„Wojna i ludobójstwo. Krótka historia Holokaustu” - Doris. L. Bergen - recenzja

Zbrodnie przeciw ludzkości, ludobójstwo, masowa zagłada, obozy koncentracyjne, Holokaust - to pojęcia znane każdemu, jednoznacznie kojarzące się z minioną wojną. Dramaty ludzi, którzy z nieludzkich powodów uznani zostali za zbędnych i przeznaczeni do likwidacji, szalone wizje szalonych ludzi, którzy mając siebie samych za istoty lepsze, pozbawiali resztek człowieczeństwa i odbierali prawo do życia każdemu, komu chcieli - to tematy recenzowanej książki…

Publikacja podzielona została na osiem rozdziałów, przy których mamy dodatkowo podane daty roczne, w ramach których następują po sobie kolejne wydarzenia. Te zaś zawierają poszczególne podrozdziały, które pomogą Czytelnikowi łatwo odszukać interesującą go kwestię. Na końcu znajdziemy niejako podsumowujące i zawierające podziękowania zakończenie oraz bibliografię i indeks rzeczowy.

Skoro książka traktować ma o Holokauście, Autorka bardzo słusznie czyni rozpoczynając ją od zagadnienia antysemityzmu, wyjaśnia przystępnie pojęcie i najważniejsze problemy oraz przedstawia krótko historię prześladowań Żydów w ciągu wieków (70 rok p.n.e w Rzymie, epidemia dżumy w 1348 i masowe mordy Żydów posądzanych o jej wywołanie, prześladowania w Hiszpanii w 1492, reformację…). Autorka chce również w ten sposób pokazać, iż naziści w swych planach zagłady wyznawców judaizmu sięgali do przeszłości i tychże wydarzeń, chcąc udowodnić ich powiązania ze złem i wytłumaczyć motywy im (Niemcom) przyświecające.

Najważniejsza część recenzowanej pozycji poświęcona jest oczywiście kwestii Holokaustu, ale opisuje także prześladowania innych grup (społecznych, etnicznych, religijnych) oraz różne podłoża takiej nienawiści do ludzi różniących się od „wielkich Niemców”. I tak dowiadujemy się, iż Hitlerowcy nienawidzili Romów, gdyż uważali ich za przestępców i ludzi wynaturzonych, Słowian i ogólnie ludy ze Wschodu traktowano jako dzikie i barbarzyńskie o prymitywnej kulturze, gospodarce, sposobie życia. Chęć stworzenia społeczeństwa idealnego, nieskażonego żadnymi wadami i ułomnościami spowodowała represje wobec homoseksualistów, ludzi niepełnosprawnych i psychicznie chorych, plany zagłady obejmowały też likwidację Świadków Jehowy, masonów. Wydawać by się mogło, iż nikt nie mógł czuć się bezpieczny w tym kraju, rządzonym przez Hitlera i ludzi, którzy życie ludzkie mieli za nic, byle zrealizować swoje chore wizje i zamysły.

Zanim jednak wybuchła wojna i masowe mordy, i prześladowania na ogromną skalę, Autorka przedstawia nam jak doszło do takiej sytuacji, gdyż nie zaczęło się to wszystko ot tak po prostu, na rozkaz Hitlera. Cały okres od wkroczenia na scenę polityczną Rzeszy nazistów, aż do wybuchu wojny, był czasem, kiedy przygotowywano grunt pod późniejsze działania, początkowo ostrożnie badano nastroje społeczne, a z czasem w coraz brutalniejszy sposób okazywano nienawiść wobec wrogów.

Już pożar Reichstagu w lutym 1933 roku dał nazistom możliwość wystąpienia przeciwko komunistom, których potem umieszczono w pierwszym oficjalnym obozie koncentracyjnym w Dachau koło Monachium. Pierwszy zaś rok rządów Hitlera naznaczony był atakami na homoseksualistów, świadków Jehowy, niemieckich Żydów, murzynów czy niepełnosprawnych.

Wspomnieć trzeba, iż Hitler sporą wagę przykładał do opinii publicznej i potrafił tak lawirować, by rzeczy z gruntu okrutne wydawały się ewentualnymi nadużyciami czy błędami władzy, choć i oczywiście społeczeństwo w większości pochwalało nowego dyktatora. Była to tak charakterystyczna dla rządów nazistów mieszanka zuchwałości i ostrożności.

