„Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e.” – S. Schama – recenzja

Książka Simona Schama Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e. nie jest historyczną analizą dziejów wskazanego ludu we właściwych ramach chronologicznych. Lektura tego tomu nie przywodzi na myśl typowych, znanych na polskim polu, opracowań historii ludności mozaistycznej – bez względu na dokładny czas i miejsce.

Styl pisarski Schama zupełnie nie przystaje do „klasycznych” wzorów funkcjonujących w naukowej historiografii europejskiej, a szczególnie polskiej, która ciągle jeszcze nie może wyzbyć się swej siermiężności. Właściwie powinienem napisać – nudy. Nic tak nie odstrasza od lektury historycznej jak metody jej tworzenia, stale wpajane i praktykowane na polskich uniwersytetach.

Ten brytyjski historyk i jego dzieło, które dzięki Wydawnictwu Poznańskiemu ukazało się na polskim rynku wydawniczym, pokazali, jak pisać dobre, wartościowe i atrakcyjne prace naukowe. Była już mowa o tym, czym monografia Schama nie jest, zatem teraz powiedzmy sobie, czym jest i co oferuje.

511 stron tekstu (bez map, chronologii, podziękowań, przypisów, bibliografii i indeksu osób) jest „podróżą” przez bogaty ogród dziejów Żydów, w którym czytelnik spotka piękne plony cywilizacji, jak i klęski, tragedie i okresowe nieurodzaje. Praca Schama jest z gruntu zjawiskiem synkretycznym. W tym majstersztyku krzyżują się różne gatunki pisarstwa, style, a przede wszystkim perspektywy wynikające z innych dyscyplin naukowych niż historia. Simon Schama nie jest w tym przypadku historykiem, on bywa historykiem, tak samo jak od czasu do czasu występuje w roli socjologa, antropologa, filozofa, historyka sztuki, etnologa etc. Autor Historii Żydów… posłużył się stylem eseistycznym, lekkim językiem i plastyczną przenośnią, aby przybliżyć nam zapomniane stulecia. Narracja pracy jest doprawdy niesamowita. Schama, pisząc o Żydach w kontekście czasów antycznych, rozwija opowieść wychodząc od poszczególnych faktów historycznych, następnie rozbudowuje swój wywód, rozszerzając go na historie mniejszych zbiorowości lub pojedynczych osób – synów, matek, żołnierzy etc. Taki zabieg spowodował, że w pewnym sensie anonimowe dzieje polityczne i społeczne nagle zyskały twarz konkretnego człowieka.

Zamiast narracji o świątyniach, bogach i upadających imperiach czytelnik dostrzega bardziej indywidualne postaci, prawdziwych bohaterów przeszłości. Widzimy żołnierzy z rodzinami, ludzi piszących listy do kontrahentów handlowych, rodziny; spotykamy nauczycieli, filozofów, którzy korespondują z intelektualistami z różnych kręgów kulturowych.

Schama swoją monografią dobitnie ukazał postać historii i rolę, jaką Żydzi w niej odegrali. Dzieje jako takie są uniwersalne i ponadkulturowe, a człowiek odgrywa w nich centralną rolę – twórcy i niszczyciela. Wyznawcy religii mojżeszowej zaś nie odegrali jednej, skonkretyzowanej roli, tak jak często w dziejach wielu mędrców głosiło. Ich istoty nie stanowił podbój, wieczny opór w stosunku do świata zewnętrznego, nienawiść do chrześcijaństwa, chciwość, przebiegłość etc. W ten sposób byli postrzegani przez otoczenie, tak chciano ich widzieć, a zmieniało się to w zależności od warunków „życiowych„ w danym czasie. Taka myśl dociera do nas, gdy przestudiujemy lekturę Schamy i spojrzymy na historię Żydów w tak szerokiej chronologii jak autor. Właśnie ta ”zmiana w czasie”, zmiana kulturowa, na którą nacisk położono w Historii Żydów… jest jej wielką wartością.

Praca Simona Schama została podzielona na dwie części: „Papirus, pokrywki, pergamin„ oraz ”Mozaika, pergamin, papier”. Jako kryterium autor z pewnością przyjął ewolucję kultury – umysłowej i materialnej. Całość zaś podzielono na 9 rozdziałów. Porządek przyjęty w książce jest praktyczny, czytelny, a przez to pokaźna praca dobrze się czyta. Autor w logiczny i zrozumiały sposób przechodzi od wątku do wątku, od rozdziału do rozdziału. Po lekturze autentycznie było mi szkoda, że przeszedłem przez całość i nic już nie zostało.

Wydawnictwo Poznańskie kolejny raz wzbogaciło polski rynek wydawniczy o niezwykle wartościową intelektualnie monografię. Dzięki swojemu stylowi tom jest czytelny i zrozumiały zarówno dla zawodowych historyków, jak i dla amatorów, i pasjonatów tematu.

Plus/minus:
Na plus:
+ bogactwo wątków przy zachowaniu logicznego porządku
+ lekkie pióro i przystępna narracja
+ potwierdzenie, że styl eseistyczny jest przyszłością historiografii
+ synkretyzm gatunkowy
+ mapy, które wspierają wyobraźnię czytelników
Na minus:
- brak

Tytuł: Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e.
Autor: Simon Schama
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie
Rok wydania: 2016
ISBN: 978-83-7976-504-1
Liczba stron: 584
Okładka: twarda
Cena: 79,99 zł
Ocena recenzenta: 10/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak
Korekta: Aleksandra Czyż}