„Polskie Termopile” – T. Stańczyk, W. Pasek – recenzja

Któż by pomyślał, że mecenasem polskiej historii za granicą zostanie szwedzka grupa heavymetalowa Sabaton. To ten zespół wydał w 2008 r. płytę The Art Of War, na której znalazł się znamienity dla Polaków utwór 40:1. To właśnie taki stosunek przewagi liczebnej miały wojska niemieckie atakujące polską obronę w bitwie pod Wizną w 1939 r. Jednak w wydanej nakładem Wydawnictwa Fronda pod koniec 2016 r. książce Polskie Termopile. Walczyli do końca zabrakło opisu bitwy pod Wizną. Nie ma również obrony Jasnej Góry, Westerplatte czy Warszawy. Autorzy rozmyślnie ominęli te bardziej znane zmagania, przedstawiając na łamach swojej pracy inne, mniej rozpoznawalne epizody polskich dziejów, nieodzownie kojarzące się z historycznymi spartańskimi Termopilami.

Autorami recenzowanej książki są Tomasz Stańczyk i Witold Pasek. Główny sprawca powstania tej pracy, Tomasz Stańczyk, jest dziennikarzem i publicystą, zajmującym się tematyką historyczną. Jest znany jako współredaktor serii dodatków historycznych „Rzeczypospolitej”, m. in.: Zwycięstwa oręża polskiego, Chwała oręża polskiego, Polska Piłsudskiego, Księga Kresów Wschodnich i Żydzi Polscy. Publikował w miesięcznikach „Uważam Rze Historia„ i ”Biuletyn IPN Pamięć.pl”, współpracował z portalem dzieje.pl. Obecnie jest związany z miesięcznikiem „Historia Do Rzeczy”. Pracuje w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Otrzymał Złote Pióro – nagrodę Fundacji Historia i kultura. Odznaczony medalem opiekuna miejsc pamięci narodowej Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa. Drugim autorem książki Polskie Termopile jest Witold Pasek, który ma już na swoim koncie prace na temat bohaterskiego żołnierza i cichociemnego Bolesława Kontryma „Żmudzina„ (wydana w 2006 r. książka „Żmudzin” Bolesław Kontrym 1898-19531 oraz Boleslawa Kontryma życie zuchwałe z 2008 r.((W. Pasek, Boleslawa Kontryma życie zuchwałe. Fronda 2008.)) ).

Praca została podzielona przez autorów na 11 rozdziałów. W tych odrębnych częściach przedstawione zostały historyczne bitwy, które swym przebiegiem, liczebnością wojsk oraz końcowym wynikiem, mogą nawiązywać do bitwy stoczonej przez starożytnych Greków z wojskami Imperium Perskiego. Podczas lektury możemy zapoznać się m. in. z obroną Zbaraża (1649 r.), gdzie Jeremi Wiśniowiecki powstrzymał kozacko-tatarskie hordy, z kampanią wojsk księcia Józefa Poniatowskiego przeprowadzoną u boku Napoleona I w latach 1812-1813, wreszcie z obroną polskiego Lwowa w 1918 r. przed Ukraińcami. W pracy znalazło się także opowiadanie o znamienitej bitwie z czasów Powstania Listopadowego pod Olszynką Grochowską (1831 r.), historia szarży pod Rokitną (1915 r.), dzieje bohaterskiej obrony Grodna przed Sowietami (1939 r.) oraz opowieść o „wołyńskiej wyspie ocalenia” w Przebrażu, gdzie schronienie przed Ukraińcami z UPA znalazło około 10 tys. Polaków (1943-1944 r.).

