„Memoriał ze Św. Heleny”, tom 2 - E. de Las Cases - recenzja

Napoleon Bonaparte to jedna z najciekawszych postaci naszej cywilizacji. Śmiało mogę napisać: Napoleon to jeden z największych ludzi nowożytnego świata. Nie wspominam tego wyłącznie przez pryzmat patrzenia Polaków. Choć wiadomo - cesarz Francuzów przyszedł z zachodu, pobił wszystkich trzech naszych zaborców i dał Polakom wolność – Księstwo Warszawskie, z królem saskim Fryderykiem Augustem (jak było to ustanowione w Konstytucji 3 Maja), z ks. Józefem Poniatowskim jako Naczelnym Wodzem, z polskim rządem.

W roku 2011 nakładem Oficyny Wydawniczej Finna ukazał się drugi tomMemoriału ze Św. Heleny autorstwa Emmanuela de Las Cases. AutorMemoriału... urodził się 21 czerwca 1766 r. na zamku Las Cases niedaleko Revel w Langwedocji, zmarł 15 maja 1842 r. w Passy. Kształcił się na oficera w szkołach w Vendòme i w Paryżu, w marynarce wojennej brał udział w kilku akcjach zbrojnych w latach 1781-82. Les Cases pochodził z rodziny szlacheckiej, po wybuchu Rewolucji wyemigrował. Powrócił do Francji dopiero po ogłoszeniu amnestii, już za czasów Konsulatu. Mieszkał następnie w Holandii, gdzie jako prosty żołnierz brał udział w walkach z Anglikami na wyspie Walcheren. Tak bardzo podkreślał swe przywiązanie do cesarza, że ten mianował go baronem, a następnie hrabią i szambelanem. W 1814 r. nie uznał Burbonów i schronił się w Anglii. Na wieść o ucieczce Napoleona z Elby pospieszył do Francji. Po Waterloo zdecydował się towarzyszyć Napoleonowi na wyspie Św. Heleny, gdzie zdobył zaufanie cesarza, który dyktował mu swe pamiętniki, a właściwie rozważania nad tym, co widział i przeżył.

Las Cases stał się powiernikiem, osobistym sekretarzem Napoleona, spisując jego wspomnienia, przemyślenia, szczegółowe opisy bitew i kampanii. W 1816 r. decyzją gubernatora wyspy H. Lowe został wydalony ze Św. Heleny. Osiadł we Frankfurcie, potem w Belgii. Po śmierci Napoleona, w roku 1823 ogłosił Memoriał ze Św. Heleny, który doczekał się wielu wydań i w pewnym sensie zapoczątkował (ugruntował?) wielką legendę Napoleona Bonaparte. Praca Las Casesa nie bez przyczyny została nazwana „Biblia wszystkich napoleonistów”. Francuski prof. Jean Tulard napisał o książce: Memoriał ze Św. Heleny to największy sukces literacki w XIX wieku”.

Książka Memoriał... jest tłumaczona przez Jana Kortasa, według paryskiego wydania z roku 1969 Le Mémorial de Saint – Hélène. Propos de l’Empereur recueillis par le Comte Emanuel de la naissance de l’Empereur, t. II. Redakcja naukowa, wstęp (w tomie I) i przypisy są autorstwa Mariusza Olczaka. Tom II obejmuje okres chronologiczny od 1 maja 1816 r. do 14 września 1816 r.

W książce znajdujemy opis codziennego życia i wydarzeń w najbliższym otoczeniu Napoleona Bonaparte podczas pobytu na wyspie Św. Helenie. Ciekawym wątkiem jest przedstawiony dość szczegółowo konflikt pomiędzy cesarzem Napoleonem I, a brytyjskim gubernatorem wyspy – gen. Hudsonem Lowe, który od samego początku okazywał Napoleonowi niechęć, ograniczał do minimum jego swobodę działania, stając się symbolem małostkowej zemsty Anglików nad pokonanym cesarzem:

