„Rok zerowy. Historia roku 1945” - I. Buruma - recenzja

Rok 1945 to czas końca najstraszliwszej z wojen. To okres kapitulacji Niemiec i Japonii, nowego podziału Europy i prób powrotu do normalności zwykłych ludzi. A że nie był to czas jedynie radości, możemy przekonać się z kart książki Iana Burumy, która ukazała się w tym roku nakładem wydawnictwa PWN.

Autor podzielił swą pracę na trzy główne części, zatytułowane: Syndrom wyzwolenia, Sprzątanie gruzów i Nigdy więcej. W tych trzech odsłonach Ian Buruma zawarł dziewięć kolejnych rozdziałów. Na początku czytelnik może przeczytać o ostatnich konwulsjach III Rzeszy i Cesarstwa Japońskiego oraz kapitulacji tych krajów. Wizja Europy i świata po zakończeniu wojny przedstawiona przez Iana Burumy nie jest kolorowa. Początkową nieposkromioną euforię zastępują głód, choroby i dalsze przetrzymywanie w obozach byłych niemieckich więźniów czy robotników przymusowych. Autor nie omija tematów tabu. Mówi o gwałtach i dobrowolnym oddawaniu się kobiet nowym wyzwoleńcom. Opowiada o goleniu głów i malowaniu smołą tych kobiet, które utrzymywały zażyłe stosunki z niemieckim okupantem. O szoku, jaki przeżyli amerykańscy żołnierze uwalniając chodzące kościotrupy z kolejnych wyzwalanych niemieckich obozów zagłady i koncentracyjnych. Opowiada o powrotach do domów zdemobilizowanych żołnierzy i więźniów niemieckich obozów. O powojennej sprawiedliwości w Norymberdze i podpisaniu Karty Narodów Zjednoczonych. Opisuje sytuację w zachodniej Europie, w Japonii, w Chinach, a nawet, dość pobieżnie, w środkowej i wschodniej części naszego kontynentu wyzwolonego przez wojska radzieckie. Również w Polsce.

I w tym miejscu zaczynają w głowie czytającego mnożyć się wątpliwości i uwagi, a redaktor naukowy polskiego wydania ma pełne ręce roboty. Dość powiedzieć, że na przestrzeni czterech stron znajduje się aż 12 przypisów od redaktora naukowego, w których prostuje sądy Iana Burumy. Te przypisy zaczynają się od: „Autor prezentuje uproszczony sąd„, „Stwierdzenie to nie znajduje potwierdzenia w źródłach„, „Autor stosuje uogólnienia„, „Opis nie oddaje do końca rzeczywistej sytuacji” oraz ”Autor w uproszczony sposób prezentuje ten problem”. A jakiż problem urósł do rangi symbolu w powojennej Polsce roku 1945? ”Wyzwolenie” i nowa sowiecko-komunistyczna okupacja? Kolejna zdrada Zachodu? Próba odbudowy zniszczonego i ograbionego kraju? A może walka Żołnierzy Wyklętych? Nic z tych rzeczy. Dla autora książki Rok zerowy w Polsce w roku 1945 nie działo się nic godnego uwagi, za wyjątkiem sprawy… prześladowania Żydów.

I jeszcze jedno. Jak autor nadmienił, po wojnie w Polsce (również w Czechosłowacji, na Węgrzech i w Rumunii) przeprowadzono antyniemieckie „czystki etniczne”. Tak jakby to Polacy byli odpowiedzialni za wybuch wojny, a później za przesunięcie granic na zachód – z dobrowolnym oddaniem Wilna, Grodna i Lwowa.

Naturalnie autor wspomina, że Polska była najechana i okupowana przez Niemcy. Jest wzmianka o mordzie wołyńskim, Katyniu i aresztowaniu 16 przywódców polskiego państwa podziemnego. Również na końcu książki pada znamienite zdanie:

„W 1939 roku Wielka Brytania przystąpiła do wojny jakoby w celu przywrócenia niepodległości Polsce, i nigdy nie dopełniła tej obietnicy”1.

W pewnym momencie możemy również przeczytać, że tak naprawdę ta wojna zakończyła się nie w roku 1945, a dopiero w 1989, kiedy to kraje środkowo-wschodniej Europy odzyskały prawdziwą wolność i mogły decydować o swoim losie bez narzuconej kurateli ZSRR.

Recenzowana książka z pewnością przybliża sytuację na świecie po zakończeniu wojny polskiemu czytelnikowi, który może wyobrazić sobie jak wyglądała Ameryka Północna, Europa Zachodnia i Daleki Wschód. Autor zdawkowo omawia również środkowo-wschodnią Europę i Związek Sowiecki. Ale jeśli w tym przypadku popełnia podobne uogólnienia i wybiera jedynie niektóre tematy jak w przypadku opisu sytuacji w Polsce – być może stawia to pod znakiem zapytania rzetelność całej publikacji.

Książka zawiera 27 archiwalnych zdjęć czarno-białych oraz przypisy, niestety umieszczone na końcu książki. Całość została estetycznie wydana w poręcznym tomie, w twardej oprawie i ze zszytymi kartkami.

Kończąc - książka potrzebna i ciekawa, ale w przypadku opisywania sytuacji w Polsce mnożą się znaki zapytania.

Polecam dla osób zainteresowanych historią II wojny światowej oraz powojennej sytuacji na świecie.

Plus/Minus

Na plus:

+ temat i pomysł na książkę

+ szerokie spojrzenie na tytułowy rok 1945

+ przedstawienie sytuacji w wielu krajach na różnych kontynentach

+ porządne, ładne wydanie

Na minus:

- wybiórcze podejście do tematu, przynajmniej w kwestii Polski

- przypisy na końcu książki

Tytuł: Rok zerowy. Historia roku 1945

Autorzy: Ian Buruma

Tłumaczenie: Klaudyna Michałowicz

Wydawca: PWN

Rok wydania: 2015

ISBN: 978-83-7705-667-7

Strony: 432

Oprawa: twarda

Cena: 44,90 zł (z okładki)

Ocena recenzenta: 7/10

1. I.Buruma Rok zerowy, Warszawa 2015, s.409. [↩]