August II Mocny - akuszer upadku Polski

August II był pierwszym, od czasów Zygmunta III, królem, który władał nie tylko Polską. Jako elektor saski miał nieporównywalnie silniejszą pozycje niż Michał Korybut Wiśniowiecki czy Jan III Sobieski. Wojna, w którą nieoficjalnie wplatał Rzeczpospolitą, doprowadziła do całkowitego upadku jej znaczenia na arenie międzynarodowej oraz ruiny gospodarczej kraju.

Elekcja. Początek panowania

Nicolas de Largillière, Portret Augusta II Mocnego z około 1714-1715 roku

Podobnie jak we wcześniejszych elekcjach, poza wyborem Władysława IV, również ta z 1696 r. była starciem między mocarstwami. Najpoważniejszymi kandydatami do tronu polskiego byli: elektor saski August Wettin i książę Conti. Walka o władzę była dramatyczna, doszło do podwójnej elekcji. Polsce groziła wojna domowa. Na szczęście opieszałość Contiego oraz błyskawiczne działania elektora sprawiły, że po pertraktacjach szlachta uznała wybór Sasa.

Pierwszym zadaniem nowego króla było zakończenie wojny z Turcją. Nie było to łatwe z powodu słabości polskiej armii, która nie była w stanie odzyskać Kamieńca. August II wysłał wspólną polsko - saską armię by jednym uderzeniem odzyskać zajęte przez Turków ziemie. Wyprawa odniosła połowiczny sukces. Wprawdzie pokonano Tatarów pod Podhajcami, nie udało się jednak zdobyć Kamieńca. Pokój w Karłowicach zwrócił Polsce utracone ziemie za cenę utraty twierdz w Mołdawii1 .

Wielka wojna północna

August II planował, podobnie jak Sobieski, zdobyć w dziedziczne posiadanie jakąś ziemię, dzięki niemu jego następcy mieliby ułatwioną elekcję. Uwaga króla skierowała się na Szwecję. W latach 1698–1699 zawarł sojusze z Danią i Rosją. Uczynił to de facto jako elektor saski. W 1700 r. wojska saskie wkroczyły do Inflant. Szybko okazało się jednak, że Szwedzi dowodzeni przez Karola XII są ciężkim przeciwnikiem. Pomijając przebieg konfliktu warto wskazać, że choć Rzeczpospolita oficjalnie w wojnie nie uczestniczyła, to działania zbrojne zrujnowały kraj.

Sukcesy szwedzkie wymusiły na części szlachty detronizację Augusta II (1704). Karol XII wskazał Stanisława Leszczyńskiego na nowego króla Polski. W odpowiedzi zwolennicy Sasa zawiązali konfederację. W 1705 r. pod okiem Szwedów miała miejsce koronacja ich kandydata. Dwukrólewie stało się faktem. August II ustanowił wówczas, obecnie najstarsze polskie odznaczenie, Order Orła Białego.

Klęski koalicji antyszwedzkiej zmusiły elektora do podpisania pokoju w Altranstädt. Na jego mocy zrzekł się polskiej korony. Dramatyczne położenie Augusta II uległo poprawie dopiero po rosyjskim zwycięstwie pod Połtawą. Co ważne, nie poszła w ślad za nim poprawa sytuacji Polski. Wciąż obce wojska panoszyły się w kraju i nakładały wielkie kontrybucje. Szlachta uznała nielegalność koronacji Leszczyńskiego oraz potwierdziła władzę Wettina2 .

Konfederacja tarnogrodzka

Po ustaniu zagrożenia ze strony szwedzkiej August II postanowił wprowadzić reformy, zmieniające ustrój Polski w duchu absolutyzmu oświeconego. Spotkało się to z wrogą reakcją szlachty, która zaczęła zawiązywać konfederacje (generalna powstała w 1715 r. w Tarnogrodzie).

Choć walki między konfederatami, a wojskami saskimi były mało intensywne, to pokazały słabość Rzeczypospolitej. Obie strony, najpierw szlachta, potem August II, prosiły o pomoc Rosję. Piotr I skwapliwie wykorzystał ten fakt, czyniąc z Polski państwo zależne od niego.

Sejm Niemy

W 1717 r. obradował sejm, który miał pogodzić króla z konfederatami oraz ustalić zasady funkcjonowania państwa. Stanowił on klęskę królewskich planów. Zakazano Augustowi II opuszczać na dłużej Polskę, nakazano wycofanie z Rzeczypospolitej większości wojsk saskich oraz ograniczono kompetencje urzędników elektora na terenie Polski3 .

Polityka zagraniczna

Po wielkiej wojnie północnej celem polityki Augusta II było uniezależnienie Polski od Rosji. Został on częściowo osiągnięty w 1719 r. Dzięki dyplomacji angielskiej carskie wojska wycofały się z terytorium Rzeczypospolitej. Próby zbliżenia z Prusami (1730) oraz Austrią zakończyły się jednak klęską (1732). Powodem była niechęć państw do elekcji syna Augusta II.

Koniec panowania

August II zmarł 1 lutego 1733 r. W okresie tym obradował sejm, pierwszy od 1726 r., który wybrał marszałka. Król był na tyle słaby, że nie był w stanie podpisywać dokumentów. Powodem śmierci było odnowienie się rany.

Bibliografia

1. Markiewicz M., Historia Polski 1492- 1795, Kraków 2002.
2. Staszewski J., August II Mocny, Wrocław - Warszawa-Kraków 1998.

^{Korekta: Patrycja Grempka}

1. M. Markiewicz, Historia Polski 1492- 1795, Kraków 2002, s. 589  – 596. [↩]
2. Staszewski Jacek, August II Mocny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 128 – 208. [↩]
3. M. Markiewicz,  op. cit., s. 613 – 616.   [↩]