Separatyzmy i regionalizmy we Włoszech

Republika Włoska jest państwem oficjalnie homogenicznym. Prawie całą ludność rodzimą stanowią Włosi, mówiący licznymi dialektami i odmianami języka włoskiego. Mimo to częściej jednak odczuwane jest ich przywiązanie do danego regionu niż do całego kraju. Odmienność poszczególnych regionów przejawia się w lokalnych tradycjach kulturowych, standardzie życia, dialektach, a także w krajobrazie1.

Regiony Italii / autor. mac9 CC-BY-SA-3.0

Półwysep Apeniński od zawsze był miejscem gdzie współegzystowały ze sobą różne kultury. Już w czasach starożytnych, przed rzymskim podbojem między Alpami a Sycylią zamieszkiwały najróżniejsze ludy. W Galii Przedalpejskiej zamieszkiwały celtyckie plemiona Bojów, Insumbrów i Ligurów, tereny dzisiejszej Wenecji Euganejskiej i Wenecji Julijskiej zamieszkiwali  iliryjscy Wenetowie, tajemniczy Etruskowie stworzyli cywilizacje w Eturii, w środkowej Italii zamieszkiwali przodkowie Rzymian, Latynowie i Samnici, a południe półwyspu wraz  z Sycylią stało się terenem osadnictwa Greków i semickich Fenicjan.

Później, w okresie wędrówki ludów, przez półwysep przemaszerowały armie Wizygotów, Hunów i Wandali. Na półwyspie powstały nowe państwa Ostrogotów, Longobardów, przez długi czas przetrwały również Bizantyjskie przyczółki na zachodzie, jak egzarchat Rawenny. Północne Włochy stały się też częścią państwa Franków, Południe zaś padło ofiara najazdów muzułmańskich i normańskich. W takim etnicznym tyglu w średniowieczu wykształcił się szereg różnych organizmów państwowych od monarchii przez różne republiki miejskie (od mieszczańskiej Republiki Florenckiej po arystokratyczną Republikę Wenecką2 po teokratyczne państwo kościelne. W okresie nowożytnym półwysep stał się areną walk o wpływy Habsburgów Hiszpańskich oraz Austriackich i Francuskich Walezjuszy i Burbonów.  Epopeja Napoleońska zaś wstrząsnęła półwyspem i przejściowo powołała do życia kilka dużych państw Włoskich, w tym Republikę Włoską (następnie Królestwo) z prezydentem, a następnie Królem – Napoleonem Bonaparte.

Stworzyliśmy Włochy. Teraz musimy stworzyć Włochów.

Upadek Napoleona oznaczał dla Włoch ponowne znalezienie się w orbicie wpływów habsburskich. Przywróceniu miały ulec dawne zlikwidowane przez ogarniętą rewolucyjnym ferworem Francję, stare państwa włoskie. Przeforsowana przez Talleyranda zasada legitymizmu  nie miała jednak zastosowania dla starych republik3. Delegacji z Genui nie zaproszono nawet na kongres i arbitralnie włączono dawne państwo do królestwa Sardynii (obejmującego Sardynię, Sabaudię i Niceę4 ).  W efekcie postanowień Kongresowych półwysep został podzielony na osiem części. Prócz Królestwa Sardynii, wydzielono księstwo Modeny władane przez dom Österreich-Este, Wielkie Księstwo Toskanii, na tron którego powrócili Habsburgowie Lotaryńscy, połączone z Austrią unią personalną Królestwo Lombardzko-Weneckie,  Księstwo Parmy dożywotnio władane przez Marię Luizę Habsburg, księstwo Lukki władane przez rodzinę Burbon-Parma. Przywrócono także państwo Kościelne, zaś połączone jedynie unią personalną przed wojnami Napoleońskimi królestwa Neapolu i Sycylii połączono trwale w jedno państwo – Królestwo Obojga Sycylii.

Po szeregu wojen w XIX wieku, 17 marca 1861 roku proklamowano powstanie Zjednoczonego Królestwa Włoch. W wyniku współdziałania konspiracyjnych organizacji, panwłoskich narodowców, liberałów, republikanów i dynastii Sabaudzkiej na półwyspie pozostały zaledwie trzy państwa – Zjednoczone Królestwo Włoch, Państwo Kościelne ograniczone terytorialnie do Lacjum i Austria wraz z Królestwem Weneckim. Do roku 1870 do państwa Włoskiego włączono i Wenecję (bez wchodzących w skład Austrii Tyrolu i Pobrzeża Austriackiego z Triestem) oraz Państwo Kościelne. Papież ogłosił się więźniem Watykanu, a Włochy stały się teoretycznie jednolitym etniczne państwem.