„(…) Napoleon zarzucił gubernatorowi, że śmiał zatrzymać kilka przeznaczonych dla niego książek, na co Anglik odparł, że uczynił to dlatego, że adres zawierał dopisek: ‘Cesarzowi’.”1

W tomie drugim Memoriału… Czytelnik może znaleźć szczątkowe opisy cech charakteru różnych postaci ówczesnego światam. in.: pierwszej żony Napoleona – Józefiny Beauharnais, jej dzieci z pierwszego małżeństwa (pasierbów Napoleona) – Eugeniusza i Hortensji, braci Napoleona – Ludwika i Józefa, żony Józefa – Julii Marii z domu Clary, siostry Napoleona – Karoliny, drugiej żony brata Napoleona Hieronima – Katarzyny Wirtemberskiej. Są opisy osobowości niektórych marszałków cesarstwa – Murata, Lannesa, Bernadotte. O tym ostatnim Napoleon się wyraził: „wąż wykluty na ojczyzny łonie”((Tamże, s. 319.))

W książce można odczytać wiele przemyśleń Napoleona na najróżniejsze tematy, wśród nich na przykład na temat wiary i religii:

„Wszystko potwierdza istnienie Boga; to nie ulega wątpliwości; ale każda religia jest dziełem człowieka.”2

„Wiara napełnia serce człowieka otuchą; to istny dar niebios”3

„Gotów jestem stawić się przed sądem bożym, bez obawy jego wyroku oczekując”4

Z pewnością najważniejszą dla mnie jako czytelnika sprawą jaką znalazłem w książce, są bardzo dokładne opisy niektórych kampanii i bitew, np.: wspomnienia z wojny hiszpańskiej, z wyprawy do Egiptu, o austriackiej kampanii roku 1809, o układach w Tylży, o kampanii saskiej w 1813 roku, wreszcie o Waterloo, o bitwie której Napoleon powiedział:

„To dzień niepojęty… (…) – zbieg nieprawdopodobnych i fatalnych w skutkach okoliczności!... Grouche!... Ney!... d’Erlon!... (…) Osobliwa to była kampania. W ciągu niecałego tygodnia trzy razy wymknęło mi się z ręki pewne zwycięstwo, mające zapewnić Francji tryumf i przyszłe jej losy ugruntować.”5

Książka liczy 480 stron, oprócz tego 28 ilustracji z epoki na wkładce na papierze tzw. kredowym. Memoriał... czyta się bardzo dobrze, książka autentycznie wciąga i z pasją śledzimy kolejne dni niewoli Napoleona. Ksiązka jest bardzo ładnie wydana – szyta w twardej oprawie. Nie mam zastrzeżeń do pracy redakcyjnej.

W zasadzie nie mam żadnych uwag do książki, choć cena jej mogłaby być ciut mniejsza.

Podsumowanie

Książkę Memoriał ze Św. Heleny polecam wszystkim osobom zainteresowanym historią Francji w dobie epoki napoleońskiej, historią wojen i kampanii w tych czasach oraz samą postacią cesarza Napoleona I. Jest to bez wątpienia znakomite źródło historyczne, które powstało w specyficznych warunkach niewoli Napoleona Bonaparte, a opowiada o całym jego życiu.

Plus minus:
Na plus:
+ główna postać Memoriału... – Napoleon Bonaparte
+ pierwsze polskie wydanie
+ charakter książki – źródło historyczne
+ wiele interesujących wspomnień tyczących kampanii i bitew
+ bardzo ładne wydanie
+ sporo ilustracji
Na minus:
- cena

Tytuł: Memoriał ze Św. Heleny tom II
Autor: Maria Józef Emmanuel August Dieudonne hrabia de Las Cases
Tłumaczenie: Jan Kortas
Wydawca: Oficyna Wydawnicza Finna
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-62913-60-2
Strony: 480
Oprawa: twarda
Cena: ok. 65 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. E. de Las Cases Memoriał ze Św. Heleny tom II, Gdańsk 2011, s. 374. [↩]
2. Tamże, s. 142. [↩]
3. Tamże, s. 143. [↩]
4. Tamże. [↩]
5. Tamże, s. 196. [↩]