„Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy” - S. Aleksijewicz - recenzja

„Wojna to był mój podręcznik historii. Moja samotność… Zgubiłem porę dzieciństwa, wypadło z mojego życia. Jestem człowiekiem bez dzieciństwa, zamiast niego miałem wojnę. Tylko miłość zdołała później wywołać we mnie taki wstrząs. Kiedy ją poznałem… kiedy się zakochałem…” – powiedział Wasia Chariewski, obecnie architekt. 22 czerwca 1941 roku miał 4 lata.

Dzieciństwo zawsze będzie nam się kojarzyć z czymś pięknym. Z beztroskim życiem, z zabawą, ze szczęściem. Dzieciństwo ma swoje zapachy, które pamięta się przez resztę dorosłego życia. Pachnie świeżo skoszoną trawą, lasem. Dzieciństwo to jest uśmiech. Konik na biegunach, lalka, pluszowy miś, piłka. Dzieciństwo to są setki wspomnień. Pierwsze kroki. Nauka czytania i pisania. Dzieciństwo to okres bezpieczeństwa, jaki zapewniali nam rodzice. Pierwszy kontakt ze szkołą. Setki przyjaciół i znajomych.

Tak nam się będzie kojarzyć dzieciństwo. Nam, czyli ludziom dorastającym w bezpiecznych czasach.

Kiedy wybucha wojna, dzieciństwo kończy się wraz z widokiem pierwszego zabitego człowieka. Dzieciństwo kończy się razem z zabitymi rodzicami. Dzieciństwo podczas wojny ma zapach prochu, pożaru, śmierci. Wspomnieniem z dzieciństwa jest widok poparzonych, czarnych, wychudzonych twarzy dorosłych. Dzieciństwo to śmierć najlepszego przyjaciela od spadającej bomby. To ogromny głód. Jedzenie trawy, pokrzyw, kory z drzew. Jedzenie kotów, psów, myszy. Dzieciństwo to ulubiona zabawka młodszego brata – drewniana kaczuszka, z którą praktycznie się nie rozstawał. Kaczuszka, którą brat chciał włożyć mamie do garnka, aby nakarmić nią rodzinę. Dzieciństwo to ulubiona cegła, w wyobraźni dziecka będąca lalką. Dzieciństwo to…

Aby dowiedzieć się więcej na temat wojennego dzieciństwa, należy sięgnąć po książkę Swietłany Aleksijewicz „Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy„, wydaną przez wydawnictwo Czarne w 2013 roku. Książka zalicza się do gatunku reportażu. Pisana jest prostym językiem, liczy 232 strony. Autorka, białoruska pisarka i dziennikarka, wielokrotnie udowodniła, iż należy jej się miejsce w panteonie dziennikarskich sław. W swoich reportażach podejmowała tematy trudne. Pisała o likwidatorach skutków katastrofy w Czarnobylu, o ”Afgańcach” i ich rodzinach, o kobietach podczas wojny. Jej najnowsza książka dotyczy wspomnień białoruskich dzieci z okresu II wojny światowej.

Książka Aleksijewicz zawiera 102 wspomnienia z okresu „Wielkiej Wojny Ojczyźnianej„, jak nazywa wojnę niemiecko-rosyjską rosyjska historiografia. Wypowiadają się tu ludzie z najróżniejszych warstw społecznych, od emerytów, poprzez robotników i sklepikarzy, a kończąc na biznesmenach, dyrektorach fabryk, ludziach nauki i kultury. Autorka nie ingeruje we wspomnienia. Pyta i cierpliwie wysłuchuje tego, co mają jej do opowiedzenia ludzie. A mówić im nie jest łatwo. ”Ostatni świadkowie” wracają pamięcią do najstraszniejszych dni życia. Bardzo często załamują się. Nie mają siły opowiedzieć pełnej historii. Oprócz dzieciństwa, podczas wojny stracili bardzo często wszystko. Domy, rodziny, przyjaciół, krewnych, także zdrowie. Wychowywali się wśród obcych ludzi. Na terenach oddalonych czasem wiele kilometrów od miejsca urodzenia.