Nowe państwo, mimo strategicznego położenia, potencjału demograficznego porównywalnego z Francją i całkiem liczną armią, było państwem słabym, nie cieszącym się poparciem społeczeństwa. Konserwatywni katolicy z niechęcią patrzyli na zniszczenie świeckiej władzy Papieża, a kler agitował przeciwko bezbożnemu państwu. Papież w encyklice „Respicientes„ potępił zjednoczenie Włoch. Kolejna encyklika ”Non Expedit” z 1874, powtórzyła słowa papieża z 1871 i  zakazywała katolikom brać udział w życiu politycznym bezbożnego państwa włoskiego. Katolicy nie powinni korzystać z praw wyborczych5. Legitymiści chcieli powrotu dawnych państw monarchicznych i ochrony dawnego ustroju społecznego. W powstaniu Zjednoczonego Królestwa doszukiwano się spisku Żydów, Masonów lub innej tajnej organizacji. Republikańskie i lewicujące miasta na północy negatywnie odnosiły się do ustroju monarchicznego, na południu zaś nie nastąpiła poprawa położenia chłopstwa i to, jako warstwa konserwatywna, z nostalgią wspominało rządy starej, sprawiedliwej monarchii Burbonów Sycylijskich. Szczególna sytuacja miała miejsce na Sycylii gdzie popularność, mimo znikomego przemysłu, zdobyła socjalistyczna lewica. Na słonecznej wyspie socjaliści występowali jako obrońcy autonomii; w efekcie postacie Marksa i Engelsa zostały otoczone przez chłopstwo takim samym kultem jak dawna rodzina królewska czy święci6. Ponadto południe i północ prezentowały odmienne modele społeczne. Południe żyło jeszcze pod koniec XIX wieku w strukturach feudalnych i dysponowało zaledwie jednym ośrodkiem przemysłowym. Północ tymczasem dysponowała nowoczesnym systemem gospodarki kapitalistycznej7.

By scalić i zunifikować państwo, kolejne rządy dokonywały zabiegów centralizacji administracji. Powszechna edukacja, pobór wojskowy i reformy językowe służyły ujednolicaniu kultury w nowym państwie. Regionalne odrębności były celowo przez władze niszczone. Awantury kolonialne i udział w I wojnie światowej miały zjednoczyć naród wokół wspólnego celu; zakończyło się to jednak niepowodzeniem.

Kalekie Zwycięstwo

Udział w I wojnie światowej nie przyniósł oczekiwanych nabytków terytorialnych i nie zaspokoił włoskich aspiracji. Włoska opinia publiczna była ponadto podzielona co do kwestii nabytków terytorialnych. O ile prawie wszyscy zgadzali się co do konieczności przyłączenia obszaru Południowego Tyrolu (zdanie odmienne miała pewna grupa Włochów z południowego Tyrolu z De Gasperim na czele8 ), to kwestia przyłączenia pohabsburskich obszarów Pobrzeża Austriackiego podzieliła społeczeństwo. Część Włochów opowiadała się za podziałem według kryteriów etnicznych – do Włoch dołączono by wtedy jedynie część romańskojęzyczną. Nacjonaliści jednak opowiadali się za włączeniem jak największego obszaru nie bacząc na dużą liczbę ludności słowiańskiej – Słoweńców i Chorwatów9. Przedmiotem najgwałtowniejszego sporu było miasto Fiume, gdzie żyło 31 tys. Słowian i 29 tys. Włochów. Porozumienie z Rapallo z 1920 roku uregulowało granicę w sposób następujący: Włochom przypadły Wenecja Julijska, Triest, Istria, port Zara, wyspy Cazza, Lagosta i Celagosta, zaś Fiume zostało wolnym miastem (jednak po włoskim puczu faszystowskim w mieście zostało do Włoch włączone w 1924)10.

Na przyłączonych terenach rozpoczęto szybko politykę unifikacji taką samą jaką realizowano w innych częściach państwa. Co do konieczności polityki centralizacyjnej zgadzały się praktycznie wszystkie stronnictwa polityczne. Jedynie lewicowcy walczący o poparcie na terenach o długich tradycjach autonomicznych jak Sardynia (skąd wywodził się znany anarchista Antonio Gramsci) czy Sycylia postulowali autonomię. Konserwatyści-legitymiści prezentujący tzw. nurt prawicy nienarodowej chcącej powrotu starych państw i praw, byli zmarginalizowani11. Wobec stopniowego rugowania katolików z życia publicznego Papież w końcu wyraził zgodę na sformowanie Partii Ludowej. Jej sekretarz generalny, ksiądz Luigi Sturzo, sformułował jako pierwszy podstawy autonomii regionalnej. Regiony jego zdaniem powinny mieć w swych kompetencjach zarząd nad szkolnictwem, rolnictwem, pomocą społeczną i służbami sanitarnymi, lecz w żadnym wypadku nie powinny uzurpować kompetencji polityki narodowej czy finansowej (postulaty takie zaspokajałby potrzeby rolniczego południa, lecz nie rozwiązywały powstałych po I wojnie światowej sporów etnicznych na północy i północnym wschodzie)12.

