„Izabela Katolicka. Królowa Hiszpanii” – Warren H. Carroll – recenzja

Książka, którą wydawnictwo Wektory oddało w tym roku do rąk czytelników, jest niezwykle interesującą biografią wielkiej królowej – Izabeli I Kastylijskiej. Publikacja opisuje nie tylko życie Izabeli jako królowej, lecz również  jako kobiety – żony i matki ─ kierującej się na co dzień zasadami wiary katolickiej, której była gorliwą wyznawczynią i propagatorką w nękanej przez Maurów Hiszpanii. 

Przodkowie Izabeli i jej młodość

Od roku 711 na terenie Hiszpanii toczyła się nieustanna walka z najeźdźcą. Maurowie postanowili pozyskać dla siebie jak najwięcej ziem będących do tej pory w posiadaniu chrześcijan. Zdobyli Ziemię Świętą i Azję Mniejszą. W końcu udali się na Półwysep Iberyjski, żeby także tam nękać wyznawców Chrystusa i sprawować swoje rządy. Napotkali jednak opór, z którym – jak się później okazało – zmagali się przez wiele stuleci. Dwadzieścia cztery pokolenia hiszpańskie walczyły z muzułmanami, a wielka królowa, którą miała stać się niebawem Izabela, nie zaprzepaściła starań swoich przodków i kontynuowała rozpoczęte przez nich dzieło.

Nie ma źródeł opisujących szczegółowo dzieciństwo władczyni i jej relacje z rodzicami. Najprawdopodobniej nie były one ciepłe i przepełnione miłością. Mimo to przekazali córce najpiękniejszy i najcenniejszy skarb – wiarę katolicką. Izabela pielęgnowała i rozwijała swoją religijność przez całe życie, a także przekazała ją dzieciom i poddanym. Z nielicznych materiałów historycznych, podających jakiekolwiek informacje o księżniczce, wynika, że rozwijała ona intelekt przez naukę i czytanie, ale nie stroniła także od prac fizycznych i plastycznych, takich jak zdobienie mszału czy haftowanie. Silny charakter cechował ją już od młodzieńczych lat i to dzięki niemu doszła do władzy, mimo braku poparcia ludzi, którzy mieli być jej najbliższymi współpracownikami.

Katolicka królowa

Dewiza jedności Izabeli i Fernanda, tłumaczona na język polski jako: „Izabela równa Ferdynandowi, Ferdynand równy Izabeli”1, w dużej mierze charakteryzuje sposób rządów hiszpańskiej królowej. Władzę dzieliła z ukochanym mężem nazywanym przez nią swym panem i królem. Małżonkowie podejmowali wiele decyzji wspólnie, co świadczy o wzajemnym szacunku i zaufaniu. jednak Izabela największą nadzieję pokładała w Bogu – kierowała do niego wiele modlitw w intencji ojczyzny2. Przed wszystkimi ważnymi wydarzeniami państwowymi, ale także prywatnymi, odbywały się z polecenia władczyni msze św. i procesje, podczas których wznoszono modlitwy o przychylność Opatrzności.

Nie jest rzeczą prostą wymienić wszystkie działania i zasługi królowej na rzecz Hiszpanii. Już od początku panowania okazała się silna i zdecydowana władczynią, gotowa na liczne zmiany w kraju. Pod jej rządami doszło do zjednoczenia Hiszpanii, wzmocnienia pozycji Kościoła katolickiego oraz do wielu reform gospodarczych. Izabela sfinansowała wyprawę Kolumba, podczas której odkrył on Amerykę. To zdarzenie było dla niej istotne, gdyż cieszyła się z pozyskania dla Boga nowych dusz. Kolejna zasługa królowej to zapewnienie obcokrajowcom dobrobytu w jej kraju.3

Podwładni kochali Izabelę i darzyli ją ogromnym szacunkiem. Jej obecność stała się niezwykle ważna dla rycerzy, których zachęcała do waleczności i podnosiła na duchu w trudnych momentach. Nigdy nie zapominała o najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących. Mimo wielkiego miłosierdzia, często okazywanego poddanym, była sprawiedliwa, a kiedy zaszła taka potrzeba – surowa i niezłomna.

Żona i matka

O tym, jaka była Izabela w relacjach z Ferdynandem i dziećmi, dowiadujemy się w duże mierze z przytaczanych przez Warrena H. Carrolla prywatnych listów i kronik powstałych za życia władczyni. Są to często wzruszające wyznania miłości żony do męża, nieustająca troska o jego życie i polecanie Bogu wszystkich małżeńskich spraw. Nie zarejestrowano żadnych poważniejszych kryzysów czy spięć pomiędzy parą królewską, co świadczyć może o tym, że małżeństwo mające charakter polityczny, przerodziło się w wielkie i szczere uczucie. Izabela jako gorliwa katoliczka chciała dla siebie związku duchowego, co udało się osiągnąć, jak wynika z jej historii.

