyk, musi budzić szacunek. Bowiem materiały wykorzystane przy pisaniu książki pochodzą z archiwów czterech państw, to jest: Słowacji, Czech, Polski oraz Niemiec. To pozwala spojrzeć na omawiane zagadnienia z różnych perspektyw. Podobnie rzecz się ma jeżeli chodzi o wykorzystaną literaturę (aczkolwiek tutaj przeważa słowacka historiografia).

Dodatkowy atut to umieszona na końcu książki kilkunastostronicowa wkładka na kredowym papierze, gdzie poza ok. 30 zdjęciami, mamy do dyspozycji cztery kolorowe mapy. Na dwóch pierwszych zaznaczono działania słowackich wojsk na terytorium Polski, na pozostałych zaś pogranicze polsko-czechosłowacki w latach 1920-39 oraz mapę Europy Środkowo-Wschodniej w przededniu wybuchu wojny.

Czy mam jakieś krytyczne uwagi? Poza brakiem indeksów, w tekście zdążają się drobne wpadki przy tłumaczeniu np. słowacki „rotmajster” został po prostu „rotmistrzem”, gdy tymczasem jest to stopień odpowiadający naszemu sierżantowi. Również styl pisarski jakim posługuje się Igor Baka (bo nie jest to wina tłumaczenia) na pewno nie należy do najbardziej porywających. Jest on na wskroś naukowy, co sprawia, że czytając książkę trzeba cały czas być skoncentrowanym, szczególnie że nagromadzenie różnych faktów na jednej stronie jest naprawdę duże. Chociaż tak naprawdę trudno uznać to za wadę, ponieważ recenzowana książka jest pracą stricte naukową, nie zaś beletrystyką.

Zdecydowanie warto

Podsumowując, należy się cieszyć, że Polski Instytut Spraw Międzynarodowych zdecydował się na wydanie Udziału Słowacji w agresji na Polskę w 1939 roku, ponieważ w sferze merytorycznej jest to praca bardzo dobra, dodatkowo poruszająca dosyć zaniedbany w naszej historiografii temat. Dzięki obiektywnemu podejściu przez autora do omawianego zagadnienia mamy tutaj nie tylko słowacki, ale również polski punkt widzenia, co czyni książkę uniwersalną. Do pełni szczęścia brakuje nieco „żywszego” stylu oraz indeksów.

Plus minus
Na plus:
+ pierwsza tak kompleksowa praca na temat słowackiej agresji na Polskę w 1939 r.
+ wartość merytoryczna
+ obszerna kwerenda archiwalna, którą wykonał autor
+ solidne wydanie
+ ciekawy materiał ikonograficzny oraz cztery mapy
Na minus:
- momentami „ciężki” styl autora
- drobne wpadki przy tłumaczeniu
- brak indeksów

Tytuł: Udział Słowacji w agresji na Polskę w 1939 roku
Autorzy: Igor Baka
Wydawca: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-89607-95-9
Liczba stron: 272
Oprawa: twarda
Cena: ok. 35 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Igor Baka (ur. 1976) - absolwent Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Konstantyna Filozofa w Nitrze, od 1999 r. pracownik naukowy Wojskowego Instytutu Historycznego w Bratysławie. Specjalizuje się w problematyce wojskowości na Słowacji w latach II wojny światowej i reżimu Republiki Słowackiej (1939-1945). Jest autorem, m.in. monografii Židovský tábor v Novákoch 1941-1944 (Obóz żydowski w Novákach 1941-1944), 2001; Politický systém a režim Slovenskej republiky v rokoch 1938-1940 (System polityczny i reżim Republiki Słowackiej w latach 1938-1940), 2010; współredaktorem piątego tomu zbioru dokumentów Holokaust na Slovenska (2004) i współautorem piątego tomu serii Vojenské dejiny Slovenska (Historia wojskowa Słowacji), 2008. Zasiada w radzie redakcyjnej czasopism „Vijenská Historiá” i „Pamät’ národa” za: http://www.pism.pl/index/?id=c42af2fa7356818e0389593714f59b52 [↩]
2. Który można pobrać ze strony wydawcy, czyli Vojenského historického ústavu v Bratislavehttp://www.vhu.sk/index.php?ID=283&l=sk [↩]