„Rycerstwo i zakony rycerskie” - R. Barber - recenzja

Rycerstwo fascynowało i fascynuje od dawna. Kto z nas za młodu nie chciał być rycerzem, ruszyć na krucjatę, pokonać Saladyna? Wokół tego specyficznego stanu narosły jednak mity i legendy. Książka Rycerstwo i zakony rycerskie brytyjskiego naukowca Richarda Barbera częściowo je rozwiewa.

Richard William Barber (ur. 1941) jest brytyjskim historykiem specjalizującym się w dziejach średniowiecza. Jego książka The Knight and Chivalry (1970, polskie wydanie: Rycerze i Rycerskość, Bellona 2003) zdobyła w 1971 roku prestiżową Somerset Maugham Award. Kolejna jego znana książka to The Holy

Grail: Imagination and Belief (2004). Specjalizuje się on bowiem w arturiańskich legendach (Legends of Arthur, King Arthur: Hero and Legend), bestiariuszach (Bestiary: Being an English Version of the Bodleian Library, Oxford, MS Bodley 764), literaturze średniowiecznej (Epics of the Middle Ages, Arthurian Literature) i biografiach (np. Henry Plantagenet , Edward, the Black Prince, Edward Prince of Wales and Aquitaine). Ostatnie jego książki to Edward III and the Triumph of England: The Battle of Crécy oraz Order of the Garter (2013). Posiada obecnie stanowisko Honorary Visiting Professor na wydziale historii University of York.

Oryginalna książka The Knight and Chivalry została już wydana w języku polskim w 2003 roku. Tym razem wydawca rozbił ją niepotrzebnie na dwie części i wydał osobno, sprawiając, że jedna bez drugiej staje się niezrozumiała i wybrakowana.

Pierwsza wydana część: Od wojownika do rycerza (też 2014) była próbą ujęcia kulturowego zjawiska, jakim było rycerstwo średniowieczne, wraz z jego mentalnością, obyczajowością i kodeksem postępowania, określonym tu słowem „rycerskość”. Niezbyt trafiony podtytuł obu części brzmi: Status, turnieje, rycerstwo na polu bitwy.

Omawiana druga część – Rycerstwo i zakony rycerskie skupia się przede wszystkim na zakonach: templariuszy, joannitów i krzyżaków. Na jedynie dziecięciu stronach omówione są skrótowo także hiszpańskie zakony rycerskie. Łącznie religijne zakony rycerskie zajmują dwie-trzecie pracy.

Przedmiotem tych rozdziałów książki jest przede wszystkim religijność i status założonych w Palestynie zakonów. Autor zaczyna od skrótowego opisu krucjat krzyżowych i roli nowopowstałych zakonów w ich dziejach. Oczywiście krucjaty odegrały rolę w historii rycerstwa, ale nie potrzebie przeznaczono na nie aż tak dużo miejsca w pracy. Ich dziejów i tak lepiej uczyć się np. z Runcimana1 niż z książki, która z założenia ma traktować o rycerstwu.

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona oraz Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie są głównymi bohaterami omawianej pracy. Ich powstanie, status, organizacja, bitwy oraz ich schyłek są jej główną częścią. Irytującą rzeczą jest wyczuwalny i powtarzany podziw autora dla powyższych organizacji, szczególnie do krzyżaków. Naturalnie nie ma miejsca na słowa o zbrodniach i najazdach na ludność polską czy litewską (wzmiankował jedynie Barber o krwawym budowaniu państwa w Prusach). Stronniczość i jednostronność nigdy nie jest dobrze widziana u historyków…

Druga część książki – rycerstwo a państwo – skupia się na świeckich zakonach rycerskich oraz odrodzeniu epiki rycerskiej. Są to najbardziej wartościowe i najciekawsze rozdziały, niestety liczące jedynie kilkanaście stron. Książkę kończy krytyka idei rycerskich oraz omówienie prób reform, a następnie krótki epilog.

Ciężko ocenić nowe wydanie (a dokładnie jej połowę) książki zasłużonego Brytyjczyka. Na pewno pracę Barbera trzeba czytać całościowo, osobno staje się kalką niezliczonych książek o krucjatach. Wydanie Bellony pozostawia niestety wiele do życzenia. Całość ratuje ciekawa narracja, ale czy to wystarczający powód by przeczytać omawianą pozycję?

Plus minus
Na plus:
+ pionierska praca w j. polskim
+ ciekawa narracja
+ aparat naukowy, przypisy (na końcu książki)
+ rozbudowana bibliografia
+ tematyka
+ (jedynie) trzy mapy
Na minus:
– bardzo krótka
– niepotrzebnie rozbita na dwie części
– stronniczość
– marnej jakości papier
– przeciętne wydanie
– popularnonaukowy charakter

Tytuł: Rycerstwo i zakony rycerskie
Autor: Richard Barber
Tłumaczenie: Józef Kozłowski
Wydanie: 2014
Wydawca: Bellona
ISBN: 97883111311634
Stron: 176
Oprawa: miękka
Cena: ok. 23-30 zł
Ocena recenzenta: 5/10

1. Dzieje wypraw krzyżowych, t.1-3, Warszawa: PIW 1987, 1997, 2009 [↩]