„W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy…” – D. Jackiewicz, E.C. Król – recenzja

Wśród publikacji wydanych w minionym 2011 roku na szczególną uwagę zasługuje pozycja, której dotyczy niniejsza recenzja. W obiektywie wroga… to album prezentujący bogaty wybór zdjęć okupowanej Warszawy z lat 1939-1945. Ze względu na pochodzenie fotografii, jak i sposób ich prezentacji publikacja ta jest nieszablonowa.

Po raz pierwszy zdjęcia zamieszczone w albumie zostały zaprezentowane na wystawie w Domu Spotkań z Historią w Warszawie we wrześniu 2008 r. Autorami zarówno scenariusza ekspozycji, jak i katalogu są: Danuta Jackiewicz – historyk fotografii oraz Eugeniusz Cezary Król – badacz dziejów najnowszych, zwłaszcza stosunków polsko-niemieckich.

Znajdujących się w albumie 358 zdjęć posiada szczególną proweniencje. Zostały one wykonane przez żołnierzy Kompanii Propagandowych1 Wehrmachtu i Waffen-SS. Przedstawiają w specyficzny, często zmanipulowany sposób: miejsca, ludzi i okupacyjną codzienność. Stanowią również istotne świadectwa zniszczeń stolicy. Autorzy na podstawie rzeczowej kwerendy dokonali ich wyboru dla celów przygotowania wspomnianej wystawy, a same fotografie pochodzą z Archiwum Fotograficznego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlinie oraz Archiwum Federalnego w Koblencji. Większość zdjęć nie była wcześniej publikowana. Warto nadmienić także, że pozycja jest w całości dwujęzyczna, obok treści w języku polskim równolegle znajdują się również teksty w języku niemieckim.

Album nie jest jednak prostym zbiorem ilustracji. Publikacja została podzielona na dwie zasadnicze części. Pierwsza z nich stanowi zbiór sześciu artykułów, które pogłębiają kontekst historyczny, w którym miały miejsce zdarzenia prezentowane na fotografiach. Teksty te, posiadające częściowy aparat naukowy (przypisy), ułatwiają interpretację materiału ikonograficznego zamieszczonego w części drugiej, na którą składa się sześć „rozdziałów„, w większości podzielonych również na ”podrozdziały”. Każdy z nich zawiera fotografie wraz z podpisami i komentarzem oraz dla dopełnienia, także wybrany materiał źródłowy (m.in. afisze propagandowe i obwieszczenia, fragmenty ówczesnej prasy, fragmenty wspomnień i dzienników). Rzeczowe omówienie konkretnych zdjęć zdecydowanie podwyższa wartość publikacji.

Album zawiera nieliczne błędy. Jednym z nich jest pewne niedoszacowanie liczby oficerów polskich zamordowanych w Katyniu. W przypisach pierwszego zamieszczonego artykułu (E. C. Król, Propaganda Trzeciej Rzeszy wobec Polski i Polaków w latach 1939-1945) podano liczbę ok. 4200 osób (przypis nr 18, s. 29). W przypadku zbrodni katyńskiej nie została jeszcze ustalona dokładna liczba zamordowanych, jednak przyjmuje się, że w lesie katyńskim zastrzelono ok. 4500 jeńców z Kozielska2.

Głównym mankamentem jest brak numeracji zdjęć i innych zamieszczonych ikonografii oraz ich zbiorczego wykazu. Jedynie fotografie wykorzystane w jednym z artykułów (O. Sander, Niemieccy fotoreporterzy w Polsce) są ponumerowane. Część funkcji wspomnianego wykazu pełnią za to dwa indeksy: topograficzny oraz osób.

Warto zwrócić uwagę na sposób wydania publikacji. Duży format i dobrej jakości papier dodatnio wpływają na jej odbiór przez Czytelnika, bowiem dzięki temu fotografie są bardzo czytelne. Całość zaopatrzono w solidną twardą oprawę. Bez zarzutu prezentuje się także techniczna strona treści – brak jest jakichkolwiek błędów graficznych. Wszystko ma jednak swoje odbicie zarówno w cenie, która nie jest niska, jak i w… sporej wadze albumu.

Trzeba przyznać, że pozycja W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939-1945 to cenna i potrzebna publikacja, zwłaszcza na polskim i niemieckim rynku wydawniczym. Pozytywnie w tym kontekście należy ocenić dwujęzyczność albumu. Bardzo dobra inicjatywa autorów wspominanej wystawy swoje uwieńczenie znalazła w tej pozycji, tworzącej sugestywną opowieść o stolicy Polski podczas II wojny światowej.

Plus minus:
Na plus:
+ temat albumu
+ interesująca i bardzo pożądana publikacja
+ bogaty materiał źródłowy
+dwujęzyczność albumu
+ jakość wydania
Na minus:
- wysoka cena

Tytuł: W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939-1945
Autorzy: Danuta Jackiewicz i Eugeniusz Cezary Król
Wydawca: Oficyna Wydawnicza RYTM
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7399-471-3; 978-83-62020-34-8
Liczba stron: 406
Oprawa: twarda
Cena: ok. 115-150 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Pododdziały składające się w większości ze zmobilizowanych dziennikarzy i fotoreporterów, które zaczęto tworzyć od sierpnia 1938 r. Ich zadaniem było szeroko zakrojona propaganda, a zwłaszcza sporządzanie sprawozdań wojennych na piśmie, a także w formie dźwięku, filmu i obrazu. Dokumentacja ta była wykorzystywana przez niemieckie media, zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Oświecenia Narodowego i Propagandy Rzeszy, W obiektywie wroga…, s. 31-47. [↩]
2. Informacja Zarządu Jeńców Wojennych o stanie liczebnym jeńców wojennych przetrzymywanych w trzech obozach specjalnych, [w:] Katyń dokumenty Zbrodni, t. 2: Zagłada, pod red. A. Gieysztora, Warszawa 1998, s. 67-74, dok. nr 19 z 16 III 1940 r. [↩]