„Rzeczpospolita Krakowska, jej lata i ludzie” – S. Grodziski – recenzja

„Mysz obserwowana przez trzy koty”. Tak ironicznie o Wolnym Mieście Krakowie wypowiedział się austriacki biograf Konstantyn Wurzbach odnoszący się do nieciekawej geopolitycznej sytuacji miasta. Dzieje tej „myszy” postanowił opisać profesor Stanisław Grodziski w swojej nowej publikacji, wydanej nakładem Universitas.

Profesor dr hab. Stanisław Grodziski jest autorem kilkuset prac naukowych, głównie z dziedziny historii ustroju państwa i prawa. Szerokie uznanie czytelników przyniosły mu także publikacje dotyczące dziejów Polski i Europy Środkowej. Należą do nich choćby bardzo popularna, wydawana czterokrotnie, biografia Franciszka Józefa I w serii wydawnictwa Ossolineum (1978, 1983, 1990, 2006) czy też W Królestwie Galicji i Lodomerii (Kraków, 1976).

Recenzowana książka nie jest pracą naukową, nie znajdziemy więc w niej rozbudowanego aparatu naukowego. Bardziej jest ona ciekawie prowadzoną opowieścią pełną anegdot, wskazująca na szczególne cechy tworu państwowego, jakim była Rzeczpospolita Krakowska. Praca ta jest tym bardziej interesująca, że Rzeczpospolita Krakowska pozostawała raczej na uboczu zainteresowań badaczy bardziej skoncentrowanych na dziejach Księstwa Warszawskiego, a potem Królestwa Polskiego. Sam autor we wstępie określa co będzie dla niego głównym przedmiotem analizy, a mianowicie ludzie Wolnego Miasta, specyficzne środowisko tam żyjące i pracujące w latach 1815-1846:

„Dziejom ustroju i sytuacji politycznej poświęcimy tu niewiele uwagi. Zajmiemy się natomiast ludźmi, którzy tu mieszkali od pokoleń, lub przybyszami, którzy wrośli w miejscową społeczność”.

Na szczęście „niewiele uwagi” nie oznacza, że autor tym tematem nie zajmuje się w ogóle.

Praca liczy ponad 230 stron i została podzielona na dziewięć rozdziałów. Pierwszy jest swoistym wstępem, a następne poświęcone są m.in. skrótowym dziejom Rzeczpospolitej Krakowskiej, mieszkańcom miasta i okolicznych wsi oraz pozostałościom po tym specyficznym tworze państwowym.

Sądzę, że praca ta będzie nie tylko ciekawą lekturą dla czytelnika zainteresowanego bezpośrednio dziejami Krakowa i okolic, lecz także powinni po nią sięgnąć wszyscy, których ciekawią dzieje Polski pod zaborami. Warto bowiem zapoznać się z książką napisaną pięknym językiem, pełną emocji, ale jednocześnie wyważoną, a tam gdzie potrzeba krytyczną.

Profesor Grodziski przedstawia bowiem wnikliwie, jak specyficzna sytuacja Wolnego Miasta i napływ nowych mieszkańców – zarówno z ziem innych zaborów, jak i z Czech, Niemiec czy Austrii – wpływały na zmianę stosunków społecznych i osłabienie feudalnych podziałów. Zaakcentowany jest także wpływ Uniwersytetu Jagiellońskiego, który w latach Rzeczpospolitej Krakowskiej stał się najważniejszą polską uczelnią, szczególnie po represjach związanych z upadkiem powstania listopadowego.

Autor kreśli bardzo wiarygodny obraz Krakowa, miasta mocno podupadłego z końcem XVIII wieku, muszącego rywalizować dodatkowo z sąsiednim Podgórzem, rozwijającym się prężnie dzięki przywilejom Józefa II. Obserwacje dotyczące społeczeństwa są bardzo ciekawe ze względu na wielokulturową mieszankę jaką stawał się Kraków, przynajmniej dzięki tej namiastce wolności, jaką posiadał. Profesor Grodziski w swej pracy rozwija myśl o braku ksenofobii ówczesnego Krakowa, który chętnie przyjmował swoich nowych obywateli. Pewne podobieństwo zauważyć można i aktualnie, wbrew niektórym słynnym stereotypom o „krakowskich przywarach”. Kraków jako miasto uniwersyteckie przyjmuje co roku tysiące nowych studentów z całej Polski (i nie tylko), z których wielu zostaje w mieście już na stałe, wzbogacając jego różnorodność.

Podsumowując, polecam tę pracę wszystkim czytelnikom, którzy nie szukają dokładnego omówienia chronologicznego dziejów politycznych i ustrojowych Rzeczpospolitej Krakowskiej, a chcieliby zapoznać się z tamtymi czasami i miejscami, bardziej z perspektywy społecznej i konkretnych jednostek.

Książka wydana została w miękkiej oprawie ze skrzydełkami, z bardzo nastrojową okładką. Zawiera kilka ilustracji i mapek. Lekturę ułatwia indeks osób, a zamieszczona w pracy bibliografia pozwoli zainteresowanym na dalsze zgłębianie tematu, chociaż znaczna część z przedstawionych tam lektur to pozycje bardzo wiekowe i zapewne ciężkie do zdobycia.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawa tematyka
+ styl i język autora
+ praca pełna anegdot
+ indeks osób, bibliografia
Na minus:
- praca głównie dla osób zainteresowanych dziejami społecznymi i konkretnymi osobami, dzieje polityczne na marginesie pracy

Tytuł: Rzeczpospolita Krakowska, jej lata i ludzie
Autor: Stanisław Grodziski
Wydanie: 2012
Wydawca: TAiWPN Universitas
ISBN: 97883-242-1685-7
Stron: 237
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Cena:  42 zł
Ocena recenzenta: 9/10