Otwarto wystawę „On the ground - Budapeszt 1989-1993” w obiektywie Rodolfa Hervego

12 marca w Węgierskim Instytucie Kultury otwarta została wystawa zdjęć Rodolfa Hervégo, ukazujących Budapeszt w latach 1989-1993. Zdjęcia przedstawiają pierwsze cztery lata węgierskiej transformacji: codzienność mieszkańców miasta, wydarzenia artystyczne, środowisko budapesztańskiego undergroundu, raczkujący kapitalizm i odchodzący w zapomnienie wielki przemysł. Wystawa będzie czynna do 14 kwietnia 2014 w godz. 9:00-17:00.

Otwarciu wystawy towarzyszył panel dyskusyjny, w którym udział wzięli: Csaba G. Kiss (historyk, profesor UW), Jarosław Giziński (dziennikarz, redaktor Rzeczpospolitej) i Adam Mazur (kurator, krytyk sztuki), a rozmowę poprowadził János Tischler, historyk, dyrektor Węgierskiego Instytutu Kultury. Dyskusja dotyczyła zarówno samych prac Hervégo, jak i szerszego kontekstu transformacji systemowej na Węgrzech.

Rodolf Hervé był artystą francuskim, ale z korzeniami węgierskimi i żydowskimi. Ta jego skomplikowana tożsamość według Adama Mazura dobrze wyraża złożoność naszego regionu Europy. Csaba Kiss podkreślił, że Hervé łączy perspektywę zewnętrzną, przybysza z Zachodu ze spojrzeniem na kraj swoich korzeni, z którym czuł się silnie związany.

Adam Mazur zwrócił uwagę na specyfikę zdjęć z okresu transformacji – podobnie jak polskie zdjęcia Tadeusza Rolke, prace Hervégo można by podsumować hasłem „ohydna transformacja^”. W przypadku zdjęć wykonanych na Węgrzech jest to o tyle szokujące, że fotografia – artystyczna, awangardowa, estetyczna – na Węgrzech ma długą tradycję i jest jednym z węgierskich „towarów eksportowych^”. Tymczasem zdjęcia Hervégo to fotografia szokująco niedbała, nieelegancka, ale równocześnie przepełniona energią, sporo w niej eksperymentowania. Budapeszt  Hervégo rozpada się na szereg migawkowych ujęć transformacji.

Csaba Kiss zauważył, że Hervé jest kontynuatorem międzywojennego nurtu socjo-foto, a na niektórych jego zdjęciach widać ogromną ironię wobec rzeczywistości, ale i wiele szczegółów tamtego okresu. Jako badacz stereotypów Kiss zwrócił uwagę na obecne na fotografiach obrazy z powszechnych  wyobrażeń o Węgrzech, jak łaźnie czy kiełbasa.

Dla Jarosława Gizińskiego zdjęcia Hervégo to nie dokumentacja epoki, ale zapis sentymentalny. Z dzisiejszej perspektywy okres transformacji uwieczniony na zdjęciach wydaje się szary i dziki, ale wówczas dla Polaków Węgry były krajem dużo barwniejszym niż Polska. Jak dodał Csaba Kiss, rzeczywiście ekonomicznie na Węgrzech było lepiej – kadaryzm, czyli „gulaszowy kapitalizm”, dawał ludziom poczucie nasycenia, ale równocześnie miał negatywny wpływ na mentalność Węgrów.

Paneliści zgodzili się, że transformacja w Polsce i na Węgrzech odbyła się podobnie pod względem politycznym, były to przemiany nie rewolucyjne, a negocjowane przy okrągłych stołach. Giziński wskazał na znaczące różnice społeczne – Węgrzy nie podejmowali ryzyka, obawiali się odpowiedzialności, choćby w dziedzinie niezależnego handlu, jakiego Polacy się nie bali. Kiss, który działał w opozycji w latach 80., przyznał, że działacze bali się nawoływać ludzi do powstania i aktywności, ponieważ w powszechnej świadomości głęboko zakorzeniony był terror, jaki panował przez kilka lat po rewolucji roku 1956. Większa niż w Polsce wolność ekonomiczna na Węgrzech nie oznaczała większej wolności intelektualnej.

Zdaniem Gizińskiego w okresie komunistycznym część Węgrów czuła się – zgodnie z propagandą – bogatszym niż inne kraje przedsionkiem Zachodu, a przez to gorzej przyjmowali późniejsze trudności, jakie przyniosła transformacja. Kiss dodał,  że w okresie transformacji Węgrzy czuli się, jakby płacili za gulasz Kadara.

Rodolf Hervé wyjechał z Węgier w 1993 roku, rozczarowany transformacją. Według Adama Mazura było to logiczne z fotograficznego punktu widzenia – nie było już tego dynamizmu, który jest fascynujący dla reportera, była stabilizacja i nie było co ciekawego fotografować. Transformacja nie zakończyła się jednak w 1993 roku. Zdaniem Csaby Kissa wciąż widoczne są w węgierskim społeczeństwie konsekwencje poprzedniego ustroju, a zatem ta „mentalna” transformacja nadal trwa.