W kolejnych latach następowało umacnianie władzy i systematyzowanie działań zmierzających do ostatecznej zagłady ludzi zbędnych. W 1938 roku doszło do tzw. „nocy kryształowej”, kiedy to naziści przeprowadzili pogrom niemieckich i austriackich Żydów, a w latach 1938-1939 rozwinięto sieć obozów koncentracyjnych.

Sytuacja Żydów była bardzo trudna, niektórzy próbowali jakoś układać sobie życie w nieprzyjaznym im kraju, inni podejmowali próby emigracji (co wcale nie było sprawą prostą) inni wstępowali do organizacji syjonistycznych. Ale chyba nikt nie przeczuwał jak straszna przyszłość ich czeka, ich i ludzi, którzy uznani zostali za zbędnych i podlegali masowej eksterminacji. Dopiero wojna odsłoniła prawdziwe i zarazem okrutne oblicze hitlerowskich Niemiec.

Kiedy wybuchła wojna i Niemcy zaatakowali Polskę pojawił się problem co zrobić z tak dużą ilością Żydów, gdyż w Polsce Żydzi stanowili bardzo liczną grupę. Dlatego wymyślono getta, gdzie zamykano ludność wyznania judaistycznego i skazywano na powolne umieranie, a w najlepszym wypadku wegetację w poniżających warunkach. W rozdziale poświęconym wydarzeniom w Polsce, Autorka umieszcza dokładny opis getta w Łodzi, jego organizację, życie codzienne, sytuację polskich Żydów i okupowanej ludności. Następnie przechodzi do charakterystyki obozów koncentracyjnych, dowiadujemy się jak działały i poznajemy najsłynniejsze z nich (Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinka, Majdanek, Auschwitz-Birkenau).

Na kolejnych kartach publikacji poznajemy programy ludobójcze nazistów, programy na rzecz czystości rasy i postanowienia konferencji w Wansee w 1942 roku.

Wydarzenia ostatniego okresu wojny, upadek Rzeszy, zakończenie Holokaustu są tematem rozdziału zamykającego publikację. Autorka zwraca szczególną uwagę na fakt, iż zakończenie działań wojennych nie oznaczało końca prześladowań i cierpień ludzi, których ta wojna najbardziej skrzywdziła.

Krótka historia Holokaustu jest rzeczywiście krótką historią tego tragicznego procesu w dziejach świata. Na prawie 400 stronach amerykańska uczona starała się zawrzeć najważniejsze fakty dotyczące prześladowań Żydów, Holokaustu i ludobójstwa. Uczyniła to w sposób bardzo przystępny, gdyż „wchłania się” recenzowaną pozycję łatwo. Stanowi bardzo dobry wstęp dla osób zainteresowanych tematyką, wyjaśnia podstawowe pojęcia, podaje główne fakty, wymienia osoby, zdarzenia, daty.

Chociaż w bibliografii znajdziemy jedynie opracowania i źródła anglojęzyczne (Autorka sama nadmieniła, iż wymienia tylko takie), brakuje podziału na źródła i opracowania, brak twardej okładki, jakichkolwiek zdjęć i kiepskiej jakości papier, to książka ta jest naprawdę bardzo udanym przedsięwzięciem, rzetelnym i rzeczowym, godnym polecenia każdemu. Tym bardziej, że cena również zachęca do jej nabycia…

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna książki
+ swobodnie podąża się za narracją, styl bardzo przystępny
+ świetna jako wstęp do studiów nad Holokaustem
+ cena bardzo przystępna
Na minus:
- słabej jakości papier
- w bibliografii brak podziału na źródła i opracowania; tylko anglojęzyczna

Tytuł: Wojna i ludobójstwo. Krótka historia Holokaustu
Autor: Boris L. Bergen
Wydawnictwo: Poznańskie
Rok wydania: 2011
ISBN: 978-83-7177-827-8
Ilość stron: 400
Oprawa: miękka
Cena: 29 zł
Ocena recenzenta: 8/10