W okresie pomiędzy światowymi wojnami we Włoszech działały również regionalne organizacje autonomistyczne jak Partia Leone di San Marco (Lew Świętego Marka)13. Zostały jednak one zdelegalizowane, zmuszone do zaprzestania działalności (zdelegalizowana została też i partia Chadecka) czy wejścia w konflikt z prawem (jak słoweńscy separatyści z terrorystycznej organizacji TIGR). W społecznościach regionalnych osoby walczące z faszystowską władzą Rzymu wliczane były w poczet bohaterów.

Mafia i okres powojenny

Po drugiej wojnie światowej terytorium włoskie uległo uszczupleniu. Utracono kolonie, wszystkie wojenne zdobycze oraz Dalmację i większość dawnego Pobrzeża Austriackiego. Niepewny był też los Triestu który aż do roku 1954 znajdował się pod kontrolą alianckiego TRUST - Trieste United States Troops. Włoska opinia publiczna, po okresie centralistycznej dyktatury faszystowskiej, oczekiwała od nowej władzy poszanowania dawnych tradycji regionalnych otoczenia opieką dawnych wspólnot i przekazania szerszych kompetencji władzom samorządowym. Jedyną siłą polityczną w okresie powojennym, sprzeciwiającą się budowie administracji regionalnej był neofaszystowski Włoski Ruch Społeczny (MSI). Uważał on, że zagwarantowanie szerokich swobód autonomicznych wywoła separatyzm i zniszczy Włochy. Partia ta godziła się jedynie na status regionów dla Sycylii, Sardynii i Doliny Aosty, zaś protestowała przeciw jakimkolwiek tendencjom autonomicznym w zdominowanym przez ludność niemieckojęzyczną regionie Bolzano. W roku 1995 partia ta przekształciła się w Allenza Nationale (Przymierze Narodowe) i od tego czasu zaczęła głosić hasła antyfaszystowskie, katolickie i pro regionalistyczne14.

Nowa konstytucja włoska, uchwalona 22 grudnia 1947 roku, wyszła naprzeciw tym oczekiwaniom. Zagwarantowała ona szeroką swobodę regionalną. Artykuły 114-133 zawierały opis podziału terytorialnego państwa. Art. 5  oznaczał, że Republika jest jednolita i niepodzielna, lecz popiera i szanuje samorząd terytorialny, urzeczywistniając tym samym zasady decentralizacji. Od tej pory kraj dzielił się na regiony, te zaś na prowincje (z wyjątkiem Doliny Aosty która sama w sobie jest jedną prowincją). Prowincje dzielić się miały na gminy. Kilka regionów (Wenecja Julijska, Sardynia, Aosta, Sycylia i ostatecznie Trydent-Górna Adyga) uzyskało status regionów specjalnych15.

Od tamtej pory systematycznie następowało zwiększenie znaczenia regionów w życiu państwa. Dziś na czele regionu stoi Rada Regionu, licząca od 30 osób (w regionach poniżej 1 mln mieszkańców) do 80 (w regionach powyżej 6 mln). Kadencja rady jest pięcioletnia, radni podobnie jak parlamentarzyści mają udzielony immunitet. Do kompetencji Rady należy stanowienie prawa w regionie. W Rzymie władza zwierzchnia wydawać może przepisy, których dostosowanie do warunków lokalnych spoczywa na radzie regionu. Konstytucja określa też jakie gałęzie prawa są niemożliwe do uchwalania przez rady (nie mogą np. postawić ceł wewnętrznych). Jedynie regiony specjalne mogą uchwalać przepisy podatkowe ale w ramach ogólnowłoskiego systemu prawnego.

Rady Regionalne są organem ustawodawczym: powołują one i sprawują kontrolę nad ciałem wykonawczym, tzw. Giuntą. Do kompetencji Giunt należy przygotowanie przepisów wykonawczych, kontrola nad budżetem i opracowywanie planów gospodarczych dla regionu16.

