„Wielkie poszukiwanie. Historia ekonomicznego geniuszu” – S. Nasar – recenzja

W dorobku popularnonaukowym autorki Pięknego umysłu, będącej obecnie profesorem dziennikarstwa na Columbia Graduate School of Journalism, Wielkie poszukiwanie stanowi kolejną publikację, która ma szansę stać się bestsellerem. Tym razem S. Nasar udowadnia, że o ekonomii można pisać inaczej – ciekawiej, czyniąc z idei ekonomicznych oś konstrukcyjną najnowszej książki.

Jedno z pytań, na które niewątpliwie powinien odpowiedzieć recenzent, brzmi: o czym mówi omawiana książka? Tytuł w tym przypadku nie daje jednoznacznej odpowiedzi, pozostawiając szerokie pole do domysłów. Co ciekawe, także po lekturze książki odpowiedź na to pytanie nie staje się dużo prostsza. Przedstawione zostały bowiem nie tylko fragmenty życiorysów ekonomicznych geniuszy uwikłanych w swą epokę (B. Webb, I. Fisher, J. M. Keynes - to tylko niektóre z postaci, które zdaniem autorki wniosły na tyle ogromny wkład w rozwój ekonomii, by zasłużyć na miano geniuszy ekonomicznych), ale także, a być może przede wszystkim, autorka pokazuje, że pomysły na funkcjonowanie gospodarki nie dojrzewały na uniwersyteckich salach, lecz stanowiły przemyślany efekt obserwacji rzeczywistości. Ponadto S. Nasar w interesujący sposób omawia związki literatury światowej z ekonomią. Nie ma bowiem rozdziału, w którym nie pojawiłby się tytuł powieści czy opowiadania nawiązujących bezpośrednio do sytuacji społeczno-gospodarczej danej epoki. Okazuje się, iż niejednokrotnie znani ekonomiści stanowili pierwowzór postaci literackiej, albo że bohaterzy byli zapalonymi zwolennikami albo zagorzałymi przeciwnikami omawianych poglądów ekonomiczno-politycznych. Wielkie poszukiwanie pozwala zatem spojrzeć na znane dzieła literatury światowej z zupełnie innej perspektywy, dostarczając czytelnikowi swoisty klucz do ekonomicznego szyfru zawartego w wielu mniej lub bardziej znanych dziełach literatury światowej, dzięki czemu możliwe jest ich lepsze zrozumienie. Przyznać w tym miejscu należy, że tło ekonomiczne w pracach literaturoznawczych niezwykle rzadko stanowi przedmiot badań, dlatego też omawiana praca stanowi doskonały przykład analizy literackiej dla badaczy pragnących uwzględnić perspektywę ekonomiczną. Tym samym można najnowsze dzieło S. Nasar potraktować jako istotny wkład do metodologii badań literaturoznawczych.

Zaletą pracy jest konstrukcja rozdziałów. W niemal każdym pojawiają sie nowe znakomitości ze świata nauki, ekonomii i polityki, przy czym każdorazowo zostaje pokrótce przedstawiony fragment biografii nowej postaci, stanowiący kolejny element układanki, który po chwili wiruje z innymi w tańcu tworzącym wciągającą opowieść o historii ekonomii. Ponieważ recenzowaną pozycję bez wątpienia zaliczyć należy do literatury popularnonaukowej, warto wskazać w tym miejscu na rzadko spotykany dla tego gatunku literackiego zabieg, który stanowić może zarówno wadę, jak i zaletę. Otóż w typowej publikacji popularnonaukowej, koncentrującej się na przedstawieniu powiązanych tematycznie biografii znanych postaci, każdy rozdział stanowi odrębną, zwartą całość, dzięki czemu poszczególne rozdziały można czytać w dowolnej kolejności. Natomiast recenzowana książka stanowi powieść ekonomiczną skupioną na rozwoju idei ekonomicznych, bohaterzy pojawiają się i znikają, by po pewnej chwili, kilkadziesiąt stron dalej, zaskoczyć czytelnika swymi pomysłami. Oczywiście nie znaczy to, że wyrywkowa lektura wybranych fragmentów nie będzie wciągająca, jednakże uzyskane w ten sposób informacje najczęściej będą wyrwane z kontekstu, przez co trudniej będzie dostrzec związki przyczynowo-skutkowe, a w znacznej mierze to właśnie one czynią książkę tak wciągającą.

