Śledztwo ws. Obławy Augustowskiej

Obława Augustowska określana jest największą, niewyjaśnioną zbrodnią popełnianą na Polakach po II wojnie światowej. Akcja „Operacja przeczesywania lasów” została przeprowadzona w lipcu 1945 roku, w celu wyeliminowania zbrojnego, niepodległościowego podziemia oraz w celu pacyfikacji nieprzychylnych nastrojów miejscowej ludności.

Na taką nazwę natrafili historycy IPN w odkrytych kilka miesięcy dokumentach sowieckich, które pokazują przebieg i skalę akcji.

Obława Augustowska objęła teren o powierzchni blisko 3,5 tys. km kw., a w działaniach sowieckich wzięło udział ok. 40 tys. żołnierzy. Śledztwo w sprawie zbrodni komunistycznych, będących nadto zbrodniami przeciwko ludzkości w postaci zabójstwa w lipcu 1945 r. w nieustalonym miejscu około 600 osób zatrzymanych na terenie Suwalszczyzny podczas Obławy Augustowskiej, ma na celu ustalenie liczny ofiar i miejsca lub miejsc pochówku. Obecnie mowa jest o 592 ofiar.

Śledztwo Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku

Na wrzesień pion śledczy oddziału IPN w Białymstoku planuje skierowanie wniosku o pomoc prawną do Rosjan w śledztwie dotyczącym Obławy Augustowskiej. Z dotychczas zebranego materiału dowodowego wynika, że na terenie Suwalszczyzny od 10 lipca 1945 r. do 25 lipca 1945 r. została przeprowadzona przez Armie Czerwoną zakrojona na wielką skalę obława. Wykonana była siłami jednostek specjalnych NKWD i oddziałów „Smiersz” przy współpracy funkcjonariuszy UB z jednostek terenowych. W tym czasie zatrzymano około 7000 osób. Część z tych osób nie była w związana z ruchem niepodległościowym. Z grupy zatrzymanych zaginęło około 600 osób. Do tej pory ich losy są nieznane. Prokuratura przyjmuje, że zatrzymane osoby zostały zabite, a tym samym dopuszczono się zbrodni ludobójstwa.

Tablica na wzgórzu w Gibach poświęcona ludziom, którzy zginęli podczas obławy augustowskiej
/ By Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21) - Praca własna, CC BY-SA 3.0

Działania Prokuratury

Rosja

Do tej pory prokuratorzy zwracali się o wykonanie pomocy prawnej w sprawie karnej do Rosji czterokrotnie tj. w dniu 6 grudnia 1995r., w dniu 24 lipca 2003r., w dniu 10 marca 2006 r., oraz w dniu 30 lipca 2009 roku. W dniu 4 stycznia 1995 r. Główna Prokuratura Wojskowa Federacji Rosyjskiej w piśmie skierowanym do Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie podała, iż w wyniku pacyfikacji terenów Polski północno-wschodniej i części terytorium obecnej Litwy zatrzymano czasowo około 7000 osób w ramach unieszkodliwiania formacji „antyradziecko nastawionej Armii Krajowej„. Potwierdzono przy tym aresztowanie części osób z tej grupy przez organy ”Smiersz” 3 Frontu Białoruskiego. Grupa ta liczyła 592 osób, których dalszy los, zgodnie z treścią wzmiankowanej informacji, jest nieznany.

IPN ustalił również, że Centralne Archiwum Federalne Służby Bezpieczeństwa jest w posiadaniu szyfrotelegramu Naczelnika Głównego Wydziału Kontrwywiadu Wojskowego „Smiersz”, w którym informuje on Ławrentija Berię o ilości broni zabranej członkom AK oraz o zatrzymaniu dowódcy, Polaka o nazwisku Krupiński ur. w 1906 roku.  Ustalona również, że osobami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie likwidacji obywateli polskich, członków AK, byli generał-major Iwanowicz Grogonow oraz generał-lejtnant Paweł Wasiljewicz.

Białoruś

Wniosek polskich strony z dnia 23 września 2010 r. o pomoc prawną do Białorusi spotkał się z odmową. Kolejny wniosek mający na celu odnalezienie wszelkich dokumentów dotyczących Obławy Augustowskiej został skierowany w maju 2014 r., do Prokuratury Białorusi. Archiwalia uzyskane w ten sposób miały potwierdzić lub wykluczyć tezę, że zbrodni dokonano na terenie poligonu w Lidzie. I tym razem odpowiedź była odmowna.

Inne czynności

*Do chwili obecnej przesłuchano około 700 świadków spośród członków rodzin osób aresztowanych i ich sąsiadów

*Zakończono kwerendy materiałów archiwalnych IPN, CAW i właściwych archiwów państwowych.

Tablica na wzgórzu w Gibach / By Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21) , praca własna, CC BY-SA 3.0

*W dniu 7.11.2013 roku powołano biegłego z zakresu medycyny sądowej  w celu pobrania od rodzin Obławy Augustowskiej materiału biologicznego do badań DNA i umieszczenia pobranego materiału biologicznego w banku genetycznym Polskiej Bazy Ofiar Totalitaryzmu.

Badania archeologiczne

IPN sukcesywnie stara się sprawdzać domniemane miejsca pochówku ofiar Obławy Augustowskiej. W dniach 05- 06 listopada 2015r. dokonano sprawdzeń pięciu miejsc wskazanych przez leśników oraz biegłego z zakresu kartografii, w których mogły znajdować się szczątki ludzkie.

Kolejny przełom

W lutym bieżącego roku IPN w Białymstoku podało na swoje stronie informacje o natrafieniu na duży zbiór dokumentów 50 armii III Frontu Białoruskiego. Odkrycie to jest wynikiem stałego monitoringu stron internetowych.

Dokumenty te obrazują wojskową część operacji przeczesywania Puszczy Augustowskiej. Na ich podstawie możemy stwierdzić jakie jednostki uczestniczyły w operacji., jaki był zasięg terytorialny obławy, czy dokładny czas akcji. Materiały potwierdzają, że ostateczna liczba zatrzymanych i aresztowanych, a następnie zgładzonych jest większa niż podana w szyfrogramie do Ławrientija Berii. Dzięki omawianym dokumentom do listy ofiar obławy można dopisać nowe nazwiska. Potwierdzają one np. dokonywanie aresztowań w Kaletach (Białoruska SRS), o których mówili tamtejsi mieszkańcy.

Co dalej?

Jak podaje IPN, w najbliższy czasie należy wystosować wniosek do strony rosyjskiej. Ma on dotyczyć przekazania uwierzytelnionych dokumentów 50 Armii ZSRR i nadesłania informacji o radzieckich funkcjonariuszach, którzy brali udział w „Obławie Augustowskiej”.

Planowane jest również przeprowadzenie sondaży archeologicznych na terenie Puszczy Augustowskiej miejscach, gdzie na podstawie opinii biegłego mogą znajdować się szczątki ludzie.