Od Osmana do Murada II. Z dziejów państwa osmańskiego

Osmanowie są jedną najdłużej panujących dynastii w dziejach świata. Pojawiając się na arenie dziejów około XIII wieku rozpoczęli podbój ziem bizantyńskich stając się z czasem postrachem całej Europy i jednym z najpotężniejszych państw świata.

Początki rodu Osmanów

Osman I

Początki dynastii Osmanów są związane z tureckim plemieniem Oguzów, wywodzących się z plemienia Kayi. Najstarsze dzieje tego rodu nie są jasne, ponieważ zachowało się niewiele pisanych źródeł historycznych. Niektóre z nich wspominają o na pół legendarnym władcy Ertogrulu, który miał otrzymać od władcy seldżuckiego Keykobada I siedzibę w mieście Sogut. Miała to być nagroda za udzieloną pomoc w walce z cesarstwem bizantyńskim. Historyczną postacią natomiast jest syn Ertogrula Osman I (1299-1326), który stał się założycielem dynastii i państwa Osmanów (Devlet-i Osmaniye). Założona przez niego dynastia i państwo przetrwało aż do 1922 r. Największym sukcesem tego władcy było zdobycie z rąk imperium bizantyńskiego Bursy w 1326 r., która stała się stolicą jego państwa. Po śmierci Osmana, władzę obejmuje jego syn Orhan (1326-1359). Kontynuując dzieło ojca zagraża posiadłością Bizancjum. Między innymi w 1331 r. w jego ręce dostaje się Iznik a w 1337 r. Nikomedia (Izmit). Jednocześnie podczas swojego panowania Orhan dążył do zaciśnięcia relacji z Cesarstwem Bizantyjskim, o czym świadczy fakt zawarcia małżeństwa z córką cesarza Jana VI Kantakuzena, Teodorą. Małżeństwo jako element gry politycznej miało wzmocnić rangę rodu Osmanów na arenie międzynarodowej, natomiast Bizancjum zyskało cennego sojusznika w walce z Serbami. Za czasów panowania Orhana, wojska osmańskie po raz pierwszy pojawiły się na kontynencie europejskim. Mianowicie syn władcy, Sulejman, pomagając cesarzowi Bizancjum w walce z Serbami pojawił się w 1352 r. wraz z wojskami na terenie Gallipoli i zajął szereg znajdujących się tam miejscowości. Wydarzenie to uważane jest za początek ekspansji osmańskiej w kierunku Bałkanów i Europy środkowej. Następcą Orhana, zostaje Murad I (1360-1389), który kontynuuje dalszą ekspansję. Wykorzystując spory między Bizancjum a państwami bałkańskimi zajmuje szereg ich ziem. Największym sukcesem było zdobycie bizantyńskiego miasta Adrianopol (tur. Edirne) w 1361 r. Nowo zdobyte miasto stało się nową stolicą rodzącego się imperium osmańskiego. Dzięki podbojom Murada cała Tracja znalazła się w rękach Osmańskich. W wyniku tak gwałtownej ekspansji Murada, zagrożone państwa bałkańskie postanowiły się zjednoczyć. W skład koalicji anty-osmańskiej weszli m. in. papież Urban II, Węgrzy, Bośniacy oraz Serbowie. Siły kolacji zostały jednak pokonane przez wojska Murada, który zajął szereg ziem na Bałkanach. W 1386 r. udało mu się zająć Nisz. 15 VI 1389 r. siły osmańskie ostatecznie rozgromiły Serbów w bitwie na Kosowym Polu. W czasie bitwy, podstępem zostaje zabity przez serbskiego rycerza Miłosza Obilicia sułtan Murad. Ostatecznie jednak Osmanom udało się narzucić zwierzchnictwo niepokornym Serbom oraz zabić ich króla Łazarza.

Organizacja państwa Osmańskiego. Początki dewszirme

Murad I

Początkowo struktura organizacyjna państwa opierała się na organizacji plemiennej. Mężczyźni plemienia tworzyli grupę zbrojną na czele, której stała starszyzna plemienna. Za czasów panowania Murada I pojawiły się plany stworzenia elitarnej jednostki wojskowej, znanych później jako janczarzy. Proces rekrutacji janczarów nazwano dewszirme. Armia rekrutowała się tylko z chłopców pochodzących z rodzin chrześcijańskich (zwłaszcza Bałkany) branych przemocą. Chłopcy Ci byli przewożeni do koszar, gdzie wpajano im zasady wiary. Po przyjęciu islamu, rozpoczynali szkolenie wojskowe, stając się gwardią nadworną sułtana. Od najmłodszych lat wpajano im podstawowej zasady posłuszeństwa. Janczarzy wszystko zawdzięczali swojemu władcy i byli gotowi za niego oddać życie. Bardzo często również Ci niewolnicy sułtana dochodzili do wysokich stanowisk państwowych włącznie ze stanowiskiem wielkiego wezyra. W korpusie janczarów istniały surowe zasady: m. in. zakaz zakładania rodziny, zajmowania się czym innym. Z czasem jednak siła bojowa oraz zdyscyplinowanie janczarów osłabło i stali się siłą polityczną destabilizującą sytuację w państwie.