Od lat 70 nastąpił szybszy rozwój praw samorządów włoskich. Od roku 1970 Włosi wybierają członków samorządu w wyborach bezpośrednich. Od roku 1999 zniesiono kontrolę nad regionami sprawowaną dotychczas przez rządowego komisarza. Od roku 2001 wprowadzono nową jednostkę samorządową – Metropolie. Pełnią one funkcje analogiczne do prowincji lecz obejmują jedynie miasta. Obecnie status metropolii mają: Turyn, Mediolan, Wenecja, Genua, Bolonia, Florencja, Rzym, Bari, Neapol i Cagliari17.

Na chwilę obecną polityka regionalna we Włoszech stanowi swego rodzaju ewenement na tle Europy. Z jednej strony obywatele włoscy opowiadają się za zwiększeniem znaczenia regionów i przekazywania szerszych kompetencji w ręce samorządów. Z drugiej jednak strony władze regionów nie zawsze są w stanie wykorzystać przekazane im kompetencje. Ponadto, tak duże znaczenie regionów powoduje, że w rozbudowanym systemie parlamentarnym jaki jest we Włoszech dochodzi do bratobójczej walki politycznej między politykami tych samych partii zasiadających w włoskim parlamencie i w radach regionów. Regiony po powstaniu Unii Europejskiej wyeliminowały wiele patologii w politycznym życiu Włoch (jak groźby separatyzmu etnicznego czy językowego), lecz nie wyleczył Włoch z wielu bolączek takich jak problem przestępczości zorganizowanej na południu.

Dolina Aosty

Flaga Regionu Aosty / autor Flanker CC-BY-SA-3.0

Dolina Aosty jest najmniejszym regionem we Włoszech. Nie dzieli się na prowincje i składa się jedynie z 74 gmin zamieszkanych przez 120 000 osób. W regionie tym równouprawniony z językiem włoskim jest język francuski. Pierwsza próba zapewnienia ludności francuskojęzycznej swobód językowych miała miejsce w roku 1860. Państwo włoskie jednak szybko zarzuciło politykę tolerancji na rzecz unifikacji. Zakazywano nauczania języka francuskiego (właściwie regionalnego języka francusko-prowansalskiego)18, czy kolonizowano obszar osadnikami z innych części Włoch.  Ostatecznie statut regionu specjalnego Dolina Aosty uzyskała dopiero po wojnie  - 26 lutego 194819. Na chwilę obecną całkowita dwujęzyczność regionu przejawia się m.in. poprzez:

• Zatrudnianie urzędników pochodzących z Doliny w pierwszej kolejności. Wymagana jest również sprawdzona egzaminem znajomość języka francuskiego.
• W regionie nauka włoskiego i francuskiego trwa tyle samo godzin.
• Jeżeli warunki lokalne na to pozwalają można zmienić język nauczania np. fizyki czy historii z francuskiego na włoski. W praktyce nauczanie odbywa się w języku francusko-prowansalskim.

Od roku 1999 zrównano z przyczyn praktycznych w urzędach doliny język francusko-prowansalski z językiem włoskim. Jako język wymierający  podlega on szczególnej ochronie.

Sardynia

W średniowieczu  o Sardynię rywalizowali Genueńczycy i władcy z Pizy. Po długim okresie walk papież przyznał Sardynię władcom Aragonii. Wtedy też rozpoczął się napływ ludności z Katalonii. Po wojnie o sukcesję Hiszpańską Sardynia przeszła w ręce Austrii, która rok później wymieniła ją z Piemontem na Sycylię. Władcy Piemontu przybrali wtedy tytuł królów Sardynii.

Sardynia jest najuboższym regionem Włoch i jako jedyny otrzymuje specjalne dotacje finansowe z budżetu państwa20. Zamieszkuje ją 1 700 tys. mieszkańców. Większość z nich posługuje się na co dzień językiem sardyńskim.  We Włoszech uznawany jest za dialekt języka włoskiego, jednak większość językoznawców spoza tego kraju uważa sardyński za odrębny język. Najstarsze zabytki literatury napisanej w tym języku (właściwie w jego dialektach, gdyż nie ma on jednej formy literackiej) pochodzą z XVI wieku. Na terenie Sardynii język ten ma charakter urzędowy. Na wyspie zamieszkuje również niewielka wspólnota Katalończyków (22 000).

