„Bohaterowie Państwa Podziemnego – jak ich znałem” – S. Korboński – recenzja

Stefan Korboński był postacią niezwykle ważną dla Polskiego Państwa Podziemnego. W czasie trwania II wojny światowej, ten wzięty adwokat i polityk ludowy, stał na czele Kierownictwa Walki Cywilnej, a pod koniec marca 1945 roku, gdy doszło do aresztowania przywódców krajowego podziemia i procesu szesnastu w Moskwie – pełnił również obowiązki Delegata Rządu na Kraj.

Po nieudanej próbie odbudowy w Polsce Lubelskiej struktur niezależnej od komunistów partii chłopskiej, Korboński zagrożony aresztowaniem, zostaje zmuszony do ucieczki na Zachód. Najpierw wraz z żoną – przez Szwecję – dociera do Wielkiej Brytanii, a następnie trafia do USA, gdzie osiedla się w Waszyngtonie. Tam też rozwija swoją działalność polityczną, społeczną, a przede wszystkim publicystyczną. W większości napisanych przez siebie na emigracji książek i artykułów, poruszał kwestie związane z podziemiem niepodległościowym oraz sytuacją ludności cywilnej w okupowanej Polsce.

Na wychodźstwie prace ostatniego Delegata Rządu na Kraj mogły być wydawane, m.in. dzięki zabiegom polskiego Instytutu Literackiego w Paryżu oraz Polish Book House w Londynie. W kraju natomiast, ze względu na zapisy cenzury, książki Stefana Korbońskiego ukazywały się wyłącznie w „drugim obiegu„, przez co do dzisiaj nie są szerzej znane przeciętnemu czytelnikowi. Po 1989 roku ten stan rzeczy zaczął się stopniowo poprawiać i na rynku księgarskim zaistniały takie tytuły, jak „Polskie Państwo Podziemne„ czy trylogia: „W imieniu Rzeczypospolitej„, „W imieniu Kremla”, ”W imieniu Polski Podziemnej”. Od pewnego czasu zaś, spuściznę literacką szefa Kierownictwa Walki Cywilnej stara się nam przybliżać warszawskie wydawnictwo Prohibita, które w 2014 roku wydało książkę ”Polonia Restituta. Wspomnienia z dwudziestolecia niepodległości 1919-1939”, a zupełnie niedawno światło dzienne, dzięki staraniom tej oficyny, ujrzały zapiski, pt. Bohaterowie Państwa Podziemnego – jak ich znałem.

W tej drugiej pracy, Stefan Korboński oddaje hołd swoim bliskim współpracownikom oraz wybitnym przywódcom polskiego podziemia, z którymi to miał okazję spotykać się, przyjaźnić i prowadzić rozmowy podczas wojny. W książce zostały zaprezentowane sylwetki trzydziestu dwóch konspiratorów, wśród których znalazło się miejsce zarówno dla wojskowych (Leopold Okulicki, Stefan Grot-Rowecki, Tadeusz Pełczyński), polityków różnych partii (Kazimierz Pużak, Maciej Rataj, Witold Rościszewski), jak i działaczy społecznych oraz naukowców (Zofia Kossak-Szczucka, Stanisław Lorentz). Należy zaznaczyć, że autor nie zapomina również o osobach, pomagających jemu i jego żonie w prowadzeniu radiostacji utrzymującej kontakt z Londynem.

Podobnie jak w innych tego typu publikacjach, będących pamiętnikami czy wspomnieniami, tak i tutaj odnajdziemy garść anegdot i ciekawostek na temat opisywanych postaci. Dowiemy się np. że Tomasz Arciszewski silnie ściskał dłoń na przywitanie, ale tylko tym, których darzył poważaniem, przeczytamy o liczbie „trzynaście”, prześladującej przez całe życie Kazimierza Bagińskiego oraz zapoznamy się z planami gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, który miał na emigracji forsować kandydaturę Korbońskiego na prezydenta Rzeczpospolitej.

Wiele ciepłych słów autor poświęcił również Stanisławowi Dubois – przedwojennemu posłowi na sejm z ramienia Polskiej Partii Socjalistycznej. Polityk ten, jak wspomina Korboński, miał swój patent na powroty do domu z całodniowych wojaży. Wykorzystując fakt bycia parlamentarzystą, Dubois wsiadał na Dworcu Wiedeńskim do ekspresu Warszawa-Berlin, który po kilku godzinach zatrzymywał się na granicznej stacji Zbąszyń. Tam obudzony przez celników, przesiadał się w pociąg powrotny i na bilecie poselskim dojeżdżał wyspany do stolicy.

Przeciwwagą dla frywolnych historyjek o pośle PPS-u jest przejmująca relacja na temat Józefa „Ziutka„ Stankiewicza – siedemnastolatka, który jako krótkofalowiec-samouk zrobił wiele dla utrzymania łączności między polskim podziemiem a radiostacją „Świt„, nadającą z Bletchley pod Londynem. ”Ziutek” zginął zastrzelony przez Niemców przy ul. Ordynackiej w Warszawie w 1943 roku, a jego życiorys był podobny do losów wielu innych młodych i uzdolnionych Polaków, którym niedane było doczekać końca wojny i okupacji.

Od strony edytorskiej bardzo dobrym pomysłem okazały się wkładki z biogramami, poprzedzające każdy rozdział dotyczący omawianej postaci. Dzięki temu, nawet odbiorcy tekstu, którzy nie posiadają rozległej wiedzy dotyczącej Polskiego Państwa Podziemnego, będą od razu wiedzieli – kto był kim.

Niestety w całości pracy pojawiają się również liczne literówki i niedociągnięcia edytorskie, np. na stronie 192, źle przeniesiony został wyraz „podsekretarz„, a w rozdziale poświęconym Witoldowi Rościszewskiemu, skrótem od Organizacji Zjednoczenia Słowian jest „OZS”, a nie ”OŻS”. Ponadto w książce możemy spotkać się z bardzo różnym zapisem i odmianą nazwiska Józefa Niećki, który był członkiem Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego.

Bohaterowie Państwa Podziemnego, jak każda praca wspominkowa, jest obciążona grzechem subiektywizmu. Sam z resztą autor zaznacza we wstępie, iż przy jej pisaniu kierował się wyłącznie swoimi spostrzeżeniami, a jego oceny nie do końca muszą pokrywać się z ustaleniami zawodowych historyków. Trzeba jednak uczciwie przyznać, że wszystkie postaci zostały przez Stefana Korbońskiego oddane w sposób klarowny, barwny i przystępny, dzięki czemu herosi polskiego podziemia powracają na nowo do życia, a ich rozterki, przemyślenia oraz decyzje możemy prześledzić jeszcze raz, i porównać subiektywny obraz narratora do opisów zawartych w opracowaniach naukowych.

Plus/Minus

Na plus:

+ liczne anegdoty i ciekawostki związane z bohaterami Polskiego Państwa Podziemnego

+ wspomnienia, które uzupełniają wiedzę z podręczników szkolnych i akademickich

+ dobry dodatek poszerzający informacje zawarte w innych książkach Stefana Korbońskiego

Na minus:

– drobne literówki i niedociągnięcia edytorskie

Tytuł: Bohaterowie Państwa Podziemnego – jak ich pamiętam

Autor: Stefan Korboński

Rok wydania: 2015

Wydawca: Prohibita

ISBN: 978-83-61344-82-7

Liczba stron: 220

Oprawa: miękka

Cena: 25 zł

Ocena recenzenta: 8.5/10