„Twierdza Boyen w Giżycku” - P. Kempa - recenzja

Na przestrzeni ostatnich kilku lat na polskim rynku wydawniczym pojawiło się przynajmniej kilka wartych uwagi fortecznych przewodników historycznych1. Jest to odpowiedź środowiska historyków fortyfikacji oraz sympatyków architektury obronnej na rosnącą popularność militarnej turystyki kulturowej wśród polskiego społeczeństwa. Tematem tej recenzji jest kolejna takowa publikacja. Tym razem przedstawiono giżycką Twierdzę Boyen. Jej autorem jest Piotr Kempa, a ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Mazurskiego.

Zawartość i pozytywne cechy przewodnika

Praca została podzielona na cztery części. W pierwszej z nich przedstawiono historię twierdzy. Dzieje umocnień zarysowano bardzo ciekawie. Uwagę czytelnika skierowano na najistotniejsze fakty. Warto zaznaczyć, że nie pomięto przy tym istotnej kwestii strategicznej roli położenia geograficznego Giżycka i związanej z tym genezy powstania fortyfikacji. Uwypuklono również szczególne cechy całego założenia obronnego. Na kolejnych kartach przewodnika przedstawiono krótko budowę twierdzy, jej modernizacje i rozbudowy, okres walk z początku „Wielkiej Wojny”, dzieje po 1918 roku, a także zarysowano historię Feste Boyen w okresie II wojny światowej i po zakończeniu działań wojennych, kiedy gospodarzem fortyfikacji stali się Polacy.

W drugiej części publikacji zamieszczono typowy przewodnik, w popularnej formie „spaceru”. Tym samym zwiedzanie twierdzy nie stanowi problemu. Każdy turysta może to zrobić zgodnie z treścią przewodnika, w którym krok po kroku opisano kolejne obiekty. Odnotowano tu także liczne odwołania do historii twierdzy, a bez nich nie można sobie wyobrazić dokładnego poznania umocnień.

Kolejna część pracy to krótki, zaledwie dwustronicowy opis szlaku fortyfikacji mazurskich. Jego funkcją – ze względu na szczupłość treści – jest raczej zaciekawienie potencjalnego odbiorcy innymi pozostałościami architektury obronnej w tym regionie Polski. Wymieniono m.in. dawne kwatery niemieckie z II wojny światowej, zamki w Reszlu i Rynie oraz liczne umocnienia Giżyckiej Pozycji Polowej i Giżyckiego Rejonu Umocnionego.

W publikacji nie zabrakło też bardzo praktycznego słownika podstawowych pojęć dotyczących fortyfikacji, zamieszczonego na końcu pracy. Dzięki niemu turyści korzystający z przewodnika mają szansę poznać podstawowe terminy, których objaśnienia z pewnością pomogą im zrozumieć hermetyczne słownictwo z zakresu architektury militarnej, a może i tym samym zwiększyć swoją satysfakcję ze zwiedzania tego typu obiektu.

Materiał ilustracyjny

Treść została bogato wzbogacona licznymi ilustracjami. W części poświęconej historii dominują archiwalne plany i szkice umocnień. Nie brakuje również fotografii z epoki, kilku map i rysunków elementów uzbrojenia. Z kolei w przewodniku opis trasy zwiedzania uzupełniono ponad setką kolorowych zdjęć ukazujących współczesny stan zachowania fortyfikacji: obiektów, form ziemnych i detalu fortecznego. Ilustracje te bardzo dobrze współgrają z tekstem, w którym zostały umieszczone ich tytuły wraz z numeracją.

Kilka usterek

W pracy występuje kilka błędów, najczęściej jednak są to błahe pomyłki, nie mające dużego znaczenia, zwłaszcza w publikacji popularnej, jaką jest recenzowany przewodnik. W wielu miejscach kaliber artylerii pruskiej podawany jest w milimetrach (poprawnie jako oznaczenie używano jednostki cm). Przy opisie sytuacji militarnej Republiki Weimarskiej po traktacie wersalskim wskazano na twierdze Grudziądz i Toruń, jako utracone wówczas na wschodzie (s. 30). Niesłusznie pominięto jednak istniejącą pomiędzy nimi twierdzę chełmińską.

Autor zastosował jak najbardziej poprawną terminologię, za wyjątkiem użycia nieprawidłowego pojęcia „bunkier dowodzenia” (s. 36). Do drobnych usterek można zaliczyć kilka błędów graficznych, a także w kilku przypadkach nienajlepszą jakość publikowanych ilustracji. Oprócz tego należy wskazać, że w zasadzie normą w pracach o podobnym charakterze jest zamieszczanie wybranej bibliografii tematu, choćby kilkunastu pozycji z literatury fachowej. W niniejszym przewodniku tego elementu zabrakło.

Podsumowanie

Recenzowana publikacja Wydawnictwa Mazurskiego wypełnia postawione jej zadanie praktycznego przewodnika po dawnej Twierdzy Boyen. Opis turystycznej trasy zwiedzania jest dokładny, a część historyczna przybliża czytelnikom dzieje tego interesującego miejsca. Na rynku brak jest podobnej pracy, dlatego w sposób szczególny należy polecić ją wszystkim zwiedzającym giżycką warownię, gdyż z pewnością spełni ich oczekiwania.

Plus i minus:
Na plus:
+ ciekawie przedstawiona historia twierdzy
+ dobrze przygotowana część przewodnicka
+ ilustracje współgrające z tekstem
+ podręczny słownik podstawowych pojęć z dziedziny fortyfikacji
Na minus:
- kilka drobnostek
- brak choćby podstawowej bibliografii

Tytuł: Twierdza Boyen w Giżycku
Autor: Robert Kempa
Wydawnictwo: Wydawnictwo Mazurskie
Rok wydania: 2011
ISBN: 978-83-61349-12-9
Liczba stron: 68
Oprawa: miękka
Cena: ok. 20 zł
Ocena recenzenta: 8.5

1. P. Laskowski, Fortyfikacje Świnoujścia, Warszawa 2008; D. Piasek, J. Ellwart, Wał Pomorski, Gdynia 2009; P. Oleńczak, Twierdza Modlin. Przewodnik historyczny, Warszawa 2011; idem, T. Tuszko, Twierdza Warszawa. Przewodnik historyczny, Warszawa 2013. [↩]