Sycylia

Flaga Regionu Sycylia / autor Sinigagl CC-BY-SA-3.0

Na początku XVI wieku władzę w Hiszpanii (a tym samym i na Sycylii) przejęli Habsburgowie. Po nich rządy nad wyspą przejęli panujący w Neapolu Burbonowie, oba państwa połączone były unią personalna. W roku 1816 południowe Włochy i Sycylia w wyniku ustaleń kongresowych zostały połączone, tworząc Królestwo Obojga Sycylii. W pierwszej połowie XIX wieku wyspą wstrząsały rebelie (w roku 1820 oraz w latach 1848-49). W roku 1860 wylądował tam z tysiącem ludzi Giuseppe Garibaldi. Opanował wyspę, a ta wkrótce przyłączyła się do królestwa Sardynii, aby potem wraz z całym królestwem wejść do zjednoczonych Włoch. W ramach państwa włoskiego Sycylia była biednym, prowincjonalnym regionem. Miejscowa ludność mówiąca niezrozumiałym językiem czuła się jak obywatele drugiej kategorii21.

Po drugiej wojnie światowej na wyspie odżyły sympatie separatystyczne. Po amerykańskiej inwazji w Palermo powstał Komitet na rzecz niepodległości Sycylii kierowany przez Finocchiaro Aprile22. W skład komitetu weszli lokalni separatyści (głównie konserwatyści23)  w wśród których prominentną rolę odgrywała księżna Cesaro )24 i wszelkiej maści antyfaszyści, demokraci, lewicowcy25 i wypuszczeni przez Amerykanów z więzień mafiosi26. Jeszcze dalej posunęli się zwolennicy Salvatore Giuliano, którzy zorganizowali Sycylijską Armię Niepodległościową i zaczęli atakować  włoskich urzędników i policję. Zwolennicy niepodległości opowiadali się za oderwaniem się od Włoch lub przyłączeniem wyspy do USA. Wobec skomplikowanej sytuacji na wyspie przyznano jej autonomię już w statucie regionalnym z 15 marca 194627.

Salvatore Giuliano / aut. nieznany http://www.users.globalnet.co.uk/~loxias/sicily/montelepre.htm CC-BY-SA-3.0

Friuli - Wenecja Julijska

Flaga Regionu Wenecji Julijskiej / aut. Xarucoponce CC-BY-SA-3.0

Friuli - Wenecja Julijska jest regionem autonomicznym zamieszkanym przez 1 200 tys. mieszkańców. Ponad połowa z nich na co dzień posługuje się jednym z języków retoromańskich przeważnie friulijskim. Wobec tego język friulijski, zwany też furlańskim, został w roku 1999 uznany przez państwo włoskie i zrównany z włoskim na terenie regionu Friuli-Wenecja Julijska28.

Poza ludnością retoromańską region ten zamieszkuje liczna wspólnota Słoweńców (60 000). Na mocy porozumienia z Osimo zawartego między Jugosławią a Włochami w 1977 państwo włoskie zobowiązało się umożliwić swym obywatelom narodowości słoweńskiej   swobodę działalności kulturowej i edukacyjnej w języku słoweńskim29. Na chwilę obecną kompetencje opieki nad mniejszością słoweńską leżą w gestii rady regionu.

Trydent-Górna Adyga

Regionem o szczególnie burzliwej przeszłości jest region Trydentu-Górnej Adygi. Od XI wieku region ten był zarządzany przez biskupa i należał do Bawarii. Od 1363 były to dziedziczne ziemie dynastii Habsburgów (za wyjątkiem miast Trydent i Brixen). W 1797, dzięki zwycięskiej kampanii Napoleona, w ramach pokoju Campo Formio cały teren został przyznany Austrii. Jednak w 1805 został ponownie przyłączony do Bawarii, a w latach 1809-1814 należał do Królestwa Włoch30. Po kongresie wiedeńskim pozostał w granicach monarchii Habsburgów aż do 1919. Stało się to mimo faktu, iż 97% mieszkańców stanowiła ludność niemiecka i ladyńska (około 3%)31.

Podczas rządów Benito Mussoliniego region ten był poddany silnej italianizacji. Zakazano nauczania niemieckiego w szkołach i sprowadzano kolonistów ze środkowych Włoch.  W 1938 Adolf Hitler i Benito Mussolini uzgodnili, że ludność niemiecka zostanie przesiedlona do Rzeszy Niemieckiej lub, jeśli zdecyduje się zostać we Włoszech, zostanie wysiedlona na południe od rzeki Pad. Ludność niemiecka miała zostać na mocy porozumienia wysiedlona do Rzeszy – władze niemieckie planowały osiedlić ją w Generalnym Gubernatorstwie lub na Krymie. W roku podpisania włoskiej kapitulacji (1943) tereny te były okupowane przez Niemców. W praktyce zostały przyłączone do Rzeszy jako Alpenvorland (co znaczy „alpejski cypel”). Wprowadzono niemiecką administrację, rugowano włoskich urzędników i nauczycieli. Stan ten trwał do roku 194532.

