„Zakazana historia” - praca zbiorowa - recenzja

Zakazana historia to zbiór kilkunastu artykułów napisanych przez historyków i dziennikarzy śledczych dotyczących mało znanych lub rzadko poruszanych problemów z najnowszej historii Polski. Są wśród nich tematy trudne, niewygodne i kontrowersyjne.

Książka ma formę krótkich, popularnonaukowych tekstów opisujących wydarzenia od 1927 r. do współczesności. Jej autorzy założyli przedstawienie kwestii, o których często z różnych powodów niełatwo jest pisać. Tematy te nie są jak głosi tytuł pracy zakazane, ale kontrowersyjne.  Poruszenie drażliwych kwestii tj. nierozliczonych zbrodni komunistycznych, kwestii współpracy ze służbami specjalnymi, lustracji czy narodowych „świętości” w rodzaju obrony Westerplatte czy postaci Józefa Piłsudskiego może narazić historyka na krytykę ze strony różnych środowisk, najczęściej bynajmniej nie naukowych, czy na zarzuty upolityczniania historii, co w praktyce oznacza jednak tworzenie tematów tabu. Problemem jest również stosunkowa „świeżość” niektórych spraw, wszak wielu ludzi, których one dotyczą jeszcze żyją, czy ich możliwy wpływ na rzeczywistość.

Dobór tematyki książki dotyczy głównie działalności  służb specjalnych, wśród której, jak w przypadku tekstu o zabójstwie Kennedy’ego, jednak często odnajdujemy polskie akcenty. Autorzy rozpoczynają artykułem drażliwym dla zwolenników Piłsudskiego, dotyczącym sprawy zaginięcia generała Zagórskiego, następnie przedstawieniem sekretów polityki zagranicznej ministra Becka by szybko przejść do tekstów związanych z drugą wojną światową. Wśród nich pojawią się już dotyczące radzieckich służb specjalnych. Jednak najważniejszą część książki stanowią teksty poruszające problemy z historii Polski po 1945 r. Kilka z nich poświęconych jest sprawie zabójstwa księdza Popiełuszki oraz śledztwa i losów osób z nim związanych. Autorzy zajmują się także sprawą zamachu na Jana Pawła II. Ostatnie rozdziały dotyczą współczesności i działań obecnych polskich i rosyjskich służb specjalnych np. późniejszych losów oficerów polskiego wywiadu biorących udział w operacji wywiezienia agentów CIA z Iraku w 1990 r. czy stosowania przez Rosję cyberataków.

Osobiście taki dobór tematów i skupienie się wydarzeniach po 1945 r. oraz działalności służb specjalnych, choć początkowo bardzo interesujące, w miarę postępu lektury nieco nużyło. Owszem, znajdziemy tu mało znane wydarzenia jak w artykule Wielkie ucieczki o ucieczkach na Zachód oficerów wojskowych służb specjalnych PRL. Jednak lepszym rozłożeniem akcentów byłoby poruszenie spraw pewnych narodowych mitów podobnych do ciekawej kwestii obrony Westerplatte, gdzie autor, nie chcąc być obrazoburcą jednocześnie stara się odkryć prawdy. W tekście Jak naprawdę broniono Westerplatte znajdziemy wyważony ton i przedstawienie racji obu stron - majora Sucharskiego i jego zastępcy kapitana Dąbrowskiego. Niestety niektóre z tekstów wydają się pisane niejako „na siłę”. Wojna zimowa, piąta kolumna czy brak reakcji zachodu na raport Jana Karskiego o Holocauście nie stanowią „zakazanego” tematu i mam wrażenie, że istnieją nie tylko w świadomości polskich historyków. W tych przypadkach intencją autorów było zapewne ukazanie tematów nieobecnych czy rzadko poruszanych w historiografii zachodniej, a także przedstawienie budowania świadomości historycznej w poszczególnych państwach.

