Historyczne odkrycie w Sobiborze

Podczas prac wykopaliskowych na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze koło Włodawy międzynarodowy zespół archeologów (Wojciech Mazurek, dr Anna Zalewska, Yoram Haimi z Izraela, dr Ivar Schute z Holandii) odkrył pozostałości komór gazowych.

Jest to przełomowe odkrycie, gdyż do tej pory w żadnym z byłych obozów zagłady na terenie Generalnego Gubernatorstwa nie ujawniono pozostałości komór gazowych (między innymi dlatego, że nie prowadzono tak dokładnych badań). Budynek komór gazowych w Sobiborze został wysadzony w powietrze przez Niemców przy likwidacji obozu w październiku 1943 r., brakowało poobozowej dokumentacji a także świadków - nie przeżył żaden z więźniów zmuszanych do obsługi komór gazowych i spalania ciał zamordowanych. Podczas przeprowadzonych w sierpniu badań odsłonięto liczne fragmenty fundamentów murowanego budynku, w którym znajdowały się komory gazowe. Zainstalowano w nim system rur połączonych z silnikiem czołgu, wytwarzającym gazy spalinowe, którymi mordowano Żydów przywożonych do Sobiboru z całej Europy. W ciągu 20-30 minut w komorach mordowano jednorazowo ok. 500 osób.

Badania archeologiczne, prowadzone w Sobiborze na zlecenie Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” we współpracy z Państwowym Muzeum na Majdanku, mają charakter przedinwestycyjny. Poprzedzają realizację nowej koncepcji architektoniczno-krajobrazowej, której celem jest godne upamiętnienie ofiar obozu w Sobiborze oraz utworzenie muzeum służącego przekazywaniu historii masowej zagłady obecnym i przyszłym pokoleniom. Wyniki badań archeologicznych i dokonane odkrycia będą miały wpływ na ostateczny kształt projektu nowego zagospodarowania terenu. Wykopaliska zaplanowano w rejonie odkrytych wcześniej grobów masowych, prawdopodobnej lokalizacji komór gazowych, w miejscu przebiegu Himmelfahrtstraße, prawdopodobnego miejsca wybuchu powstania więźniów dnia 14 października 1943 roku. Badany jest także teren, na którym powstanie nowe muzeum oraz parking.

Sobiborski projekt, to efekt międzynarodowej inicjatywy, podjętej przez Polskę, Holandię, Izrael i Słowację. Zakłada on utworzenie państwowego muzeum-miejsca pamięci przy udziale finansowym i merytorycznym wszystkich uczestniczących w nim krajów. Jego celem jest upamiętnienie ofiar obozu, utworzonego w 1942 r. w ramach „Akcji Reinhardt”, której celem była zagłada ludności żydowskiej. Szacuje się, że od marca 1942 r. do października 1943 r. Niemcy wymordowali tutaj co najmniej 171 tys. Żydów pochodzących głównie z Polski, ale również z Holandii, Czech, Słowacji, okupowanych terenów Związku Sowieckiego, Niemiec i Francji. 14 października 1943 r. w obozie wybuchł zbrojny bunt. Ponad 360 więźniów podjęło próbę ucieczki, ale tylko 42 uciekinierom udało się dożyć do końca wojny.

Ponieważ już w 1943 r., po ucieczce więźniów, Niemcy postarali się zatrzeć wszelkie ślady po dokonanej tu masowej zbrodni – budynki rozebrano, teren uprzątnięto, zaorano i posadzono las – należało zacząć prace od badań archeologicznych. Wykopaliska prowadzone od 2011 r. pozwoliły m.in. określić, gdzie zakopano prochy pomordowanych, ustalić przebieg „Himmelfahrtstraße”, która prowadziła do obozu III – miejsca bezpośredniej zagłady, oraz odnaleźć wiele artefaktów, m.in. przedmiotów osobistych należących do ofiar.

Koncepcję architektoniczno-krajobrazową nowego miejsca pamięci w Sobiborze postanowiono wyłonić na drodze międzynarodowego konkursu. W październiku 2013 r. Państwowe Muzeum na Majdanku (obecny gospodarz Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze) dokonało wyboru spośród trzech laureatów konkursu tego, który przedstawił najkorzystniejszą ofertę realizacji swojej koncepcji. Ostatecznie realizowana będzie koncepcja, która zdobyła pierwsze miejsce w konkursie – projekt Marcin Urbanek, Piotr Michalewicz (Biuro Architektoniczne RE: Michalewicz&Tański), Łukasz Mieszkowski. Inwestycję prowadzi Państwowe Muzeum na Majdanku przy współpracy z Fundacją „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, która jest koordynatorem tego międzynarodowego projektu z ramienia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.