W okresie powojennym Włochy i Austria prowadziły pertraktacje w sprawie tej prowincji. W 1947 roku region zyskał status autonomii. Język niemiecki został wtedy uznany jako równy z językiem włoskim. Oba języki uznano za urzędowe w tym regionie. Włosi jednak dążyli do ograniczenia praw niemieckojęzycznej mniejszości Tyrolskiej. Zgromadzenie ogólne ONZ poświęciło  uregulowaniu tej spornej kwestii dwie rezolucje z 1960 i 1961 roku33. W latach pięćdziesiątych ludność niemieckojęzyczna zorganizowała się w Befreiungsausschuss Südtirol (Komitetem Wyzwolenia Tyrolu Południowego) z stojącym na czele na czele z Seppem Kerschbaumerem. W roku 1961 Tyrolczycy, mając dość dyskryminacji i osadnictwa włoskiego, podjęli szereg akcji terrorystycznych polegających na sabotażu linii wysokiego napięcia i infrastruktury drogowej34. Ostatecznie dekretem prezydenta z 31 sierpnia 1971 wprowadzono w życie znowelizowany statut regionu, w którym  wprowadzono obowiązek dbania o prawa ludności niemieckiej i ladyńskiej (lub ladyńsko-dolomickiej)35. Przyznanie regionowi statusu specjalnego rozwiało dość szybko obawy przed żądaniami Tyrolczyków do  samostanowienia, oderwania się i przyłączenia do Austrii.

Dziś w regionie Górnej Adygi mieszka ponad 940 tys. osób, z czego 460 tys. w Południowym Tyrolu, a 480 tys. w prowincji Trydent. Główną narodowością mieszkającą w tym regionie są Włosi, stanowiący 60% populacji. Oprócz nich mieszka tu także dużo Tyrolczyków (35% mieszkańców) i mała grupa Ladynów (5% populacji).  W prowincji Bolzano, tj. w Południowym Tyrolu, 70% ludności stanowią Tyrolczycy (choć jednocześnie Włosi stanowią większość w stołecznym Bolzano), natomiast odsetek niemieckiej ludności w prowincji Trydent jest niewielki i wynosi zaledwie kilka procent. Po wejściu Austrii do Unii Europejskiej  relacje między mniejszością tyrolską a Włochami układają się na ogół poprawnie i stopniowo zanika groźba separatyzmu.  Co jakiś czas narodowi populiści narodowości niemieckiej lub włoskiej  wszczynają spór o ten region na nowo36).

Flaga Południowego Tyrolu / aut. Flanker CC-BY-SA-3.0

Obecne ruchy autonomiczne i separatystyczne

Obecnie we Włoszech działa szereg organizacji regionalnych podnoszących hasła separatystyczne i autonomiczne. Największą z tych organizacji jest Liga Północna (Lega Nord). Działacze tej partii stawiają sobie za cel federalizację i zwiększenie kompetencji regionów północnych tak by mogły korzystać z przywilejów fiskalnych takich jakie mają inne jednostki terytorialne np. Sycylia.  Bardziej radykalni działacze postulują wręcz oderwanie północnych Włoch  i proklamowanie niepodległego państwa Padanii (od doliny rzeki Pad). Pierwotnie organizacja ta nie miała jednolitego charakteru partyjnego i zrzeszała przedstawicieli różnych ideologii sympatyzujących z ideami autonomii i separatyzmu. Sam pomysł powołania regionu Padanii  zgłosił  przedstawiciel włoskich komunistów - Guido Fanti (1925-2012). Dziś zaś partia ma charakter socjalliberalny (czy też populistyczny) gospodarczy i konserwatywny w sferze obyczajowej. Jej lider Uberto Bossi wprowadził w 2008 ją do koalicji rządzącej Silvio Berlusconiego gdzie rozpoczął krucjatę w celu podkreślenia regionalnej a nie jednolitej i zunifikowanej historii Włoch37

Flaga separatystycznej Padanii aut. Orzetto CC-BY-SA-3.0

Granice postulowanego kraju Padanii aut. Bogdangiusca CC-BY-SA-3.0

Liga Północna jest organizacją podzieloną według struktur regionalnych.  W jej skład wchodzi szerg organizacji regionalnych takich jak Lega Lombarda, Liga Veneta, Piemont Autonomista, Uniun Ligure, Lega Emiliano-Romagnola i Alleanza Toscana. Zachowują one jednak pewną regionalną specyfikę programowa i tak głośna dzięki ostatniemu referendum Liga Veneta, jest daleko bardziej wolnorynkowa niż pozostałe organizacje. Ponadto wenecka Liga często odwołuje się do tradycji weneckiego separatyzmu jeszcze z czasów poprzedzających dyktaturę faszystowska takich jak wspomniana już Partia Leone di San Marco.

