„Między mocarstwami” – Pritt Buttar – recenzja

Jeden z nieco pobocznych wątków Drugiej Wojny Światowej. Jednocześnie bardzo trudny do opisania, z uwagi na olbrzymią złożoność zagadnienia i problemów przed jakimi stanęły społeczeństwa Litwy, Łotwy i Estonii w czasie Wojny. Państwa te zapłaciły jednocześnie olbrzymią cenę, włącznie z utratą niepodległości.

Książka Pritta Buttara podejmuje skomplikowany wątek funkcjonowania Państw Bałtyckich podczas Drugiej Wojny Światowej. Już sam tytuł oddaje istotę zagadnienia i ukazuje dramatyzm bycia przedmiotem targów pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi. Autor prowadzi narrację wielowątkowo. Jest zatem wprowadzenie w postaci krótkiego przybliżenia historii tych państw w okresie międzywojennym. Są wątki społeczne i polityczne. Widać także, że autor najlepiej chyba czuje się w części militarnej – gdyż stosunkowo dobrze oddaje charakter walk najpierw podczas Operacji Barbarossa, a potem w 1944 r. przez walki na linii Pantery (bitwa europejskiego SS) i dalsze starcia Armii Czerwonej z Wehrmachtem na terenach tych państw. Starć ostatecznie zakończonych wyparciem tych ostatnich na teren Kurlandii – gdzie wojska niemieckie utrzymały się do końca wojny. Te rozdziały są zdecydowanie najlepsze, autor schodzi do poziomów pojedynczych dywizji gdy jest taka potrzeba i plastycznie oddaje charakter walk. Umie także pokazać w odpowiednim kontekście formowanie łotewskich i estońskiej dywizji Waffen SS, a także wyjaśnia brak takowej na Litwie. Szkoda jednak stosunkowo słabo opisanych walk w okresie 1942-1944 gdy było to zaplecze frontu jak i obszar walk partyzanckich (nawet jeśli nie tak gwałtownych jak na przykład na Białorusi).

Jednocześnie nie jestem pewien czy autor sam wie, o czym tak naprawdę ma być ta książka. Poza niezłym wątkiem wojskowym, mamy słaby wątek społeczny. W gruncie rzeczy niewiele jest o postawach społecznych, w mojej ocenie bardzo pobieżnie opisany wątek udziału tych narodów w Holocauście (zwłaszcza w okresie 1941-1942 r.), w tym niezbyt dokładnie ukazane wątki łączące wczesne oddziały „policyjne” z późniejszymi dywizjami Waffen SS.

Obszar polityczny jest z kolei zarysowany nieco lepiej. Są pokazane relacje wiążące Rygę i Tallin z Berlinem, są ukazane rozpaczliwe próby formowania własnych rządów, brutalnie przerwane przez Niemców. Mało z kolei kontekstu w jakich zapadały decyzje dotyczące wcielenia tych państw do ZSRR. Mało polityki wewnętrznej oraz opisu konfliktów o podłożu innym niż militarny. Trzeba przecież pamiętać, że tytułowa „walka„ o te państwa nie miała tylko wymiaru militarnego. W ogóle także brakuje opisu budowania administracji niemieckiej w latach 41-44 i jej zadań. Trochę szkoda tracić taką szansę ukazania źródeł i przyczyn takiego, a nie innego wyniku starcia o państwa bałtyckie. Brakuje też wątku szczątkowych prób budowania samodzielnych ”narodowych” administracji w tych krajach pomiędzy ucieczką Niemców, a wkroczeniem Armii Czerwonej.
Stąd w mojej ocenie książka jest nieco straconą szansą. Jest de facto próbą opisania walk na określonym wycinku frontu wschodniego z pewną podbudową społeczno-polityczną danego obszaru toczonych walk.

Książka bardzo dobrze wydana, ładny papier, solidna oprawa. Narrację ułatwia szereg prostych ale czytelnych map. Jedyne zastrzeżenia mam do tego, że część opisywanych walk trudno na nich odnaleźć.

Plus minus
Na plus:
+ niezły wątek militarny
+ kilka ciekawostek np. informacja o powstaniu w 1941 r. jak i powstających rządach
+ dobre wprowadzenie

Na minus:
- niedostateczny opis starcia w wymiarze politycznym i społecznym
- słabo opisany udział w Holocauście, koncentrujący się na kilku relacjach, z nielicznymi wnioskami
- brak szerszych analiz prezentowanych zjawisk

Tytuł: Między mocarstwami
Wydanie: 2014
Wydawca: Rebis
ISBN: 978-83-7818-545-1
Stron: 476
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 6/10