Ta właśnie kwestia jest łącznikiem między poszczególnymi artykułami. Choć autorzy nie formułują tego wprost to ich zbiór jest wołaniem o stworzenie jednolitej polskiej polityki historycznej, potrafiącej obronić nasze spojrzenie na historię, a jednocześnie bez kompleksów podejmującej trudne tematy.

Niestety pewnym mankamentem pracy jest brak wskazania źródeł przedstawianych informacji. Przydałby się chociaż krótki wybór podstawowej bibliografii, bowiem z jednej strony jej nieumieszczenie jest zrozumiałe - mamy do czynienia z pracą o charakterze popularnym, a nie naukowym. Jednak z drugiej autorzy mogą spotkać się z zarzutem braku wiarygodności, zaś czytelnik, który chciałby zapoznać się bliżej z poruszonymi problemami zmuszony jest do samodzielnych poszukiwań dalszej literatury przedmiotu.

Niekiedy autorom brakuje szerszej refleksji przy przedstawianych sprawach czy dokładniejszego ich omówienia. Przykładowo wspomina się o  Cappino, kontakcie informacyjnym Departamentu I SB, działającym w Watykanie, identyfikując go jako Józefa Kowalczyka, natomiast pomija się kwestię czy była to świadoma współpraca, ograniczając się do przedstawienia samej działalności kontaktu. Wynika to zapewne z przyjętej formy pracy - krótkich artykułów, w których omawia się najważniejsze znane fakty. Jednak taki sposób narracji łatwo może spotkać się z krytyką i zarzutami o stronniczość, zapewne zniechęci też niestety niektórych czytelników.

Również ostatnia część książki choć bardzo interesująca może spotkać się wielu oponentów. Niektóre teksty mają bardziej charakter felietonów i prezentują opinie autorów, a nie fakty historyczne np. Zapomniana duma Polaków, będący rozważaniami na temat Święta Niepodległości. Wynika to z trudności pisania o historii najnowszej, co do której brakuje nam pewnej perspektywy w ocenie wydarzeń czy źródeł, zwłaszcza przy takim trudnym temacie jakim jest działalność służb specjalnych, z założenia ukrywających swe poczynania. Paradoksalnie podejmowane kwestie stanowią największą zaletę ale i wadę tej książki. Niektórzy mogą zadać pytanie czy o tak świeżych sprawach powinno się i można pisać. Pamiętajmy jednak o tytule książki i założeniu jej twórców. Autorzy sygnalizują tu jednak pewne problemy badawcze, które niebawem powinny stać się przedmiotem zainteresowania historyków. O niektórych z nich prace powstają, żeby wspomnieć wydaną w zeszłym roku pracę Sławomira Cenckiewicza Długie ramię Moskwy.

Książka wydana jest w poręcznym formacie, na kredowym papierze. Niewielka objętość sprawia, że można ją zabierać ze sobą, gdy nie możemy się oderwać od lektury. Napisana jest przystępnie i czyta się ją bardzo dobrze.

Na pewno znajdą się też tacy, którzy zarzucą autorom stronniczość, brak obiektywizmu w prezentowanym spojrzeniu na historię. Odpowiedzią na stawiane przez autorów pytania powinna być jednak polemika, a przede wszystkim chęć poznania prawdy. Tymczasem współcześnie często jedyną reakcją na kontrowersyjne tezy jest pomijanie ich milczeniem czy ośmieszanie. Dlatego dobrze, że pozycje takie jak Zakazana historia się ukazują i stawiając pytania prowokują w docieraniu do prawdy.

Plus minus:
Na plus:
+ podejmowana tematyka;
+ popularyzatorki charakter;
+ przystępny język;
Na minus:
- podejmowana tematyka - tu wiele zależy od punktu widzenia;
- brak odniesień do źródeł;
- za krótka.

Tytuł: Zakazana historia
Autor: praca zbiorowa
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Penelopa
ISBN: 978-83-62908-13-4
Liczba stron: 158
Oprawa: miękka
Cena: 25 zł
Ocena recenzenta: 7/10