„Plany Twierdzy Przemyśl” cz. 2 ─ B. Bobusia, M. Gosztyła ─ recenzja

Plany Twierdzy Przemyśl to trzyczęściowa publikacja prezentująca bogaty wybór dokumentacji archiwalnej warowni przemyskiej. Jej wartość jest o tyle duża, o ile w dotychczasowych publikacjach o planach twierdzy jedynie wspominano, natomiast wydanie materiałów źródłowych w tej formie jest czymś nowym. Recenzowana tu część druga cyklu przedstawia projekty umocnień rdzenia twierdzy – pierścienia wewnętrznego „noyau”.

Tematyka

Edycje materiałów źródłowych to cenne uzupełnienia istniejących opracowań dziejów danego założenia obronnego. Wiele dawnych twierdz istniejących do dziś na terenie Polski doczekało się takich publikacji. Wśród nich warto wymienić Atlas Twierdzy Kraków, ukazujący się w dwóch seriach, oraz Atlas Twierdzy Toruń. Tym bardziej godną pochwały jest idea albumu Plany Twierdzy Przemyśl, którego wszystkie trzy części ukazały się już na rynku wydawniczym1.

Na uwagę zasługuje współpraca kilku instytucji i organizacji. W powstanie całego cyklu włączyły się: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyskie Towarzystwo Archiwistyczne „Archiwariusz” w Przemyślu, oraz Stowarzyszenie Opieki nad Twierdzą Przemyśl i Dziedzictwem Kulturowym Ziemi Przemyskiej. Skutkiem ich współdziałania jest powstanie publikacji w stosunkowo krótkim czasie.

„Graficznie” o twierdzy

Publikacja podzielona jest na dwie nieformalne części. Na początku, po krótkim wprowadzeniu, czytelnik odnajdzie zarys ogólnych informacji o pierścieniu wewnętrznym, a także opis poszczególnych dzieł fortyfikacyjnych w pierwszym i drugim obwodzie obronnym.

W kolejnej, znacznie obszerniejszej części, zamieszczono bogaty materiał ilustracyjny. Na wstępie zaprezentowano wybór 55 kopii planów ze zbiorów Archiwum Państwowego w Przemyślu, których oryginały znajdują się w Kriegsarchiv w Wiedniu. Wszystkie pochodzą z lat 1872–1903. Oprócz kolorowych planów fortyfikacji i nielicznych kartografii pokazano także schematy ideowe i ich materiały opisowe.

Wziąwszy pod uwagę całość pracy i jej wartość poznawczą, uzupełnieniem źródeł byłyby zwięzłe i w miarę dokładne objaśnienia każdego planu i mapy. Takie rozwiązanie pozwoliłoby dokładniej przeanalizować rozwój różnych koncepcji i samych fortyfikacji.

W dalszej części książki przedstawiono 12 pocztówek, pochodzących z lat 1915–1917. Nie ukazują one umocnień z tamtego okresu poza nielicznymi detalami. Motywem większości kartek są mosty przemyskie, a część z nich opatrzono komentarzem.

Ostatni element publikacji to bogaty wybór aż 249 zdjęć wykonanych współcześnie. Dobrze ukazują one istniejące do dziś umocnienia, dokumentując jednocześnie ich stan obecny. Wiele wykonano w okresie letnim, jednak ze względu na roślinność zasłaniającą fragmenty fortyfikacji, korzystniejsze byłyby ujęcia z okresu późnej jesieni lub wczesnej wiosny. Łatwo zauważalnym mankamentem jest brak datacji wykonania fotografii. Wydaje się to istotne zwłaszcza, że postępują prace konserwatorskie, a przez to proces niszczenia substancji budowlanej dawnych budowli obronnych.

Mimo że publikacja nie jest pracą opisową, z pewnością nie zaszkodziłoby zamieszczenie spisu ważniejszych opracowań w formie krótkiej bibliografii.

Wydanie – kwestie techniczne

Sposób wydania albumu zachęca do lektury i do analizy materiału ilustracyjnego. Solidna oprawa, wysokiej klasy papier oraz kolorowe fotografie – to największe walory techniczne pracy. Format także został odpowiednio dobrany. Na pochwałę zasługuje również treść: porusza istotne kwestie, a stosowana terminologia jest różnorodna. Jednocześnie pozostaje przystępna dla potencjalnego odbiorcy. Poszerzeniu grona czytelników zapewne sprzyjać będzie fakt, że tekst w całości zredagowano zarówno w języku polskim, jak i angielskim.

Poza kilkoma wymienionymi wcześniej usterkami wymienić można także brak sumarycznego spisu materiału ilustracyjnego, choć poszczególne grafiki opatrzono ciągłą numeracją.

Znaczenie publikacji

Trudno nie docenić zarówno wartości historycznej drugiej części Planów Twierdzy Przemyśl, jak i całej serii. Publikacja materiałów źródłowych, pochodzących głównie z wiedeńskiego archiwum, celnie uzupełnia już istniejące, rozmaite opracowania o różnorakich aspektach historii twierdzy przemyskiej. Można postulować jedynie, w ewentualnych wznowieniach pracy, rozbudowanie opisów poszczególnych ilustracji, zwłaszcza schematów i kartografii. Dla każdego miłośnika fortyfikacji Austro-Węgier publikacja z pewnością należeć będzie do kanonu lektur obowiązkowych. Z zaciekawieniem po pracę sięgną również pasjonaci dziejów Przemyśla.

Plus minus:
Na plus:
+ historyczna wartość poznawcza pracy
+ archiwalne plany, fotografie i pocztówki
+ współczesne kolorowe zdjęcia
+ solidne wydanie książki
Na minus:
- opis materiału ilustracyjnego warto by znacznie poszerzyć
- kilka drobiazgów

Tytuł: Plany Twierdzy Przemyśl, cz. 2
Autorzy: Bogusław Bobusia, Marek Gosztyła
Wydawcy: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyskie Towarzystwo Archiwistyczne „Archiwariusz” w Przemyślu, Stowarzyszenie Opieki nad Twierdzą Przemyśl i Dziedzictwem Kulturowym Ziemi Przemyskiej
Rok wydania: 2006
ISBN/EAN: 978-83-88172-49-6
Liczba stron: 168
Oprawa: twarda
Cena: 58–84 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. B. Bobusia, M. Gosztyła, M. Zub, Plany Twierdz Przemyśl, Przemyśl 2004; B. Bobusia, M. Gosztyła, Plany Twierdz Przemyśl, cz. 2„ Przemyśl 2006; B. Bobusia, M. Gosztyła, L. Lichołai, Plany Twierdz Przemyśl, cz.3„ Przemyśl 2010. [↩]