Harem sułtanów osmańskich – najbardziej tajemnicze miejsce osmańskiego seraju

Harem był miejscem, w którym przebywały wszystkie kobiety Osmańskiego Padyszacha. Władzę nad tym miejscem miała matka panującego sułtana. Poza sułtanem, wstęp do haremu mieli jedynie wykastrowani mężczyźni, czyli eunuchowie. Z upływem lat stał się miejscem, gdzie prowadzono politykę państwową, a kobiety, które tam zamieszkiwały często były ważniejsze od samego sułtana.

Harem- święte miejsce sułtańskiego seraju

Scena w haremie, Giovanni Antonio Guardi

Słowo harem pochodzi od arabskiego harim i oznacza miejsce zakazane lub święte. Było to specjalnie oddzielone pomieszczenie w domu lub pałacu, przeznaczone tylko dla kobiet. Wstęp do tego pomieszczenia miał jedynie pan domu. Powszechnie harem utożsamiany jest ze światem arabskim jednak, specjalne pomieszczenia dla kobiet pojawiały się już wcześniej. W starożytnej Grecji kobiety przebywały w wydzielonej części domu tzw. gineceum. W chrześcijańskim Cesarstwie Bizantyńskim, również kobiety przebywały w specjalnie przeznaczonych dla siebie miejscach. Nawet w Chinach, cesarz miał swój własny harem.

W osmańskim seraju harem był najbardziej tajemniczym i odizolowanym pomieszczeniem.  Aby wejść do niego należało przejść dwoje drzwi, z czego jedne było z żelaza a drugie ze spiżu. Każdego wieczoru naczelnik eunuchów odbierał klucze od strażników i przynosił je dopiero rano. Pojawiały się wyjątki, co to tego kto mógł wejść do haremu. Zdarzało się, że  wpuszczano męskich członków rodziny. Haremu strzegły specjalne oddziały bałtadżych, czyli drwali.

Gdy sułtan przechodził przez tak zwane wrota szczęśliwości, wszystkie znajdujące się tam osoby otaczały go niemal boską czcią. Bez zezwolenia nie można było podnieść oczu lub przemówić w obecności władcy. Na czele haremu stała matka panującego sułtana tak zwana valide sultan. Tytuł ten został nadany po raz pierwszy matce sułtana Sulejmana, sułtance Hafsie. Również w tym samym czasie zaczęto nadawać tytuł sułtanki, kobiecie, która urodziła sułtanowi księcia. Za matką sułtana w hierarchii haremowej znajdowały się 4 najważniejsze kobiety sułtana, które posiadały osobne apartamenty i służbę. Dalej w hierarchii były niewolnice, podzielone na cztery grupy: te które usługiwały sułtanowi, służące pierwszych dam haremu nowe niewolnice, które dopiero były przyuczane i zwykłe posługaczki. Poza nimi znajdowały się tam również starsze kobiety, które były odpowiedzialne za finanse i dyscyplinę oraz eunuchowie dzięki, którym harem utrzymywał kontakt ze światem zewnętrznym.

Wszystkie niewolnice do haremu sułtańskiego przybywały w młodym wieku ok. 10-11 lat. Część z nich była zakupiona, inne były specjalnym prezentem od bogatych rodzin i wpływowych urzędników państwa. Każda z nowo przybyłych dziewcząt przechodziła specjalny kurs edukacyjny. Oczywiście z czasem wiele kobiet zyskiwało wolność, mogąc dzięki temu wyjść za mąż. Jako, że cieszyły się one nie tylko urodą, ale również gracją i dobrymi manierami znalezienie męża nie stanowiło dla nich problemu.

Ważną częścią haremu byli eunuchowie. Wraz z haremem zostali przejęci przez Osmanów z rąk Cesarstwa Bizantyńskiego, gdzie bardzo często eunuchowie robili zawrotne kariery na dworze cesarza. Do osmańskiego seraju byli sprowadzani z Egiptu jako prezent od gubernatora lub kupowani. Ciekawostką jest, że prawo islamu zabraniało dokonywania wyznawcy islamu zabiegu kastracji, dlatego wykonywano go egipskim chrześcijanom. Eunuchowie w momencie rozpoczęcia nauki przebywali poza harem, dopiero po jej zakończeniu znaleźli się w tej krainie kobiet. Wyróżniamy cztery grupy eunuchów. Najwyższą pozycję jaką osiągali była to urząd naczelnika haremu, co wiązało się z wielkim bogactwem oraz wpływami. Z czasem naczelnik eunuchów stawał się wpływowym urzędnikiem haremu.

Harem jako miejsce rozgrywek politycznych

Hurrem

Umocnienie pozycji haremu przypadło na czasy panowania Sułtana Sulejmana (1520-1566).  Za namową swojej wybranki, sułtanki Hürrem, przeniósł siedzibę haremu ze Starego Pałacu do Topkapi. Hürrem jako pierwsza zapoczątkowała sułtanat kobiet, czyli bezpośredni wpływ dziewcząt na sprawy państwowe. Być może została ona oficjalną małżonką sułtana Sulejmana. Był to proceder bowiem bardzo rzadko władcy osmańscy brali ślub. Poprzez swoje intrygi doprowadziła do śmierci najstarszego syna Kanuniego, Mustafy, pochodzącego ze związku z Mahidevran. W ten oto sposób utorowała drogę swoim synom do tronu. Po śmierci Sulejmana w 1566 r. władzę objął jego syn Selim zwany Pijakiem. Ten mierny władca nie zajmował się zbytnio sprawami państwa. Pozycję i prestiż państwa dało się utrzymać dzięki wielkiemu Wezyrowi Mehmedzie Paszy Sokollu. Duży wpływ posiadała również sułtanka Nurbanu, która była pierwszą kobietą sułtana. Ponoć gdy Selim umierał w 1574 r., Nurbanu aby zabezpieczyć tron swojemu synowi Muratowi schowała ciało sułtana w odpowiedniku dzisiejszej lodówki. Dopiero po przybyciu jej syna z Manisy ogłosiła całemu światu śmierć padyszacha. Następczynią Nurbanu jako valide sultan była Safyie, która miała bezpośredni wpływ na swojego syna Mehmeda III (1595-1603).  Zasięgał on rady matki niemal w każdej sprawie. To ona m. in. mogła wywierać nacisk na sułtana, aby zamordował własnego syna, bowiem nie chciała, by umocniła się pozycja ulubionej kobiety sułtana, sułtanki Halime. Miała również wpływ na mianowanie i odwoływanie wielkich wezyrów. Najwybitniejszą sułtanką była jednak Kösem, która dwukrotnie była oficjalną regentką. Ostatnią przedstawicielką sułtanatu kobiet była sułtanka Turhan, będąca również bardzo wpływową kobietą.

Bibliografia

1. Lewis R, Życie codzienne w Turcji Osmańskiej, Warszawa 1984.
2. Reychman J, Historia Turcji, Warszawa 1973.