Pierwszy kryzys państwa

Bayazid

Po śmierci Murada I, którego pochowano w Bursie w słynnym Zielonym meczecie na tronie zasiadł Bayazid (Bajezid) zwany Błyskawicą (1389-1402). Przeciwko już potężnemu państwu zawiązała się kolejna kolacji wojsk chrześcijańskich, pod zwierzchnictwem króla węgierskiego Zygmunta Luksemburczyka. W skład armii chrześcijańskiej weszli Francuzi a także Polacy. Niestety również i ta koalicja poniosła klęskę w bitwie pod Nikopolis w 1396 r. Upadek kolacji wywołał szok w Europie i w Bizancjum. Ówcześni zaczęli uważać, iż sił muzułmańskiego państwa Osmanów, nowego kalifatu, nie da się pokonać. Szczęśliwie dla Bizancjum i Europy pojawił się nieoczekiwany sojusznik Timur (Tamerlan). Pochodził on z rodu Czyngis-Chana i doprowadził do zjednoczenia plemion w Azji środkowej ze stolicą w Samarkandzie. Od dłuższego czasu planował atak na Osmanów. W 1400 r. jego siły wkroczyły do Anatolii, lecz niespodziewanie zmienił kierunek i zaatakował Syrię, zajmując Aleppo, Damaszek i Homs. W 1402 r. powrócił do Anatolii i rzucił wyzwanie samemu sułtanowi Bayazidowi. Władcy Europy, zwłaszcza środkowo-wschodniej z uwagą przyglądali się zaistniałej sytuacji, wspierając gorąco Timura. Do walnej bitwy dochodzi nieopodal Ankary 20 VII 1402 r. Wojska osmańskie, wspierane były przez lenników chrześcijańskich m. in. serbskiego władcę Stefana Łazarewicza. Mimo wsparcia lenników wojska sułtana poniosły klęskę, a on sam dostał się do niewoli. Jak wskazują ówczesne źródła historyczne pokonany władca Osmanów został zamknięty w klatce i wystawiony na widok publiczny. Obalony sułtan wkrótce umarł w niewoli. Śmierć sułtana wywołała chaos w państwie, spowodowany walką jego synów o władzę. Europa a zwłaszcza Bizancjum, którego terytorium ograniczało się praktycznie do Konstantynopola odetchnęło na jakiś czas z ulgą. Ostatecznie kryzys państwa przełamał syn Bayazida, Mehmed I. Co ciekawe za czasów panowania tego sułtana doszło do nawiązania relacji dyplomatycznych między Osmanami a Polską rządzoną przez Władysława Jagiełłę. Do Bursy na rozkaz króla polskiego przybyli pierwsi posłowie Skarbek z Góry i Grzegorz Ormianin.

Drugi etap ekspansji osmańskiej za Murada II

Murad II panował w latach 1421-1451. Jego panowanie rozpoczęło kolejny etap ekspansji. Wojował m. in. z Wenecją i Węgrami Jana Hunyadiego. Na wskutek kolejnych sukcesów osmańskich doszło do zawarcia kolejnej kolacji przeciwko Muradowi II, pod patronatem papieża Eugeniusza IV. Węgry po złamaniu ówczesnego porozumienia w Szegedynie wypowiedziały wojnę Osmanów. Do bitwy dochodzi pod Warną w 1444 r. Bitwa ta zakończyła się klęską chrześcijan a śmierć poniósł król Węgier i Polski Władysław Warneńczyk. Następcą Murada II został jego syn, Mehmed II zwany Zdobywcą (1451-1481). Początek jego panowania był zdeterminowany przez przygotowania do zdobycia stolicy Bizancjum, Konstantynopola. Cel ten osiągnął 29 maja 1453 r. Od tej pory Konstantynopol stał się stolicą Imperium Osmańskiego.

Bibiografia

1. İnalcık H., Imperium Osmańskie: epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006.
2. Kołodziejczyk D., Turcja, Warszawa 2000.
3. Reychman J., Historia Turcji, Warszawa 1973.
4. Zientara B., Historia Powszechna Średniowiecza, Warszawa 2000.

^{Korekta: Łukasz Konopko}

^{Redakcja merytoryczna: Iwona Górnicka}