„Attyla i Hunowie. Ekspansja barbarzyńskich nomadów. IV – V wiek” - M. Rouche - recenzja (2)

Praca Michale’a Rouche Attyla i Hunowie. Ekspansja barbarzyńskich nomadów. Została wydana nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN. Jest niezwykle interesującą próbą zbadania przyczyn sukcesów nomadycznej społeczności Hunów w Europie w późnej starożytność i opisania jej struktury. Autor porównuje „Imperium Hunów” z innymi tworami politycznymi, jakie stworzyły nomadyczne społeczności w Europie wczesnego średniowiecza.

Autor jest historykiem, emerytowanym profesorem Sorbony. Swoją karierę naukową zaczynał, w 1969 kiedy to został zatrudniony na Université Charles-de-Gaulle - Lille III gdzie pracował do 1989 roku. Od 1989 związany z paryską Sorboną IV. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na problemie powstawania państw barbarzyńskich na terenie zachodniego Cesarstwa Rzymskiego ze szczególnym uwzględnieniem państwa Wizygotów. Profesor aktywnie działa w środowisku francuskich katolików min.: starając się prowadzić Instytut Rodziny. Aktywnie brał udział w dyskusjach nad problematyką chrztu Chlodwiga w Remis, prowadzonych z udziałem Jana Pawła II. Jego najnowsza praca Attyla i Hunowie powstała dzięki współpracy Rouche z Institute for Advenced Study w Princetown.

Książka Rouche jest pozycją, która zainteresuje zarówno profesjonalnych historyków i archeologów jak i osoby interesujące się historią hobbystycznie. Praca profesora opisuje chronologiczny ciąg wydarzeń i powstawania ogromnego państwa Hunów w Europie, jest próbą antropologicznego opisania huńskiej społeczności, a także opisuje wpływ postaci Attyli na kulturę czasów późniejszych aż po XX wiek. Książka zasługuje na uwagę ze względu na wykorzystanie przez badacza źródeł archeologicznych i opisanie powstania oraz funkcjonowania państw nomadów, którzy zasiedlali Nizinę Naddunajską po Hunach – Awarów i Madziarów.

Praca podzielona jest na dwanaście rozdziałów. Niejako osobną część książki stanowią zebrane przez autora fragmenty źródeł autorów antycznych na temat społeczeństw Barbaricum. Autor w pierwszym rozdziale zapoznaje czytelnika z specyficznymi warunkami naturalnymi, jakie charakteryzują olbrzymi obszar Wielkiego Stepu. Jak zauważa zrozumienie specyfiki etnogenezy, która doprowadziła do powstania ludu Hunów nie jest możliwe bez zrozumienia środowiska naturalnego jakie panuje na gigantycznym obszarze Eurazji¹.

W drugim rozdziale autor zwraca uwagę, że na długo przed Hunami Rzymianie i Grecy wiedzieli o istnieniu prawdziwych jak i baśniowych plemion koczowników – Scytów, Amazonek i Sarmatów. Trudno, bowiem sobie wyobrazić, aby antyczni traktowali gigantyczny obszar ciągnący się od Wielkiego Muru w Chinach po limes rzymski, a położony na północ od świata irańskiego i indyjskiego, jako obszar całkowicie bezludny. Rouche w rozdziale poświęconym etnogenezie Hunów informuje czytelnika, że wbrew szeroko zakorzenionym wyobrażeniom trudno określić ten lud jako jednoznacznie mongoloidalnego pochodzenia rasowego. Bycie Hunem to raczej przynależność kultury i języka a nie etnosu, na co wskazują zdaniem autora badania archeologiczne. Dowodzą one, że tylko 25 % czaszek pochodzących z huńskich grobowców reprezentuje typ mongolski².

Archaizm prostej nomadycznej kultury Hunów dobrze kontrastuje z miejską cywilizacją świata Rzymian. Rouche prezentuje, więc Cesarstwo Rzymskie na przełomie IV i V wieku. Stara się, aby opis przemian, jakie zaszły w Imperium Romanum był zwięzły niestety pojawiają się w nim pewne uogólnienia. Pisząc o sakralizacji władzy w Rzymie autor pozwala sobie na sformułowanie jakoby już od czasów panowania Aureliana (270 – 275) „cesarz był bogiem”³. Wobec tak odważnej tezy czytelnik zainteresowany pozycją władcy w późnym cesarstwie powinien skorzystać z innej literatury⁴.

W kolejnym rozdziale autor opisuje przybycie i usytuowanie się pozycji Hunów po 375 w Europie. Zawiera tam także niezbyt dobry opis bitwy adrianopolskiej podkreślając znaczenie Hunów dla katastrofy Walensa (364 – 378). Opis jednak nie przekonuje ze względu na zbytnie wyolbrzymienie znaczenia jazdy huńskiej. Prostotę opisu bitwy można oczywiście wytłumaczyć koniecznością dbania o główny tok narracji. Niemniej jednak podrozdział dotyczący Adrianopola zaopatrzono w rysunek, który niestety raczej przeszkodzi czytelnikowi w zrozumieniu przebiegu bitwy⁵. Zamiast ilustracji manewrów jednostek czytelnik otrzymuje maksymalnie uproszczony schemat rozstawienia jednostek naprzeciw siebie.