Innym ugrupowaniem podkreślającym niepodległość  jest Movimento di Liberazione Nazionale del Popolo Veneto (Narodowy Ruch Wyzwolenia Ludu Weneckiego). Jest to organizacja radykalna separatystyczna i oskarżana przez prokuraturę o nielegalną paramilitarną strukturę. Na swej stronie propagują nie tylko narodowo-radykalne hasła weneckości, lecz głoszą konieczność rozwiązania państwa Włoskiego i powołania regionalnych państw sukcesorskich38.

Nie tylko organizacje prawicowe i skrajnie prawicowe opowiadają się  uzyskaniem niepodległości przez poszczególne regiony (wśród nich można wyróżnić Lega Alleanza Lombarda i Unitá Popołare Veneta). Nie odgrywają one jednak w polityce krajowej roli zbliżonej do tej jaką odgrywa Liga Północna. Za (moim skromnym zdaniem) najciekawszą organizację tego typu można uznać ugrupowanie Domà Nunch. Jest to Insumbryjska  ekologiczna separatystyczna partia opowiada się za niepodległością regionów, gdyż tylko tak można zapewnić należytą opiekę ekosystemowi. Proponowany podział Włoch byłby według luźnie związanych ze sobą regionów i współpracy Lombardzko-Piemoncko-Weneckiej lub agitują za połączeniem części północnych Włoch z Szwajcarią w ramach Konfederacji Insubryjsko-Helweckiej.

Co ciekawe nie tylko na Północy rozwija się we Włoszech ruch autonomiczny. Mieszkańcy Neapolu zorganizowali się we Własną Lige Południową (Lega Sud Ausonia)39, która ich zdaniem broni interesów południa przed narzucającymi swe wartości Toskańczykami. Liga Południowa, domaga się oderwania od Włoch i utworzenia Auzonii (od Auzonów - plemienia italskiego zamieszkującego w starożytności południe półwyspu). Jedną z przyczyn występowania ruchu separatystycznego na Południu są problemy gospodarcze regionu. Zacofanie, recesja lub niższy od spodziewanego rozwój względem reszty kraju wywołują nastroje nacjonalistyczne. Tak było w Walii na skutek wzrostu bezrobocia; na Korsyce i w Bretanii w wyniku kryzysu rolnictwa40.

Na południu działa również szereg organizacji kulturalnych odwołujących się do tradycji burbońskiej i neapolitańskiej, takich jak Associazione culturale Neoborbonica zrzeszające monarchistów i sympatyków rządu królestwa Obojga Sycylii na uchodźtwie.

Podsumowanie

Ostatnie referendum w Wenecji nie przyniesie rychłego wskrzeszenia Republiki św. Marka, stanowi jednak symptom odradzających się tradycji regionalnych, podsyconych przez kryzys do separatystycznych. Państwo włoskie przez dekady prowadzące unifikacyjną politykę historyczną musi zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, stawianymi przez niestabilną rzeczywistość polityczną. Należy również obserwować czy ewentualny separatyzm w Italii nie uruchomi efektu domina we Francji, Hiszpanii i na Śląsku.