Królowa bardzo kochała wszystkie swoje dzieci. Niestety o ich dzieciństwie wiemy tyle, ile podają w pracach kronikarze lub z domysłów wysnutych na podstawie korespondencji władczyni. Źle znosiła dłuższe rozstania ze swoimi dziećmi, dlatego otaczała je troskliwą opieką zaufanych osób, aby być spokojna o ich los. Izabela i Ferdynand doczekali się pięciorga dzieci, z których najbardziej znaną współczesnym jest Katarzyna Aragońska, żona Henryka VIII.

Podsumowanie

Język, jakim Warren opisuje życie królowej, sprzyja szybkiemu i przyjemnemu czytaniu. Autor wielokrotnie opisuje szczegóły – takie jak krajobraz czy wygląd budynków – w sposób niezwykle poetycki. Dzięki temu biografia, opierająca się przecież na faktach historycznych, nabiera cech niezwykle plastycznych, a momentami baśniowych. Erudycja autora sprawia, że powieść, mająca być zbiorem informacji o wielkiej hiszpańskiej królowej, staje się w dużej mierze książką o ówczesnej Hiszpanii, jej aspektach: politycznym, społecznym i religijnym. Publikacja jest ponadczasowa ze względu na uniwersalne wartości w niej opisane. Sam Carroll zauważa, że w dzisiejszych czasach, kiedy „odchodzi się od wiary, moralności, czystości i odpowiedzialności, kiedy zaniedbuje się modlitwy”4, prostolinijna i bezpośrednia postawa Izabeli może być wzorem nie tylko dla kobiet, lecz także dla warstw rządzących, a przede wszystkim dla katolików. Władczyni, tak bardzo wybijająca się ponad inne królowe europejskie, została przez biografa określona jako „Izabela władczyni, Izabela twórczyni historii, Izabela, której wola zmienia losy ludzi i krajów oraz przezwyciężała bezkres i potęgę oceanów”5. Te słowa niezwykle celnie obrazują jej życie, osobowość i dokonania.

Carroll podaje bardzo bogatą bibliografię, przydatną dla wszystkich, którzy zachęceni lekturą jego pracy, chcieliby na własną rękę pogłębiać wiedzę o Izabeli i jej kraju oraz o Europie wieku XV. Oprócz sylwetki królowej, będącej – rzecz oczywista – centralną postacią książki, znajdziemy tu informacje o wielu ważnych i wpływowych osobach tamtych czasów. Mianowicie o wielkim inkwizytorze Tomásie de Torquemadzie, Aleksandrze VI,  ówczesnym papieżu, oraz o Krzysztofie Kolumbie, odkrywcy Ameryki.

Jedynym minusem, nie licząc kilku drobnych błędów interpunkcyjnych, jest brak ilustracji przedstawiających miejsca związane z władczynią, a także brak jej portretów. Czytelnik musi zadowolić się obrazem zamieszczonym na okładce. Początkowe partie książki są naszpikowanie nazwiskami przodków Izabeli oraz nazwami miejscowymi, co może nieco rozpraszać. Mimo to te drobne zarzuty nie ujmują wiele wartości całej publikacji. Jest to lektura na wysokim poziomie, którą polecam każdemu.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ bogata bibliografia
+ szczegółowe przypisy
+ wyjaśnienie pojęć z języka hiszpańskiego i łaciny
+ opisanie postaci z różnych perspektyw (królowa, katoliczka, żona, matka)
+ umiejętne połączenie wątku głównego z wątkami pobocznymi
+ dokładne ukazanie tła historycznego
Na minus:
– nieliczne błędy interpunkcyjne
– brak ilustracji
– natłok nazwisk w początkowych rozdziałach

Tytuł: Izabela Katolicka. Królowa Hiszpanii
Autor: Warren H. Carroll
Tłumaczenie: Jerzy Morka
Wydawca: Wydawnictwo Wektory
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-60562-58-1
Liczba stron: 399
Cena: ok. 50zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. W.H. Carroll, Izabela Katolicka. Królowa Hiszpanii, Kobierzyce 2012, s. 92. [↩]
2. Słowa modlitw ułożonych przez Izabelę znajdziemy m.in. na stronach 94–95. [↩]
3. Zob. s. 374. [↩]
4. Ibidem., s. 398-399. [↩]
5. Ibidem, s. 313. [↩]