„Daniel Romanowicz król Rusi (ok. 1201–1264). Biografia polityczna” - D. Dąbrowski - recenzja

Sytuacja polityczna państw XIII-wiecznej Rusi była niezwykle złożona. W niekończące się zmagania potomków Ruryka co rusz włączali się królowie Węgier, książęta piastowscy, chanowie połowieccy oraz kunigasowie litewscy. Wszystko skomplikowało się jeszcze bardziej, kiedy ze stepów Azji wyszli Mongołowie, roztaczając nad Rusią swoją władzę. Tylko najwybitniejsi władcy byli w stanie prowadzić skuteczną politykę w takiej konstelacji. Jednym z nich był bez wątpienia Daniel Romanowicz - król Rusi.

Biografia polityczna Daniela Romanowicza, napisana przez Dariusza Dąbrowskiego - historyka związanego z UKW w Bydgoszczy, który jest chyba najwybitniejszym z polskich badaczy zajmujących się tematyką średniowiecznej Rusi halickiej, jest pierwszym z dwóch tomów opowiadających o życiu i działalności tego Rurykowicza. Druga część dotyczyć będzie spraw społecznych, gospodarczych, kulturowych. Natomiast recenzowana tutaj pozycja skupia się wyłącznie na działalności księcia w szeroko rozumianej sferze politycznej. Zaznaczyć trzeba przy tym, iż taki podział został zastosowany głownie ze względów technicznych. Po prostu jeden tom byłby zbyt obszerny i niewygodny dla czytelnika, dlatego autor, idąc za radą wydawcy, podzielił swoje dzieło na dwie autonomiczne części, które można traktować zupełnie osobno, jednak razem przedstawiać będą najpełniejszy stan wiedzy o działalności Daniela we wszystkich wyżej wspomnianych polach.

Pomimo owego podziału Daniel Romanowicz... pozostał monografią niezwykle obszerną. Na ponad 500 stronach autor zawarł najbardziej szczegółowy, na jaki pozwalają źródła, opis aktywności politycznej bohatera biografii. Szczegółowość ta wyraża się miedzy innymi w gęsto przytaczanych – jak byśmy powiedzieli – scenkach rodzajowych z życia Rurykowicza. Taką możliwość, o czym pisze autor w uwagach wstępnych, daje zapoznanie się z Kroniką halicko-wołyńską, czyli źródłem powstałym w otoczeniu księcia, stąd zawierającym szczegóły nieobecne nigdzie indziej. Takie podejście wraz z bardzo swobodnym, zupełnie nienapuszonym językiem, jak to czasem bywa u niektórych badaczy, czyni pracę dużo łatwiejszą w odbiorze. Jest to ważne zwłaszcza z tego względu, że tematyka jest trudna, zaś liczba przewijających się postaci, nazw geograficznych, dat i faktów ogromna. W związku z tym potoczysty styl, nierzadko zawierający metafory i alegorie, pozwala pewne rzeczy poukładać. Trzeba jednak przy tym cały czas pamiętać, że mówimy tutaj o dziele w pełni naukowym, tzn. zawierającym cała aparat badacza historii, zaś wspomniane wyżej wtręty nie są jakimiś tam anegdotami, ale sposobami na jak najbardziej szerokie ukazanie sylwetki księcia, w tym także jego rysu charakterologicznego.

Naukowość recenzowanego dzieła wyraża się między innymi w szerokich badaniach źródłowych, jakie przeprowadził jego autor. Wykorzystał on bardzo dużą liczbę źródeł pochodzenia głównie ruskiego, ale też polskiego, węgierskiego, czeskiego i niemieckiego. Ustalenia, do których doszedł, prezentuje nam w toku narracji, bardzo często zatrzymując się, aby szczegółowo omówić daną kwestię oraz skonfrontować źródła i opracowania (na bieżąco robi to oczywiście w przypisach, które, jak przystało na porządną, nowatorską monografię, są niezwykle obszerne). Daniel Romanowicz... zawiera zatem szereg nowatorskich wniosków, do których prof. Dąbrowski dochodził przez całe lata swojej pracy badawczej związanej z zaprezentowaną tematyką. Nie sposób tu oczywiście wymieniać tez, zawartych w tym opracowaniu, zwłaszcza iż w większości są to rzeczy drobne, związane z interpretacją faktów przedstawionych w latopisach i kronikach, wymagające uściślenia, przeanalizowania, a zwłaszcza uszeregowania chronologicznego. O tym, z jak ogromną liczbą tekstów zapoznał się autor, niech świadczy sięgająca 30 stron bibliografia oraz liczba przypisów znacznie przekraczająca 1000. Dawno nie miałem do czynienia z tak pokaźną pod tym względem monografią, tyczącą się wydarzeń politycznych w średniowieczu.

