„Lustro Zachodu. Nazizm i cywilizacja zachodnia” – J.-L. Vullierme – recenzja

Choć od zakończenia II wojny światowej minęło 71 lat i można śmiało powiedzieć, że o nazizmie napisano już chyba wszystko, to jednak nadal istnieje tylko jedna wykładnia: narodowy socjalizm był obcy cywilizacji zachodniej. Czy aby na pewno? A może był jej wytworem, złączeniem poszczególnych punktów zachodniego światopoglądu i tak sprytnie ukrywanego ahumanizmu i braku empatii? Czy uważając nazizm za początek i koniec ludobójstwa nie stawiamy wyłącznie na swój komfort psychiczny?

Jean-Louis Vullierme to francuski filozof i prawnik zajmujący się między innymi teorią poznania. Lustro Zachodu. Nazizm i cywilizacja zachodnia to filozoficzno-poznawczy esej historyczny będący wynikiem jego głębokiego zastanowienia nad korzeniami nazizmu, które wynikają z całości cywilizacji zachodniej. Autor nie zgadza się bowiem na uproszczony schemat myślowy, który nazizm utożsamia tylko i wyłącznie z niesprawiedliwością traktatu wersalskiego połączoną z antysemityzmem.

Choć już Brigitte Hamann w książce Wiedeń Hitlera wskazywała na XIX-wieczne korzenie antysemityzmu niemieckiego, a także nacjonalistyczne nastawienie całego narodu, to jednak niewiele mówiło się o korzeniach nazizmu znajdującymi się poza Niemcami. A warto pamiętać, że idee eugeniczne i paranoiczny wręcz antysemityzm (z rodzaju tych obsesji, które każą widzieć wroga i światowy spisek w każdym aspekcie życia) nie były obce także zachodnim intelektualistom, a nawet potężnym przedsiębiorcom (wystarczy wspomnieć tutaj choćby Henry’ego Forda i jego dzieła). Także rozwiązywanie problemów rasowo-etnicznych poprzez eksterminację nie było nikomu obce: podbój Indian czy zbrodnie Leopolda II Koburga w Kongo Belgijskim.

II wojna światowa pozwoliła jednak aliantom poczuć się moralnie wyższym od nazistowskich Niemiec. Vullierme w swoim eseju dokładnie przypomina jednak fakty, które po dzień dzisiejszy są niechętnie wyciągane na światło dzienne, jak choćby kwestia odmowy przyjęcia przez USA Żydów chcących opuścić Europę. Dodatkowo przypomina tradycje kolonialne imperium brytyjskiego, czy konkwistę w Ameryce Łacińskiej.

Książka Jeana-Louisa Vullierme’go nie należy do lektur łatwych. Już sama jej forma (przypomnijmy, że jest to filozoficzno-poznawczy esej historyczny) sprawia, że czytelnik musi mieć w sobie ciekawość świata i otwartość na poznanie. Dodatkowo sprawy nie ułatwiają rozbudowane przypisy, będące często uzupełnieniem treści zasadniczej o bardzo ważne dygresje. Zapewne z powodu ich obszerności zostały umieszczone na końcu książki. Nie pomaga także sposób prowadzenia przez autora swojego wywodu, a więc obalenia przekazywanych z pokolenia na pokolenie mitów i uproszczeń dotyczących nazizmu i wyłącznie niemieckiej odpowiedzialności za drugowojenne zbrodnie. Wreszcie, to bardzo ważny głos w kwestii zrozumienia, że nazizm nie był obcy, a co więcej jego poszczególne elementy wciąż dominują w myśleniu Zachodu, a także, co ciekawe, Wschodu.

Choć może wydawać się, że Vullierme dokonuje rzeczy dość niebezpiecznej, to znaczy stawia na ocenę nazizmu z równoczesnym wyjściem poza narrację narodową, to jednak jest to bardzo potrzebne dla zrozumienia, że nazizm nie był oderwaniem od rzeczywistości, opętaniem, czy ideologią małej grupki przywódców III Rzeszy. Pomimo wymagającej intelektualnie i burzącej wewnętrzny spokój lektury, Lustro Zachodu. Nazizm i cywilizacja zachodnia należy do książek, które należy przeczytać jeśli chciałoby się lepiej zrozumieć świat i rządzące nim ideologie.

Plus minus:

Na plus:

+ wyjście poza schematy myślenia o nazizmie

+ porusza bardzo ważny temat odpowiedzialności

+ powoduje konieczność zastanowienia się i weryfikacji dotychczas znanych mitów o II wojnie światowej jako starciu dobra (alianci) ze złem (III Rzesza)

Na minus:

- brak

Tytuł: Lustro Zachodu. Nazizm i cywilizacja zachodnia

Autor: Jean-Louis Vullierme

Wydawca: WAB

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-280-2795-4

Liczba stron: 413

Oprawa: twarda

Cena: 49,99 zł

Ocena recenzenta: 10/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko
Korekta: Kinga Giemza}