„Rozważania o dyplomacji” - Adam Czartoryski - recenzja

„Twórca polskiej dyplomacji bez listów uwierzytelniających” był jedną z najciekawszych i najbarwniejszych postaci epoki. Rosyjski minister spraw zagranicznych i bliski zaufany cara, senator-wojewoda Królestwa Polskiego, szef rządu ostatniego niepodległego Królestwa Polskiego. Wielki dyplomata polskiej emigracji polistopadowej – uchodzący powszechnie za jedynego poważnego kandydata do tronu oswobodzonej Polski, a w praktyce reprezentant polskich dążeń w Europie - przyjmowany był na obcych dworach jak przywódca suwerennego państwa.

Książę Adam Jerzy Czartoryski, bo o nim oczywiście mowa, pozostawił po sobie liczne dzieła  z zakresu polityki. Jednym z ważniejszych, na nowo odkrytym, są z pewnością jego Rozważania o dyplomacji.

Autor tej książki brał udział w działaniach podejmowanych przez kongres wiedeński. Był świadkiem, jak wielkie mocarstwa dokonywały podziału ludów wbrew ich narodowym uczuciom i odwiecznym prawom. Był też głęboko przekonany, że dyplomacja owocną będzie tylko wtedy, gdy nie ograniczy się do gwałcenia praw słabszych, szanować będzie prawa narodów i podporządkuje się prawu moralnemu. Autor swe przemyślenia na temat dyplomacji spisał w roku 1823. W tamtym czasie jego książka mogła urazić niejednego z władców, tak więc opublikowano ją dopiero w roku 1830 (w Marsylii i w Paryżu). U wielu dyplomatów starej daty lektura wywołać mogła uśmiech na twarzy, a myśli autora musiały wydawać się sentymentalną mrzonką. Dziś słowa księcia Adama Czartoryskiego odczytujemy na nowo.

W liście do wydawcy pierwszego wydania z 3 lutego 1827 roku, książę umotywował cel swojego dzieła następująco:

„wycofawszy się ze spraw publicznych w roku 1816, poświeciłem swój czas studiom, a świadom zła, jakie w tej nazbyt pamiętnej epoce wyrządziła dyplomacja, uznałem za słuszne spisać swe przemyślenia na temat reformy nauki, która bezpośrednio dotycząc szczęścia ludzi, zdawała się tworzoną dla ich największego nieszczęścia”.

Adam Czartoryski podczas analizy ówczesnych problemów narodowych wielokrotnie trafia w sedno i, mimo że Rozważania… napisane są w monteskiuszowskim stylu, sam Monteskiusz poddany zostaje poważnej krytyce. Książę często przewiduje także rozwiązania, które wprowadzono za kilkadziesiąt lat, np. likwidacja brytyjskich kompanii handlowych rządzących Indiami. 

Całość podzielona została na trzy części. W pierwszej, dyplomacja jest ukazana: „taka, jaka jest„, w drugiej – „taka, jaka być powinna„, a w trzeciej – wziąwszy pod uwagę rozmaite hipotezy i podejścia – Czartoryski bada ”sposoby przywrócenia dyplomacji wymiaru, który odpowiadałby jej prawdziwemu przeznaczeniu”.

Rozważaniom… towarzyszy obszerne studium analizujące tekst autorstwa Marka Kornata, profesora Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, uznanego znawcy polskiej dyplomacji.

Adam Jerzy Czartoryski, „szermierz idei antyimperialistycznej” – jak określił go prof. Andrzej Nowak – stał się prekursorem zjednoczonej Europy. Warto zobaczyć, na ile spełniły się jego idee po upływie niemal dwóch stuleci.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość naukow
+ aparat naukowy
+ materiał źródłowy
+ ciekawa narracja, styl
+ ciekawy temat
+ doskonały przekład Jana Marii Kłoczowskiego
+ bardzo staranne, bogate wydanie
+ profesjonalny skład i łamanie
+ wyczerpujące posłowie Marka Kornata
Na minus:
– drobne, sporadyczne literówki
– cena

Tytuł: Rozważania o dyplomacji
Autor: Adam Czartoryski
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
ISBN: 978-83-08-04713-2
Stron: 632
Oprawa: twarda
Cena: ok. 110 zł
Ocena recenzenta: 9/10