Najciekawszymi opisanymi bitwami w książce są według mnie te przedstawione w drugim i dziewiątym rozdziale. Pierwsza z nich, pod Hodowem, miała miejsce w czerwcu 1694 roku. 400 polskich jeźdźców (100 husarzy i 300 pancernych) zabarykadowało się w małej wiosce i przez kilka godzin powstrzymywało skutecznie napór aż 40 tys. Tatarów. Stosunek sił wyglądał więc 100:1 na niekorzyść Polaków. Pomimo tej przygniatającej przewagi, to nasi rodacy wyszli zwycięską ręką z tego starcia, a tatarski najazd został powstrzymany. Bitwa pod Hodowem na długo stała się polskim odpowiednikiem spartańskich Termopil. Natomiast rozdział dziewiąty ukazuje dramatyczne walki w pasie obrony batalionu fortecznego KOP „Sarny„ podczas sowieckiego najazdu w 1939 roku. Ppor. Jan Bołbott wraz ze swoim plutonem obsadził jeden z niedokończonych i nie w pełni wyposażonych schronów pozycji obronnej ”Tylne”. Ten rozdział jest o tyle niesamowity, ponieważ opis samej bitwy jest przedstawiony w formie krótkich, żołnierskich meldunków telefonicznych. Dla mnie te niekiedy lakoniczne rozmowy żołnierzy niosą w sobie prawdziwy bezmiar emocji i opisują wstrząsające wydarzenia. Można tylko sobie wyobrazić co tam się działo, czytając np. taki fragment:

21 IX 1939, 4:07.

„Bołbott: Położenie bez zmian. Sowieci są wszędzie. (…) Sprowadzili czołgi z miotaczami ognia. Długo to już nie potrwa.

Markiewicz: Organizujemy kontratak…

Bołbott: Dla nas już za późno…

Markiewicz: Za dwie godziny…

Bołbott: Nieprzyjaciel obłożył bunkier materiałami palnymi.

Markiewicz: Podeszli tak blisko?

Bołbott: Są za ścianą bunkra. Obłożyli ściany deskami i papą i podpalili. Są też jakieś beczki, pewnie z ropą lub gazoliną. Jak któraś wybuchnie, to po nas.„2

Za sam ten rozdział śmiało mógłbym dać 10/10. To znakomity materiał na scenariusz filmu fabularnego. Może taki kiedyś powstanie o bohaterskich obrońcach z baonu KOP „Sarny”?

Książkę Tomasza Stańczyka i Witolda Paska czyta się wspaniale. Przedstawione nietuzinkowe epizody polskiej historii wciągają do lektury, a opisani bohaterowi uczą, jak należy zachować się w czasie wojny, jak walczyć i jak nie wstydzić się polskości i własnej historii. To znakomita lektura przeznaczona praktycznie dla każdego. Niektórzy mogą zarzucić autorom, iż w swej pracy pominęli niektóre znamienitsze bitwy. Jednak, jak podałem na wstępie, jest to celowe działanie. A być może brak na kartach tej książki kilku Polskich Termopil, skłoni autorów i wydawcę do opublikowania dalszej części. Ja nie miałbym nic przeciwko – chcę przeczytać np. o polskiej „okupacji„ Kremla (1610-1612 r.), o obronie Jasnej Góry w czasie ”Potopu Szwedzkiego”, o szarży pod Somosierrą (1808 r.) i obronie Wizny w 1939 roku.

Polecam z prawdziwą przyjemnością i czekam na więcej.

Plus minus:

Na plus:

+ opis polskich bitew, które autorzy zakwalifikowali do miana Polskich Termopil

+ opowiedziane ciekawe historie, czasami zapomniane lub nieznane

+ wartość merytoryczna pracy

+ bardzo dobry styl autorów

+ znakomite zdjęcie na okładkę

Na minus:

- brak bibliografii w kilku rozdziałach (w większości jest)        

Tytuł: Polskie Termopile. Walczyli do końca

Autor: Tomasz Stańczyk, Witold Pasek

Wydawca: Fronda

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-8079-079-7

Strony: 256

Oprawa: miękka

Cena: 34,90 zł

Ocena recenzenta: 8,5/10

^{REDAKCJA MERYTORYCZNA: Marcin Tunak}

^{KOREKTA: Karolina Gościniak}

1. W. Pasek, Żmudzin” Bolesław Kontrym 1898-1953. RYTM 2006. [↩]
2. T. Stańczyk, W. Pasek, Polskie Termopile, Warszawa 2016, s. 209. [↩]