1. Niedawno pisaliśmy o referendum w sprawie niezależności Wenecji.  Wyniki referendum internetowego wykazały, że 89% społeczności weneckiej zagłosowało za suwerennością miasta http://www.dailymail.co.uk/news/article-2586531/Venice-votes-split-Italy-89-citys-residents-opt-form-new-independent-state.html. Dziś prezentujemy Państwu artykuł poświęcony separatyzmom i regionalizmom Półwyspu Apenińskiego - Anna Marynowska [↩]
2. A. Gaca, K. Kamińska, Historia Powszechna Państwa i Prawa, Toruń 2002, s. 265-266. [↩]
3. R. Harris, Talleyrand zdrajca i zbawca Francji, Warszawa 2008, s. 230-233. [↩]
4. K. Bartosiewicz, Utworzenie Królestwa Kongresowego, Kraków 1916, s. 75. [↩]
5. A. Gaca, Z. Witkowski, Podstawy Ustroju Konstytucyjnego Republik Włoskiej, Toruń, 2012, s. 110. [↩]
6. J. A. Gierowski, Historia Włoch, Wrocław 1985,  s. 505. [↩]
7. W. Misiuda-Rewera, Włochy Republika Autonomii, Lublin 2005, s. 11. [↩]
8. Jeden z ojców założycieli Unii Europejskiej był głęboko wierzącym katolikiem i reprezentatywnym przedstawicielem konserwatywnych włoskich elit w państwie Habsburgów. Opowiadał się on za pozostawieniem Tyrolu w granicach Austrii tak długo jak długo w Austrii pozostałaby u władzy popularna monarchia. (Patrz. P. Johnson, Historia Świata po 1917 do lat 90-tych, Londyn 1992, s.773. ). [↩]
9. Domagano się prócz Istrii i Fiume (które zostały ostatecznie przyznane) całej północnej Dalmacji wraz z Zadarem (Zarą) i Szybenikiem. [↩]
10. J. A. Gierowski, op. cit. 555. [↩]
11. We Włoszech wykształciły się w kontrze do konserwatystów dwie inne szkoły myślenia narodowego. Nacjonaliści republikańscy, świeccy i laiccy (którzy zasilili formacje Benito Mussoliniego) i nacjonaliści-monarchiści którzy usiłowali dokonać fuzji nacjonalizmu włoskiego, katolicyzmu i wartości konserwatywnych przenosząc lojalność wobec dawnych domów królewskich na dom Sabaudzki. [↩]
12. W. Misiuda-Rewera, op. cit., 33-34. [↩]
13. Partię tę założył przedstawiciel lewego skrzydła Włoskiej Partii Ludowej Italico Corradino Cappellotto. Partia ta opowiadała się za autonomią obszarów trzech Wenecji – Trydentu, Wenecji Euganejskiej i Wenecji Julijskiej. Gospodarczo prezentowała poglądy chrześcijańskiego korporacjonizmu i syndykalizmu. [↩]
14. W. Misiuda-Rewera, op. cit., 67. [↩]
15. A. Gaca, Z. Witkowski, op. cit. , s.273. [↩]
16. Ibidem, s.269. [↩]
17. Ibidem, s.267. [↩]
18. Zdaniem językoznawców francusko-prwansalski jest zespołem dialektów przejściowych między językiem francuskim i prowansalskim. Poza doliną Aosty występuje w Szwajcarii i Sabaudii. [↩]
19. W. Misiuda-Rewera, op. cit., s.82. [↩]
20. A. Gaca, Z. Witkowski, op. cit. , s.273. [↩]
21. A. Gierowski op. cit., s.474. [↩]
22. W. Misiuda-Rewera, op. cit., s.80. [↩]
23. Jarosław Tomasiewicz, Prawica nienarodowa http://www.legitymizm.org/prawica-nienarodowa (03.03.2013 [↩]
24. T. Newark, Mafia na wojnie, współpraca wielkich gangsterów z aliantami, Warszawa 2008, s.177. [↩]
25. W. Misiuda-Rewera, op. cit., s.80. [↩]
26. Szczególnie aktywna była rodzina Tasca, patrz. T. Newark, op. cit., s. 177-178. [↩]
27. W. Misiuda-Rewera, op. cit.,  s. 80. [↩]
28. Friulijski jest jednym z trzech urzędowych języków retoromańskich na świecie. Obok Ladyńskiego w kilku włoskich gminach i retoromańskiego romansz w szwajcarskim kantonie Gryzonii. [↩]
29. W. Misiuda-Rewera, op. cit.,  s. 87. [↩]
30. T. Walichowski, Spór o Górną Adygę, Warszawa 1970, s.15-16. [↩]
31. Ibidem, s.23. [↩]
32. Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje, Warszawa 1984,  t.1 s. 678. [↩]
33. W. Misiuda-Rewera, op. cit.,  s. 84. [↩]
34. T. Walichowski, op. cit. , s. 81-83. [↩]
35. W. Misiuda-Rewera, op. cit.,  s. 85. [↩]
36. http://wyborcza.pl/1,76842,8172250,Wlochy_chca_oczyscic_Gorna_Adyge.html (9.09.2013 [↩]
37. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,6943658,Wloska_klotnia_o_hymn__jezyk_i_historie_zjednoczonej.html (9.09.2013) [↩]
38. http://www.mlnv.org/main_gov/ (13.03.2014) [↩]
39. http://www.legasud.it/lega-sud/home.php (13.03.2014) [↩]
40. M.Topczewska, Separatyzmy narodowe w Europie Zachodniej [w:] Studia Europejskie, nr 1/2001, s.112. [↩]