Przygotowanie tak obszernej publikacji wymaga pogłębionych studiów literatury podmiotu, jak i przedmiotu. O tym jak pracochłonne i czasochłonne jest to zajęcie, świadczą liczne przypisy zawarte na końcu każdego rozdziału. Zachwyca nie tylko ilość, ale także różnorodność publikacji, do których dotarła autorka. Są to m. in. pamiętniki, dzieła należące do klasyki literatury ekonomicznej, biografie, listy, pozycje popularnonaukowe. Pojawiające się od czasu do czasu cytaty zręcznie wkomponowane w tekst najlepiej świadczą o tym, że autorka w pełni zapanowała nad bogactwem zgromadzonego materiału. Pochwalić należy umiarkowane stosowanie cytatów, co w pracach tego typu zdaje się należeć niestety do rzadkości. Autorka bowiem zamiast cytować woli analizować. To właśnie analityczny charakter jest ogromnym atutem tej pracy - dojrzałość wyciąganych wniosków i głębia prowadzonych analiz sprawiają, że czytelnik wielokrotnie ma ochotę sięgnąć po literaturę podmiotu. Nie ukrywam, że niektóre wnioski budzą czasem zaskoczenie, jak chociażby ten, że Schumpeter jako minister finansów i gospodyni austriacka mieli po I wojnie światowej te same problemy. Jakkolwiek dziwnie to może brzmieć, trzeba przyznać, że porównanie to nie tylko świetnie zapada w pamięć, ale zostaje również bardzo dobrze uzasadnione pod względem merytorycznym. Pochwalić należy także sposób podawania przypisów, które, jak juz wspomniałem, pojawiają się na końcu każdego rozdziału. Dzięki takiemu ich umieszczeniu czytelnik zainteresowany odnośnikami nie musi przewracać kilkuset stron, by zapoznać sie ze źródłem cytatu. Natomiast uwaga tych, dla których źródła przedstawianych informacji stanowią kwestię drugorzędną, nie jest rozpraszana przypisami znajdującymi się na dole strony. Należy zauważyć jednak pewną niekonsekwencję w przypisach podawanych przez redaktora (zawierających dodatkowe objaśnienia), gdyż są one zamieszczane albo w tekście pracy, albo na dole strony, bądź na końcu rozdziału. Trudno jednak dostrzec zasadę, którą kierowano sie przy podawaniu poszczególnych wyjaśnień.

Kolejnym plusem są zdjęcia ekonomicznych geniuszy, którzy pojawili się w książce. Pewnym mankamentem może być ich „hurtowe” zamieszczenie na końcu publikacji zamiast w związanym z daną postacią rozdziale. Pozytywnie natomiast należy ocenić niestandardowy sposób podpisania fotografii. Zrezygnowano bowiem z podawania imienia i nazwiska zaopatrzonych w datę urodzin i śmierci na rzecz przypomnienia kluczowych momentów w biografii danej postaci.

Opisując kilkadziesiąt lat historii ekonomii, S. Nasar miejscami bardzo rozwodzi się na temat wydarzeń wojennych i powojennych, koncentrując się przede wszystkim na aspektach społecznych. Choć miejscami lektura tych fragmentów może być nużąca, autorka przeplata je rożnymi ciekawostkami, podtrzymując tym samym uwagę czytelnika (przykładem może być zastrzelenie konia podczas próby przewrotu w Austrii i opis reakcji głodnego tłumu, rozrywającego martwe zwierzę na kawałki).

Pochwalić należy indeks osobowo-rzeczowy zamieszczony na końcu. Pozytywnie zaskakuje jego szczegółowość, nie zawsze bowiem podane hasła związane są ze światem ekonomii. I tak dla przykładu przy haśle „Keynes”, umieszczono podhasło homoseksualizm.

Od strony redakcyjnej niestety nie udało się ustrzec pewnych usterek, których ilość jest jednak niemal niezauważalna. Do najważniejszych zaliczyć należy brak spacji między przyimkiem i rzeczownikiem na str. 220 (zamiast „wciągu„ powinno być „w ciągu„). Przy podawaniu obcych słów należało zadbać o ich oryginalną pisownię, w przypadku niemieckich rzeczowników należy pamiętać, że są one pisane wielką literą, a więc nie „anschluss”, tylko ”Anschluss” (str. 242).

Wziąwszy pod uwagę temat, sposób jego ujęcia oraz samą konstrukcję recenzowanej pozycji, należy uznać, iż książka S. Nasar wyróżnia się spośród opracowań naukowych i popularnonaukowych na podobne tematy, stanowiąc, w moim odczuciu, ciekawą interdyscyplinarną publikację z zakresu historii ekonomii, polityki oraz (nawet jeśli jedynie pobocznie) historii literatury.

Na zakończenie warto dodać, że lektura recenzowanej powieści ekonomicznej wymaga trochę czasu i skupienia, przede wszystkim dlatego, że poszczególne rozdziały są ze sobą powiązane, a w przypadku książki liczącej niemal 600 stron łatwo zapomnieć o pewnych wątkach pobocznych, gdy przerwy w czytaniu się przedłużają.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawa koncepcja pracy
+ interesujące, interdyscyplinarne ujęcie tematu
+ wiele mało znanych ciekawostek podtrzymujących uwagę czytelnika
+ umiejętne wykorzystanie cytatów
+ analityczny charakter pracy
+ fotografie
+ indeks
+ prawidłowe stosowanie przypisów
+ twarda oprawa
+ atrakcyjna cena
Na minus:
- niewielkie potknięcia redakcyjne

Tytuł: Wielkie poszukiwanie. Historia ekonomicznego geniuszu
Autor: Sylvia Nasar
Tłumaczenie: Konrad Pawłowski
Wydawnictwo: MT Biznes
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-7746-326-0
Cena: 69,90 zł
Ocena recenzenta: 10/10