Bohaterowie książki Aleksijewicz mówią o śmierci. O codziennym przebywaniu w pobliżu umierających ludzi, gdy mieli raptem kilka lat i nie rozumieli, co właściwie się działo. O stracie rodziców, rodzeństwa. O ogromnej woli walki i chęci przeżycia. Mówią o ukrywaniu się często przez wiele dni i nocy w lasach, na bagnach, na polach. Pamiętają smaki i zapachy. Smak pokrzyw, trawy, drewna. Zapach spalonego ludzkiego ciała. Odór rozkładających się zwłok ludzi, których nikt nie zdążył pochować. Pamiętają także światła. Pożary domów, całych wiosek. Pamiętają odgłosy. Krzyki poparzonych, cierpiących sąsiadów, krewnych, obcych ludzi. Mówią o głodzie.

Bohaterowie książki opowiadają też o tęsknocie. O codziennym oczekiwaniu dzieci, wraz z matką, na jakąkolwiek wiadomość od ojca walczącego gdzieś na jakimś froncie. Opowiadają o życiu codziennym w okupowanych przez Niemców miastach i wsiach. O obozach koncentracyjnych. O traktowaniu jeńców. Opisują masowe egzekucje, wywózki do Niemiec.
Mówią także o ludzkim dobru, o cieple. O przygarnianiu przez obcych ludzi dzieci. Opowiadają o domach dziecka i panującej w nich solidarności. Mówią o partyzantach wyczekiwanych przez wiele dni. Wreszcie o radości, jaką przyniósł dzieciom widok Czerwonej Armii. Wspominają czasy powojenne. Spotkania z rodzinami po długich latach rozłąki. O odnajdywanym szczęściu. I o niemożliwości bycia szczęśliwym. Mówią o strachu, jaki po wojnie budził w nich widok umundurowanego na czarno policjanta, gdyż kojarzył im się z esesmanem. Kobiety skrzywdzone przez Niemców opowiadają o strachu przed mężczyznami. Mówią o samotności. O tym, że ich życie trwale zostało naznaczone piętnem wojny. O ogromnym bagażu cierpienia.

Ze wspomnieniami jest tak, że choć są właściwie do siebie podobne – zawsze czymś się różnią. Różne były koleje losów „Ostatnich świadków”. W różnych miejscach przyszło im spędzić dzieciństwo. Niektórzy pamiętają Kazachstan, inni roboty przymusowe w Rzeszy, a jeszcze inni białoruski Mińsk oraz wioski i miasteczka. Swietłana Aleksijewicz włożyła ogromny trud w przeprowadzenie rozmów. Wybrała najciekawsze relacje i zamieściła je w książce.

Utwór Aleksijewicz daje do myślenia. Skłania do oddania hołdu ludziom, którym udało się przeżyć tę niewątpliwie najstraszniejszą ze wszystkich wojen. Przeżyć gehennę obozów koncentracyjnych, głodu, masowych egzekucji. Ostatni świadkowie każą nam się cieszyć, że mieliśmy szczęście dorastać w dobrych, spokojnych czasach. Czasach bez cierpienia, głodu, śmierci. Każą nam nie dopuścić do powtórzenia scenariusza z lat 1939-1945.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawy temat
+ innowacyjne spojrzenie na II wojnę światową – z perspektywy dziecka
Na minus:
- dosyć wysoka cena - 39.90.
- wspomnienia są bardzo krótkie

Tytuł: Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy
Autor: Swietłana Aleksijewicz
Wydawca: Wydawnictwo Czarne
ISBN: 978-83-7536-51461
Stron: 232
Data wydania: 2013
Oprawa: twarda
Cena: 39,90 zł
Ocena recenzenta: 7/10