Tradycje judaizmu. Radosne święto Purim

Zwykło się myśleć, że współczesny judaizm jest dość posępną religią. Przeciętnego Żyda kojarzymy raczej jako brodacza w ponurym uniformie. W serii artykułów zatytułowanej „Tradycje judaizmu” pragnę nieco odmienić ten wizerunek. Przecież to właśnie judaizm, obok chrześcijaństwa, odcisnął swój ślad w historii Europy. Często obie te religie rozwijały się we wzajemnych antagonizmach, o czym również wspomnę. Dzisiaj jednak przyjrzymy się pewnemu zwyczajowi, mającemu już, bagatela, 1500 lat.

Przebierańcy w czasie święta Purim, Philologus Hebræo-Mixtus, 1657

Mowa tutaj o święcie Purim. Mówi się, że jako Polacy mamy w sobie coś z żydowskiego świętowania. Nasze święta narodowe są zazwyczaj smutne i nostalgiczne. Paradoksalnie, nawet obchody odzyskania niepodległości wypadają kiepsko w porównaniu z amerykańskim Indenpendence Day. W przypadku judaizmu i Purim nie ma jednak mowy o żadnej nostalgii czy smutku, gdyż jest to święto radosne, o czym zaraz się przekonacie.

Historia święta

Cała historia ma swój początek w biblijnej Księdze Estery. Autorstwo księgi nie jest znane, datuje się, że powstała w III lub II w. p.n.e. Na scenę wkracza pięć postaci: król Achaszwerosz, królowa Waszti, dostojnik dworski Haman, izraelita Mordechaj oraz stryjeczna siostra - tytułowa Estera.

Pewnego razu król Achaszwerosz (bardziej znany jako Kserkses), organizuje wystawną ucztę, na której nie zjawia się jego żona, królowa Waszti. To, nazbyt feministyczne jak na owe czasy, zachowanie zostaje potępione; król oddala swoją małżonkę. Jej miejsce zajmuje Estera, która zdążyła już wcześniej pozyskać względy władcy. Zapytacie, jak to możliwe, że izraelitka znalazła się na dworze królewskim? Mianowicie, Mordechaj zdołał odkryć spisek mający na celu zabicie króla Achaszwerosza, doniósł o nim władzom i, w tego wyniku, oboje zostali przyjęci na dwór.

Wszystko toczyło się pięknie, do czasu aż pojawił się dostojnik Haman. Nie pałał on sympatią do Izraelitów, kazał się im kłaniać, czego nie czynił Mordechaj. Dlatego też Haman, oburzony jego postawą, stwierdził, że zemści się na całym narodzie Izraela i wytępi go. Mordechaj odkrył także ten spisek, doniósł o nim królowej Esterze, a ta poinformowała swego męża. Na skutek tego Haman i jego synowie zostali powieszeni na szubienicy przygotowanej dla Mordechaja.

A Mordochaj spisał wszystkie te wydarzenia i rozesłał listy do wszystkich Żydów po wszystkich prowincjach króla Achaszwerosza, bliskich i dalekich, zobowiązując ich, aby rokrocznie święcili czternasty dzień miesiąca Adar i piętnasty dzień tegoż miesiąca, jako dni, w których Żydzi zyskali spokój od wrogów swoich, i jako miesiąc, w którym troska zamieniła im się w radość, a żałoba w dzień pomyślny, aby uczynili je dniami ucztowania i radości, i wzajemnego przesyłania sobie darów żywnościowych i obdarowywania ubogich... A te dni mają być wspomniane i obchodzone jako święta po wszystkie pokolenia, we wszystkich rodzinach.

                                                                                                                     - BW, Est 9 : 20-28

Purim dzisiaj

Święto obchodzone jest nieprzerwanie po dzień dzisiejszy. Warto wspomnieć, że słowo „pur” oznacza „los”, od czego wzięła się nazwa Purim - „losy”. Obchody święta są bogate w różnorodne obyczaje. Zaczynają się i kończą odczytaniem Księgi Estery w nocy oraz o poranku następnego dnia. Dzieje się to w synagodze, gdzie zaproszeni są nie tylko Żydzi, ale i wszyscy ludzie innych wyznań. Purim ma charakter karnawałowy, nikogo więc nie zdziwi niecodzienny widok przebranego rabina, np. za tygrysa. Dowolne kostiumy wdziewają wszyscy uczestnicy, tradycyjnym ubiorem są jednak wizerunki osób pochodzących z kart Księgi Estery. Na ulicach Tel-Avivu czy Jerozolimy możemy spotkać się nawet z odpowiednikiem chrześcijańskich kolędników. Dzieci przebrane za biblijne postaci chodzą od domu do domu, odgrywając historię Hamana. W synagodze, podczas odczytywania księgi, gdy pada jego imię, tłum ma obowiązek je zagłuszyć. Wszyscy tupią nogami, biją pięściami o ławki, gwiżdżą, szemrają, ale, co najważniejsze, używają do tego celu specjalnych kołatek. Dawniej wykonywało się ze z metalu, dziś popularne są te plastikowe.

Na żydowskich świętach nie może zabraknąć wina. Jego picie ma charakter liturgiczny, a podczas Purim pije się go naprawdę sporo. W jednym z traktatów talmudycznych czytamy, że powinno się pić alkohol aż do momentu, gdy nie będzie się w stanie rozróżnić okrzyku: Błogosławiony [niech będzie] Mordechaj!” od „Przeklęty [niech będzie] Haman!.

Tradycyjną potrawą spożywaną podczas święta są tak zwane „hamantasze” - uszy Hamana. Przepis jest tak prosty, że samemu można je przyrządzić w domowym zaciszu. Podawane są zazwyczaj z makiem, ale popularna jest także wersja z konfiturami. Zajadają się nimi zarówno dorośli, jak i dzieci. Są one także częścią prezentów, jakimi obdarowują się Żydzi podczas święta. Ich trójkątny kształt według legendy pochodzi od trójkątnego kapelusza, jaki miał nosić Haman.

^{Korekta: Adrianna Szczepaniak}