Bardzo podobało mi się to, o czym autor napisał we wstępie, a z czym i ja się w pełni zgadzam. Chodzi tutaj o to, jak powinna wyglądać dobrze napisana i dobrze wydana biografia średniowiecznego władcy. Po pierwsze, nie może się ona skupiać wyłącznie na działaniach samego władcy bez uwzględniania czasów i otoczenia, w których żył, a po drugie powinna celować do możliwie szerokiej grupy osób. Co do pierwszej kwestii, trudno jest ją oceniać, ponieważ, jak już wspomniałem, książka stanowi pierwszy tom, który dopiero z częścią drugą stworzy całość. Można jednak odnieść się do sprawy drugiej, gdyż - jak się wydaje - dosyć dobrze udała się ona autorowi. Stworzył on pracę w pełni naukową, ale jednocześnie w miarę przystępną dla laika. Nie należy zaglądać do przypisów, czytelnik może skupić się na tekście głównym, który, jako że napisany przystępnie, potrafi zainteresować kogoś, kto na co dzień nie ma do czynienia z publikacjami naukowymi. Natomiast człowiek obeznany z tematem odnajdzie wszystko, czego może się spodziewać po rzetelnej monografii, czyli bardzo wiele nowych, niepublikowanych wcześniej uwag, podpartych solidną podstawą źródłową. Książka prof. Dąbrowskiego wydaje się być bardzo cenną pod względem swojej wartości merytorycznej. Na pewno także wnosi ona wiele nowego do dyskursu naukowego i od tej pory stanowić będzie podstawową monografię dotyczącą Daniela Romanowicza, do której będą się odnosić następni historycy.

Jak zwykle należy się też odnieść do spraw technicznych, całej warstwy zewnętrznej oraz ewentualnych dodatków. Zacznijmy od końca. Jako aneks załączone są chronologicznie ułożone w punktach listy: kolejnych władztw Daniela, władców Halicza oraz spis kampanii wojennych, w których uczestniczył książę halicki. Przy końcu znalazły się także dwie mapy pokazujące podziały polityczne istniejące na Rusi Zachodniej, niestety są one bardzo mało czytelne, praktycznie bezużyteczne. Także wspomniane wyżej listy to także nic specjalnie potrzebnego. Spokojnie można się bez tych dodatków obejść. Być może tylko mapy, gdyby były dobrze zrobione, mogłyby stanowić jakąś pomoc. Natomiast nie można się przyczepić, jak zwykle zresztą przy tej serii Avalonu, do sposobu wydania. Książka jest bardzo solidna - szyta, zaopatrzona w twardą oprawę. Wewnątrz nie natknąłem się na żadne poważne uchybienia. Wszystko w należytym porządku.

Tematyka średniowiecznych księstw ruskich nie cieszy się w naszym kraju jakąś ogromną popularnością. Ruś interesuje nas dopiero od momentu przyłączenia jej halickiej części do Korony oraz w przypadkach innych wcześniejszych bezpośrednich kontaktów, np. wyprawy Bolesława Chrobrego. Czy książka (a właściwie dwa tomy) coś zmienią w tej materii? Mimo iż jest to bardzo dobra publikacja, posiadająca cechy rzetelnej rozprawy naukowej oraz dobrej literacko książki historycznej, wątpię, by doszło do zwiększenia zainteresowania Rusią. Można powiedzieć, że mamy do czynienia z monografią w starym stylu, która nie jest pisana wyłącznie dla środowiska badaczy historii, ale przede wszystkim dla szerszego odbiorcy, tak jak to bywało przed wojnami - pierwszą i drugą, gdy rozprawy naukowe cieszyły się wzięciem wśród przedstawicieli tzw. zawodów inteligenckich. Trochę za daleko odbiegłem... chciałem tylko rzec, że Daniel Romanowicz... to biografia polityczna stojąca na wysokim poziomie i ze wszech miar godna polecenia.

Plus minus:
Na plus:
+ wydanie: twarda oprawa, szyte strony, dobry papier
+ napisana potoczystym, bogatym językiem
+ ogromna ilość wykorzystanych źródeł
+ szerokie ujęcie tematu
+ wiele nowych ustaleń i uwag
+ zawiera, czasem bardzo szczegółowe, opisy podawane ze źródeł
+ znakomite przypisy i bibliografia
+ skierowana zarówno do laików, jak i znawców tematu
Na minus:
- nieczytelne mapy
- dodatki mało przydatne

Tytuł: Daniel Romanowicz król Rusi (ok. 1201-1264). Biografia polityczna
Autor: Dariusz Dąbrowski
Rok wydania: 2013
Wydawca: Avalon
ISBN: 978-83-01-7730-069-5
Liczba stron: 538
Oprawa: twarda
Cena: ok. 59 zł
Ocena recenzenta: 9/10