„Misja Wallenberga. Pojedynek z Eichmannem o życie 100 000 Żydów” - A. Kershaw - recenzja

Publikacja Alexa Kershaw’a została wydana przez Wydawnictwo Znak literanova w serii Gry Wojenne. Autor opisuje w oparciu o wybrane biografie losy węgierskich Żydów podczas II wojny. Narracja koncentruje się wokół „pojedynku” Adolfa Eichmanna - architekta ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej - ze szwedzkim dyplomatą Raoulem Wallenbergiem, którego misją było ocalenie węgierskich Żydów.

Przyjrzyjmy się bliżej tej opowieści. W czasie, gdy Europa jest ogarnięta tragedią Holokaustu, na Węgrzech Żydzi prowadzą w miarę normalne życie. Jest to możliwe dzięki rządom Miklósa Horthy’ego, który mimo sojuszu z Rzeszą nie pozwala na wydanie Żydów traktując ich, jako obywateli węgierskich. Sytuacja zmienia się, kiedy - w związku z ofensywą sowiecką - naziści zarządzili okupację Węgier, a władzę w kraju przejęli nacjonaliści z organizacji Strzałokrzyża. W 1944 roku do Budapesztu przyjeżdża SS-Obersturmbannführer Adolf Eichmann, którego celem jest zlikwidowanie ostatnich europejskich Żydów.

W tym samym czasie na Węgry wysłany zostaje Raoul Wallenberg, by ratować Żydów od Zagłady. Kershaw opisuje go jako człowieka o niespożytej energii i traktującego swoją misję z wielką powagą. Wallenberg od samego początku zapewnia Żydom pomoc przez umieszczanie ich w chronionych budynkach oraz rozdawanie dokumentów paszportowych Królestwa Szwecji. Dyplomata nieraz jeździł po dworcach kolejowych, by za pokaźne łapówki uwalniać Żydów z rąk nazistów; śledził Marsze Śmierci zorganizowane przez Eichmanna, rozdawał żywność i ubrania potrzebującym.

Paradoksalne są losy obu głównych postaci po wojnie. Eichmann udając szeregowego esesmana zbiegł i pod przybranym nazwiskiem żył spokojnie pod argentyńskim słońcem nie będąc przez nikogo niepokojonym aż do czasu spektakularnego aresztowania przez wywiad izraelski.  Został następnie postawiony przed sądem i po głośnym procesie, który śledzili wszyscy Izraelczycy, został skazany na karę śmierci wykonaną w 1961 roku.

Losy Wallenberga były odmienne. Nie doczekał się nagrody czy też zaszczytów za uratowanie życia tak wielu Żydom. Po odbiciu Budapesztu przez Sowietów udał się on do dowództwa Armii Czerwonej, by negocjować losy uratowanych przez niego Żydów. To ostatnia potwierdzona o nim informacja. Dalsze losy Wallenberga stanowią zbiór spekulacji i domysłów. Kershaw przedstawia wiele z nich. Jedną z hipotez przytaczanych przez Autora jest teoria węgierskiego historyka Christiana Ungvaryego, który twierdził, jakoby Wallenberg wszedł w posiadanie informacji na temat zbrodni katyńskiej i dlatego stał się bardzo niewygodny dla Sowietów. Czy został zamordowany przez Strzałokrzyżowców, czy zmarł na zawał serca w więzieniu NKWD albo jednym z gułagów na Syberii - tego nie wiemy.

Ciekawe są także trzy różne obrazy władzy przedstawione przez Kershaw’a. Władza nazistów wydaje się być totalna, jednak starają się oni zachować pozory legalności. Wydawane rozkazy muszą być sumiennie wykonywane; ważna jest hierarchia dowódców. Całkowite przeciwieństwo stanowili Strzałokrzyżowcy, którzy przejąwszy władzę upajali się nią dokonując masowych rozstrzeliwań nad brzegami Dunaju. Trzecie studium to obraz władzy sowieckiej, która realizuje swoje cele nie licząc się z nikim i niczym, jednak swoje działania kamuflując i utajniając.

Oprócz „wielkiej historii” Kershaw opisuje fragmenty biografii kilku wybranych Żydów, których losy splotły się z życiem Raoula Wallenberga. Dla nich szwedzki dyplomata stał się symbolem ocalenia, niemal mesjaszem, który zjawia się w najmniej spodziewanym momencie, kiedy wydaje się, że to już koniec ich życia. To, że Autorowi udało się dotrzeć do świadków wydarzeń na Węgrzech jest dowodem na dążenie do prawdy i przedstawiania historii w sposób rzetelny.

To właśnie skrupulatność Kershaw’a sprawia, że jego publikacja jest dosyć niezwykła w swojej formie. Narracja i słownictwo przywodzi na myśl pasjonującą powieść sensacyjną. Książkę czyta się niemal jednym tchem. Jednocześnie prawie co drugie zdanie opatrzone jest przypisem, których obszerny spis znajduje się na końcu książki. Dodatkowo w publikacji znajdziemy kilka stron fotografii, zarówno Wallenberga, Eichmanna jak i Żydów, których historie są przytaczane, tabelę strat poniesionych przez węgierskich Żydów podczas II wojny światowej oraz bibliografię.

Do sięgnięcia po tę pozycję zachęca nie tylko sumiennie wykonana praca historyczna Autora, ale także żywy i wartki język opowieści. Te dwie cechy wydają mi się największymi zaletami tej publikacji popularno-naukowej.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawa i mało znana w Polsce historia Raoula Wallenberga
+ doprowadzenie losów bohaterów do czasów współczesnych
+ barwny język
+ rzetelna faktografia oparta na licznych materiałach bibliograficznych
+ przypisy, zdjęcia
Na minus:
- czasami drażnią zbyt emocjonalne przedstawienia bohaterów, odnoszenie się do ich myśli i uczuć

Tytuł: Misja Wallenberga. Pojedynek z Eichmannem o życie 100 000 Żydów.
Autor: Alex Kershaw
Wydawca: Znak literanova
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-240-1643-3
Liczba stron: 280
Oprawa: twarda
Cena: około 45 zł
Ocena: 8/10