Rouche stara się wytłumaczyć przyczyny sukcesów Hunów niezwykłą skutecznością ich łuków refleksyjnych i taktyce pozorowanego odwrotu. Oba nieznane Rzymianom wynalazki miały doprowadzić do hegemonii Attyli w Europie w latach, 435 – 452 o czym autor obszernie pisze w rozdziale VI. Stara się opisać dokładnie walki Hunów z Teodozjuszem II i traktaty pokojowe Anatoliusza. Wreszcie w kolejnym rozdziale czytamy o powstrzymaniu ekspansji Hunów w Europie po klęsce na Polach Katalaunijskich. Dokonuje analizy przyczyn zwycięstwa koalicji stworzonej przez Aecjusza w celu pokonania Attyli i konfrontuje osobowości dwóch wielkich wodzów epoki. Z jego tekstu rodzi się ciekawy wielowymiarowy obraz Attyli jako człowieka o skomplikowanej osobowości, ale niemogącego zrozumieć wielu aspektów życia codziennego ludzi „cywilizacji miast”.

Na największa uwagę zasługują jednak dwa inne rozdziały książki. Rozdział IX „Społeczeństwo Drapieżców„ i XII ”Legenda Attyli”. Rozdział VIII jest niezwykle fascynującym obrazem funkcjonowania „państwa” Hunów. Rouche kreśli w nim rysy społeczności zbudowanej na specyficznych zasadach zależności, niejednorodnej etnicznie i religijnie a przy tym funkcjonującej bez struktur aparatu administracyjnego. Autor dochodzi w swoich rozważaniach do zaskakujących wniosków na temat dominacji kobiet w społeczności Hunów⁶. Uważa, że dziedziczenie tronu zależne od woli kobiet i ich władza jest jedną z cech epoki, w której strach przed przejęciem władzy przez osobę z poza rodziny doprowadził do potęgi eunuchów. Analogicznie do „Imperium Hunów” w późnej starożytności spotykamy się z dominacją kobiet z rodzin panujących wspieranych przez eunuchów na dworach w Bizancjum i Chinach⁷.

Rozdział poświęcony oddziaływaniu Attyli na kulturę następnych epok jest przygotowany przez autora w niezwykle pasjonujący sposób. Należą się także pochwały dla polskiego tłumacza – Jakuba Jedlińskiego, który przygotował ten rozdział znakomicie pod względem literackim. Rouche prezentuje rozwój mitu Attyli w poematach germańskich, skandynawskich i osetyjskich. Zwięźle prezentuje obecność wodza Hunów w twórczości Corneill’a, Monteskiusza, Verdiego i Wagnera. W zestawieniu z wielkimi pisarzami autor prezentuje także oddziaływanie mitu huńskiego wodza na ideologię nazistowską i jej głównych twórców: Rosenberga i Hitlera. Niestety rozważania Rouche nad wpływem sprowadzonego do Europy przez Hunów szamanizmu na decyzje Hitlera na Froncie Wschodnim wypadają w bardzo sensacyjny i mało wiarygodny sposób. Deliberacje autora nad chęcią powtórzenia przez Hitlera wyczynu Hunów i ataku na Persje przez Kaukaz w mojej opinii nie dodają pracy profesjonalnego charakteru.

Książka została wydana przez PWN w estetyczny sposób. Choć dobór ilustracji na okładce jest dyskusyjny. Zamiast dziewiętnastowiecznego rysunku dużo trafniejsze było by moim zdaniem przedstawienie z epoki np.: moneta. Dużą zaletą książki jest zestaw aż czternastu map prezentujących układ sił we wczesnośredniowiecznej Europie, Wielki Step i trasy wędrówek ludów stepowych aż do X wieku. Duża ilość szczegółowych map w połączeniu z obszernym aneksem z wypisami ze źródeł jest niewątpliwą zaletą. Polski wydawca zadbał także o edycję przygotowanej przez autora bibliografii. Dzięki dobrej pracy wydawnictwa w bibliografii odnajdujemy polskojęzyczne wydania źródeł antycznych i średniowiecznych.

Książka Attyla i Hunowie mimo niewielkich wad polegających, moim zdaniem głównie na zbytnich uogólnieniach podczas opisu cesarstwa i jego urzędów jest pracę godną polecenia. Uważam, że te ogólniki wynikają z chęci przekazania przez autora jak największej ilości informacji kosztem utrzymania spoistości narracji pracy. Autor korzysta ze źródeł pisanych, a także z owoców prac archeologów. Dzięki temu możemy dowiedzieć się więcej o sposobie życia ludu, który nie stosował pisma. O klasie pozycji napisanej przez Rouche świadczy także potężna bibliografia, i profesjonalnie przygotowany indeks osobowy.

Plus minus:
Na plus:
+ dobre opracowanie tematu
+ obszerna wyczerpująca to zagadnienie bibliografia
+ autor pisze w przystępny sposób
+ bogate zestawienie szczegółowych map
+ praca zapełnia lukę polskiego rynku na którym wciąż brak dostatecznej ilości opracowań poświęconych czasom późnego antyku i społeczności nomadycznych
Na minus:
- zbytnie uogólnienia
- „sensacyjne” zbyt popularne fragmenty narracji
- brak ilustracji z monetami i zabytkami archeologicznymi

Tytuł: Attyla i Hunowie.Ekspansja barbarzyńskich nomadów. IV – V wiek.
Autor: Michel Rouche
Wydawca: PWN
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978–83–01-16821–6
Liczba stron: 350
Oprawa: twarda
Cena: od około 45 zł do ok. 49 zł
Ocena recenzenta: 7/10