„Historia Kościoła. Odbicie rzeczywistości Bożej w świecie” - Z. Zieliński - recenzja

Wydawnictwo Pallotinum postarało się ostatnio o wznowienie jednej z prac dotyczących historii Kościoła, którą reklamuje jako podręcznik dla studentów kierunków humanistycznych, a także dla każdego, komu taka tematyka wyda się interesująca.

Biorąc do ręki tę książkę mogą dziwić jej gabaryty. Przecież większość znanych prac podejmujących to szerokie zagadnienie składa się z wielu opasłych tomów, jak chociażby ta autorstwa ks. Kumora. Tymczasem tutaj mamy do czynienia z dziełem dość niepozornych rozmiarów, i gdyby nie jego autor, ks. prof. Zieliński, jeden z najwybitniejszych obecnie żyjących polskich znawców tej problematyki, pomyślałbym, że to kolejna z setek syntez bez większej wartości naukowej. Zweryfikowałem więc swoje nastawienie i z pewnym zaciekawieniem podszedłem do niniejszego tomu, no bo cóż nowego może Autor powiedzieć na taki temat. Po przeczytaniu wiem, że kluczowym pytaniem jest nie: „co może powiedzieć”, ale „jak”. Do rzeczy więc.

W zamierzeniu Autora podręcznik ten miał się charakteryzować problemowym ujęciem zagadnień i opisem raczej procesów, aniżeli pojedynczych faktów, na które zresztą trzeba by przeznaczyć dużo więcej miejsca. Ks. prof. Zieliński poświęcił swoje dzieło, jak nietrudno wywnioskować, historii Kościoła katolickiego, tylko wspominając, tam gdzie to niezbędne, inne odłamy chrześcijaństwa w kontekście ich relacji z Kościołem katolickim. Niniejsza praca nie jest także historią papiestwa, nie koncentruje się na Rzymie, zaś opis nie następuje z perspektywy Sedes Apostolica. Autor stara się raczej objąć problematykę dziejów Ecclesia Catholica w jej jak najszerszym wymiarze.

Przy tak niedużej objętości jaką charakteryzuje się powyższa praca, zrozumiałe jest, że pewne epoki i tematy zostaną „dowartościowane” bardziej, inne zaś mniej. Takim „niedowartościowanym” okresem jest starożytność i po części średniowiecze, które - jak mi się wydaje - zazwyczaj są właśnie omawiane najbardziej szczegółowo w tego typu pozycjach. Autor jest specjalistą w dziejach XIX i XX stulecia1, i to partie książki poświęcone temu okresowi charakteryzują się największą szczegółowością i są po prostu najlepsze. Dotyczą one martyrologii w czasach totalitaryzmów, kulturkampfu i wszelkiej maści rewolucji, których mieliśmy wiele w ostatnich wiekach, a także stosunku Kościoła do nowych nurtów w polityce i filozofii. Pozytywnie nastawiają bardzo wyważone sądy ks. Zielińskiego, który nie stara się zamiatać niczego pod dywan, kierując się godnym szacunku obiektywizmem. Osobne części tejże pracy dotyczą także historii polskiego Kościoła i jego specyfiki, jak chociażby stosunku do reformacji, w którego objaśnianiu Autor nierzadko sięga po argumenty natury społecznej i politycznej.

Jak podano już wcześniej - jest to podręcznik, a co za tym idzie ma pewne charakterystyczne cechy, z najbardziej oczywistą - brakiem przypisów. Wartości nadają mu też obszernie cytowane źródła (niekiedy w całości) - encykliki, listy, dokumenty, wspomnienia czy kroniki. Wydawcy dołączyli do pracy także wklejki z kapitalnej jakości zdjęciami przedstawiającymi ważne postacie z dziejów Kościoła powszechnego. O ile nie można mieć zastrzeżeń do wydawcy, to trzeba wspomnieć o błędach jakie pojawiają się pewnie z winy Autora, nie są one liczne ale... i tak na stronie 48 sugeruje on, że Konrad I (zm. 918) był już cesarzem, nie zaś tylko królem niemieckim2. Drugim taki błędem, który udało mi się wyłapać jest ogólne pomieszanie w datach dotyczących powstawania uniwersytetów. Autor podaje, że Oxford powstał już po Cambridge (z literówką - Cambrigde), posiłkując się przy tym jakimiś pomieszanymi datami3. Tyle udało mi się wychwycić i zapisać, błędów było jednak więcej, a do tego literówki.

Przechodząc już do końca, wydaje mi się, że Autorowi udało się stworzyć podręcznik przystępny dla każdego zainteresowanego, bez natłoku dat i faktów, z przejrzyście prowadzoną narracją. Wydawnictwo stanęło na wysokości zadania i oto mamy Historię Kościoła - podręcznik, który pomimo wspomnianych błędów mogę z czystym sumieniem polecić każdemu, no może poza studentami historii, dla których praca ks. Zielińskiego nie może pozostać jedynym źródłem informacji.

Plus minus:
Na plus:
+ bardzo eleganckie wydanie
+ bardzo wyważone sądy w oparciu o aktualny stan badań
+ „dowartościowanie” XIX i XX wieku
+ komunikatywny język
+ duża ilość obszernych fragmentów źródeł
Na minus:
- dość liczne błędy faktograficzne i literówki
Tytuł: Historia Kościoła. Odbicie rzeczywistości Bożej w świecie
Autor: Zygmunt Zieliński
Wydanie: 2011
Wydawca: Pallotinum
ISBN: 978-83-7014-656-6
Stron: 284
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Do najlepszych prac Autora należą, m.in.: Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków, Poznań 2007;Kościół w Polsce 1944-2002, Radom 2003. [↩]
2. Z. Zieliński, Historia Kościoła. Odbicie rzeczywistości Bożej w świecie, Poznań 2011, s. 48. [↩]
3. Tamże, s. 62. [↩]