„Mit gomułkowszczyzny” – A. Jaszczuk – recenzja

Wydawnictwo Von Borowiecky znane choćby z publikacji prac Petera Rainy i Adama Wielomskiego w październiku 2011 roku wypuściło na rynek wydawniczy najnowszą pracę Andrzeja Jaszczuka omawiającą tzw. „mit gomułkowszczyzny”.

Władysław Gomułka to z pewnością jedna z najbardziej  zmitologizowanych postaci PRL. Dlatego też każda praca na jego temat powinna spotkać się z zainteresowaniem Czytelników badających najnowszą historię Polski. Andrzej Jaszczuk w swojej najnowszej pracy nie prezentuje choćby skróconej biografii Gomułki, a jedynie stara się odpowiedzieć na kilka istotnych pytań. Czy towarzysz „Wiesław” był międzynarodowym komunistą działającym w interesie Moskwy czy też patriotą starającym się o jak największą suwerenność Polski? Jak i kiedy ukształtował się jego mit? Co było jego podstawą i komu właściwie był potrzebny? Z kim rywalizował Gomułka i dlaczego? Jakie były jego prawdziwe poglądy?

Doc. dr hab. Andrzej Jaszczuk był pracownikiem naukowym w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Wcześniej miałem przyjemność zapoznać się z jego pracą pt. Ewolucja ideowa Bolesława Piaseckiego 1932-1956 wydaną w 2005 roku przez wydawnictwo DiG.

Pierwsza część książki - nie ukrywam, że trudna - koncentruje się na wypowiedziach Gomułki, które zostały następnie poddane krytyce i które posłużyły jego wrogom politycznym do wykreowania teorii o tzw. „odchyleniu prawicowo-nacjonalistycznym„. Autor następnie analizuje skąd wziął się tzw. „mit gomułkowszczyzny„, a więc bada czy Gomułka faktycznie różnił się od innych polskich komunistów (z  bardzo ciekawymi wnioskami), jak odnosiła się do niego Moskwa oraz jaki był odbiór społeczny pozbawienia Gomułki władzy, jego uwięzienia, a następnie tryumfalnego powrotu. Autor nie unika polemiki z innymi badaczami (m.in. z prof. Andrzejem Werblanem), a dodatkowo jest niezwykle dokładny i drobiazgowy w analizowaniu każdego z istotnych dla jego pracy dokumentów. Ciekawsza jest druga część książki, kiedy po przebrnięciu przez analizę referatów i wypowiedzi poszczególnych komunistycznych polityków, Andrzej Jaszczuk wyjaśnia Czytelnikowi o co tak naprawdę chodziło każdej ze stron z pojęciem ”gomułkowszczyzny”, a jak problem ten rozumiało społeczeństwo.

Interesujące są też fragmenty mówiące o nieprzychylnym stosunku Gomułki do obsadzania znacznej liczby stanowisk komunistami pochodzenia żydowskiego oraz te prezentujące ewolucję spojrzenia na Gomułkę przez polską prasę emigracyjną (i opinię publiczną) w momencie jego konfliktu z obozem „stalinistów„. Autor omawia też zagadnienie oskarżania Gomułki o ”titoizm”.

Chciałbym podkreślić, że książka jest bardzo trudna w odbiorze. Po pierwsze dlatego, że omawia zagadnienia z teorii i ideologii komunistycznej, same w sobie dość zawiłe, ale też koncentruje się na sposobie przekazywania informacji w typowej dla komunistów „nowomowie„. Autor bardzo wnikliwie stara się wyjaśnić Czytelnikowi o co naprawdę chodziło krytykom Gomułki gdy mówili o „prawicowo-nacjonalistycznym odchyleniu„ czy innego typu „wypaczeniach”. Ten komunistyczny język, acz naprawdę momentami prosi się o użycie dosadniejszego określenia, jest niezwykle trudny w czasie lektury. Autor na bieżąco stara się wyjaśniać niuanse i zawiłości ”nowomowy”, co sprawia, że momentami narracja jest rwana, ale bez takiego zabiegu lektura książki ze zrozumieniem byłaby praktycznie niemożliwa. Szeroko przytaczane wypowiedzi przeciwników Gomułki (np. Bieruta, Bermana czy Minca) mogłyby być także wspaniałym materiałem do badań dla językoznawców. Tym bardziej, że wielu komunistom często brakowało słów w języku polskim w związku z czym korzystali z nie zawsze odpowiednio dobranych słów zapożyczanych z bliższego im języka rosyjskiego.

Praca liczy 209 stron. Książka wydana została w miękkiej oprawie, na dobrej jakości papierze. Znajdziemy w niej kilka (niestety - tylko kilka) ciekawych zdjęć.

Podsumowując, zdecydowanie polecam tę pracę Czytelnikom zainteresowanym zagadnieniami sporów personalnych i ideologicznych w PRL w latach 1948-1956. Praca Andrzeja Jaszczuka jest wnikliwym studium tego tematu, jednocześnie należy zwrócić uwagę, że nie jest to opracowanie biograficzne dotyczące Władysława Gomułki.

Plus minus:
Na plus:
+ szczegółowa analiza pojęcia „gomułkowszczyzny” oraz powstania i dalszej historii związanego z nią swoistego mitu
+ bogata baza źródłowa
+ szczegółowy skorowidz
Na minus:
- momentami trudna w odbiorze
- praca raczej dla wąskiego grona ściśle zainteresowanych tematem
- brak bibliografii na końcu książki (dostępna w przypisach)

Tytuł: Mit gomułkowszczyzny
Autor: Andrzej Jaszczuk
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Von Borowiecky
ISBN: 978-83-60748-22-0
Stron: 209
Oprawa: miękka
Cena:  ok. 28,90 zł
Ocena recenzenta: 8/10