„Katarzyna Wielka. Portret kobiety” - R.K. Massie - recenzja

Nakładem wydawnictwa Znak ukazała się książka amerykańskiego historyka, zdobywcę nagrody Pulitzera za biografię Piotra Wielkiego, Roberta K. Massie prezentująca nam życie jednej z najbardziej znanych monarchiń XVIII wieku – Katarzyny Wielkiej. To portret kobiety pokazany w dwóch odsłonach: prywatnej i oficjalnej.

Massie zdecydował się na tradycyjny model biografii stosując w książce układ chronologiczny. Pozwala to poznać życie Katarzyny od dzieciństwa aż do śmierci, od niewinnej dziewczyny po bezwzględną królową. Ukazuje kształtowanie się jej świadomości, rozwoju emocjonalnego i intelektualnego, wychowanie, zamążpójście, rodzące się predyspozycje do bycia władczynią oraz znaczenie największej z ról, jaką odegrała będąc cesarzową Rosji, która dzierży władzę twardą ręką. Nie unika przy tym opisu dworskich skandali, prowokacji, upokorzeń, politycznych kalkulacji, intryg i wpływu na nią kochanków. Massie wkracza do alkowy cesarzowej, prezentuje jej kochanków między innymi Poniatowskiego, Orłowa, Potomkina, ale również okres jej połogów i porządek dnia, jaki prowadziła: spotkania, bale, przedstawienia, dworskie rytuały spożywania potraw, przyzwyczajenia. Nawiązuje również do siedmioletniego życia Katarzyny małżeńskiego życia w dziewictwie i poznania fizycznej miłości dzięki Sergiuszowi Sałtykowi, czy też rozkoszy seksualnych, jakich pożądała w starszym wieku od młodych faworytów. Autor podkreśla, że Katarzyna nie była wolna od romantycznych uniesień i wierzyła w miłość. Zaznacza jednak, że wielokrotnie pomagała swoim kochankom w karierach i robiła to, o co ja poprosili, nie zawsze kierując się rozsądkiem. Katarzyna nie była również wolna od innych przywar. Zaciągała liczne długi wydając pieniądze na stroje, rozrywki, przyjaciół oraz po prostu kupowała lojalność, a nawet traktaty. Była na tyle odważna, że zdecydowała się zaszczepić przeciw ospie.

Cesarzową można również poznać jako władczynię absolutną, pragnącą zmieniać Rosję i wprowadzać reformy, marzącą o stworzeniu ideału monarchii i zdeterminowana, aby zmienić pogląd Europejczyków, że Rosja jest krajem zacofanym.  Autor zaznacza jednak, że osiągnięcie tego nie było możliwe, ponieważ istniała zbyt wielka przepaść między wyobrażeniem monarchii sformułowanym przez Monteskiusza, których zwolenniczką była Katarzyna, a życiem codziennym w Rosji. Była przekonana, że monarchia absolutna odpowiada potrzebom cesarstwa rosyjskiego i przeciwna była powołaniu grupy stałych urzędników zasiadających w radzie cesarskiej. Z biegiem lat Katarzyna zyskała pewność, że mimo powziętych prób, nie jest w stanie dokonać w państwie zmian. Wprowadzeniu reform nie sprzyjało niewydolność machiny państwowej, uzależnienie cesarzowej od szlachty i zbyt wielkie terytorium Rosji. Doprowadziło to z kolei do tego, że władczyni musiała rozprawiać się z buntownikami, a życie ludzi zamienić w scenerie pełna krwi i terroru.

Biografia Katarzyny Wielkiej została ukazana w szerokim spectrum ówczesnych wydarzeń politycznych, gospodarczych oraz obyczajowych. Przybliża rozgrywki polityczne, prowadzone kampanie wojenne, eskapady okrętów, bitwy, strategiczne zadania, układy z innymi państwami, ale także pozna najważniejszych dowódców wojsk rosyjskich i ludzi z najbliższego otoczenia Katarzyny. Massie przedstawia zmagania Katarzyny z kryzysem finansowym, reorganizacją rosyjskiej polityki zagranicznej, problemami Cerkwi prawosławnej, trudnościami w armii, naciskiem ze strony szlachty i żądaniami ze strony chłopów.

Autor opiera swoją pracę na źródłach historycznych, ale także odnosi się do opracowań związanych tematycznie z opisywanymi wydarzeniami, które wyszły spod pióra innych historyków. Podstawowym źródłem informacji na temat pierwszej polowy jej życia są Pamiętniki, które obejmują okres od najwcześniejszych wspomnień Katarzyny do roku 1758, kiedy to żyła na dworze cesarzowej Elżbiety. Pisano je po francusku, choć sam Autor zaznacza, że korzystał z angielskich przekładów. Prezentują one subiektywny punkt widzenia autorki, ale są ważnym źródłem informacji. Pamiętniki urywają się w momencie, gdy Katarzyna osiągnęła wiek 29 lat, a żyła jeszcze kolejne trzydzieści osiem. Massie przywołuje również fragmenty jej listów dotyczących zarówno jej sfery prywatnej jak i pisanych w sprawach oficjalnych. Autor wziął również pod uwagę ukazy, nakazy, dekrety, pisma polityczne, oficjalne dokumenty oraz przytacza fragmenty zachowanych pamiętników ludzi, z którymi władczyni rosyjska miała kontakt: przyjaciół, wrogów i obserwatorów wydarzeń.

Efektem prac autora jest obszerna publikacja, dodatkowo w polskim wydaniu czcionka jest bardzo mała, co wydawać by się mogło, że nie sprzyjałoby szybkiemu przyswajaniu wiadomości. Potrafi ona jednak zainteresować czytelnika i pozwolić zagłębić się w tajemnice życia cesarzowej Rosji. W książce odnaleźć można spis bibliograficzny z uwzględnieniem książek, które pojawiły się w języku polskim oraz mapy, indeks osób, a na papierze kredowym wkładki z ilustracjami. Warto nadmienić, że książka została wydana w bardzo dobrej oprawie graficznej, kartki są szyte, a okładka twarda z obwolutą.

Robert K. Massie, w swojej książce, pokazuje jak z niewinnej niemieckiej księżniczki, Katarzyna przemieniła się w kobietę odważną, dumną i pewną siebie, która wzorem mężczyzn jej epoki analizowała raporty, konsultowała się z doradcami, podejmowała decyzje, ale była także kochanką skora do rozkoszy i romantycznych uniesień. Książka z pewnością spodoba się wielbicielom gatunku oraz tym, którzy zainteresowani są historią dawnej Rosji.

Plus minus:
Na plus:
+ biografia z zaznaczeniem polskich wydań
+ indeks osób
+ twarda oprawa, strony szyte
+ szczegółowe przedstawienie życia Katarzyny
Na minus:
–zbyt mała czcionka

Tytuł: Katarzyna Wielka. Portret kobiety.
Autor: Robert K. Massie
Wydawca: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-240-2193-2
Oprawa: twarda z obwolutą
Ilość stron: 624
Cena: ok. 55 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10